آیا بستنی ابداع ایرانی ها بود؟

در مورد اینکه چه کسی بستنی را ابداع کرد و آیا اینفرد همان کریم باستانی معروف است، حرف و حدیث‌ها بسیار است. برخی عدم اشاره فرنگی‌هابه اینکه بستنی را چه کسی برای اولین بار اختراع کرد را دلیل آن می‌دانند که بستنیریشه ایرانی دارد و برخی دیگر تهیه این دسر بر اساس طبع و سلیقه ایرانی را دلیلایرانی بودن این خوراکی خوشمزه بیان کرده اند.

به گزارش ملیت، در کتاب «مردم دوران مشروطه »،در رابطه با تاریخچه بستنی آمده است، ردی به نام کریم باستانی ملقب به کریم یخ فروشپسر جوانی از شهر ملایر در بازار آن زمان (خیابان جمهوری امروز) بساط یخ فروشی داشت. یکی از مشتریان غالبا دائمی کریم کارمندان سفارت انگلستان در همان حوالی بودند .این مواجهه هر روزه کارمندان با کریم رابطه صمیمانه را بین آنها پدید آورد . کارمندانبرای کریم که انگلیسی بلد نبود نام کریم یخی یا همان به گفته خودشان آیس کریم را برگزیدند. در اواسط درگیریهای دوران مشروطیت کریم برای جلب بیشتر مشتری اقدام به پخش یخ دربهشت مبادرت ورزید .

در همین دوران و برای اولین بار با مخلوط کردن شیر و یخ و زردهتخمه مرغ و گلاب و شیره ملایر اولین بستنی تاریخ بشریت را ساخت. که مورد استقبال اهالیبازار و همسر سفیر انگلیس قرار گرفت مغازه ای در همان حوالی توسط سفیر انگلیس به کریماهدا شد که بر سر در آن به زبان انگلیسی اسم فامیل کریم ( باستانی ) bastani نوشته شده بود که ایرانی ها به اشتباه بستنی می خواندند و در مراسمافتتاحیه این مغازه‌اش، سفیر انگلیس، به افتخار او ناماین محصول را «آیس کریم»، نامید. البته این روایت از سوی برخی مورخین از جمله خسرومتعضد رد شده است.

البته برخی اسناد نیز حاکی از آن است تهیه بستنی در ایرانمتداول نبود و در قرن نوزدهم از اروپا به ایران انتقال یافت و متداول شد. در حقیقتاز سفر سوم ناصرالدین شاه به اروپا، پلومبیر نام محلی ییلاقی در فرانسه است که بستنیخوشمزه ای در آنجا تهیه میشد و نام پلومبیر یعنی نوعی بستنی که با مخلفاتی همراه استاز این شهر منشاء گرفته است.

ممد ریش اسم بستنی فروش معروف دیگری است که طبق برخی اسنادنه چندان موثق سابقه طولانی تری از «کریم باستانی» داشته و به نوعی استادکار «اکبر مشهدی ملایری «به حساب می آید و می گویند او معروف‌ترین کسی است کهدر اواخر سلطنت ناصرالدین شاه بستنی تهیه می‌کرده است.ممدریش بستنی خامه دار مخصوصی تهیه می کرد که در تهرانمردم استقبال زیادی از آن کردند. این بستنی با ثعلب تهیه می شد. یخ و نمک را در بشکهای ریخته داخل بشکه را شیر می ریختند و با وسایل مخصوص و تمهیدات زیاد و تکان دادنو چرخاندن ظرف از آن بستنی تهیه می کردند. بستنی فروشی های دوره گرد به زودی در تهرانپیدا شدند که بستنی را در همان محفظه ها می گرداندند و با نان مخصوص عرضه می کردند.

اما از آنجا که در اسناد تاریخی ضبط است میرزا رضا کرمانیقاتل ناصرالدین شاه در روز پنجشنبه ۱۱ اردیبهشت ۱۲۷۵/۱۶ ذی قعده ۱۳۱۳ ه.ق/ در تهرانبود و از دکان ممد ریش بستنی خرید و خورد. روز بعد هنگام ظهر ناصرالدین شاه را داخلحرم مطهر حضرت عبدالعظیم(ع) ترور کرد. نشان از آن دارد که بستنی‌فروشی در عهدناصرالدین شاه آنقدر رواج داشته که برخی از این فروشندگان دیگر به دست‌فروشینپرداخته و آنچنان تمکن مالی داشته اند که توانسته بودند مغازه‌ای برای بستنیفروشی اختصاص دهند.

دیگر بستی فروش مشهوری که شهرتش حتی به شهرهایی مانند لوسآنجلس و پاریس هم رسیده است اکبر مشدی است. نام واقعی این شخص اکبر مشهدی ملایری بود.وی در ابتدا شکر و چای را شمال می برد و از آنجا هیزم به تهران می آورد.هنگامی که وی۲۰ ساله بود که با ممد ریش آشنا شد و از طریق آشنایان وی توانست به آشپزخانه دربارمظفرالدین شاه راه پیدا کند و تا آخر دوره قاجاریه در دربار بستنی سرو می کرد.

بعد از انقراض سلسله قاجاریه ،رضا شاه تمامی پرسنل و خدمهدربار ازجمله اکبر مشهدی ملایری را از دربار اخراج کرد . اکبر مشهدی ملایری بعد ازاین واقعه با پولی که در مدت خدمت در دربار جمع کرده بود توانست مغازه بستنی فروشیخود را در درحوالی میدان راه آهن با نام بستنی فروشی اکبر مشدی افتتاح کند. وی معتقدبود که بستنی های ایرانی باید کاملا با بستنی های خارجی فرق داشته باشد و ایرانی هاترجیح می دهند تا در بستنی هایشان خامه ، گلاب و زعفران بیشتر از نگهدارنده ها ی دیگرباشد.

آن زمان هنوز یخچال ساخته نشده بود و وی مجبور بود برایتهیه یخ از یخچال های طبیعی راه های طولانی تا کوه های شمال شهر را طی کند . گاه تاعمق ۶۰ متری در دل یخچال های طبیعی پایین برود.تا ذره ای یخ بدست بیاورد.اکبر مشدیدر ۹۲ سالگی بر اثر عارضه کلیوی فوت کرد . خبر فوت وی حتی در روزنامه های عراق و پاکستانهم انعکاس یافته بود. یکی از دیپلمات های پاکستانی مقاله ای را برای بزرگداشت اکبرمشدی در روزنامه نوشت.

اما صرف نظر از اینکه ممد ریش، کریم باستانی و اکبرمشهدی ملایری کدام یک اولین بار بستنی سنتی را ساخته اند، موضوعی که مهم این استکه هر چند ساختن بستنی در ایران به نوعی از روشهای مرسوم فرنگی برگرفته شده استاما با ابداعاتی که توسط ایرانیان صورت گرفت از یک سو بستنی سنتی کاملا منطبق برذائقه ایرانی تهیه شد و از سوی دیگر ذوق و هنر ایرانی سبب شد تا حتی اروپاییان نامیک ایرانی را برای یکی از محبوبترین خوراکی‌های جهان برگزینند.

لازم به ذکر است در سال ۱۸۴۳ میلادی، اولین فریزر دستیچرخشی توسط نانسی جانسون اختراع و ثبت شد. در فاصله سالهای ۱۸۴۸ و ۱۸۷۳، ۶۹ بستنی سازچرخشی دیگر به ثبت رسید و در سال ۱۸۵۱ اولین واحد صنعتی تولید بستنی توسط جاکوب فیوزلدر بالتیمور راه اندازی شد.یک سال قبل از پایان قرن، آگوست گالین دستگاه هموژنیزه کنندهرا اختراع کرد که به ایجاد بافت نرم و خاص بستنی بسیار کمک کرد.