از دریچه نگاه یک حیوان یا پرنده

منتقدان تلویزیونی از توانایی بالای این شبکه تلویزیونی در امر تولید مستندات مختلف (با مضامین متفاوت و در گونه‌ها و ژانرهای متنوع)‌ صحبت می‌کنند.

در این بین مستندهای حیات وحش این شبکه و کارگردانان آن، جای ویژه‌ای را به خود اختصاص داده‌اند و حس برتر هم یکی از آنهاست.

بهترین کارگردانان، فیلمبرداران و تدوینگران سینمای مستند با بی‌بی‌سی همکاری می‌کنند و حضور همین نام‌های سرشناس و مطرح گونه مستند است که باعث موفقیت این شبکه در زمینه کار مستند شده است.

جان داونر مستندساز مشهور تلویزیونی هم یکی از آنهاست که کارگردانی «حس برتر» را به عهده داشته است. تا به امروز این مجموعه تنها مجموعه و کار مستند این فیلمساز بوده است.

او پس از نمایش موفقیت‌آمیز مجموعه خود، ترجیح داد به کار تهیه‌کنندگی آثار مستند بپردازد و در شرکت فیلمسازی خود به حمایت از مستندسازان جوانی بپردازد که با دوربین خود (و چشم کنجکاوی که در پشت آن قرار دارد)‌ به ضبط واقعیت‌های زندگی موجودات روی کره زمین می‌پردازند و آنها را برای نسل‌های امروز و فردا به یادگار
می‌گذارند.

«حس برتر» با هدف به تصویر کشیدن ابزار طبیعی ارتباطی جانوران جلوی دوربین رفت. تهیه‌کنندگان مجموعه تلاش کردند با استفاده از دوربین‌های جدید فیلمبرداری و تکنیک‌های نوین این حرفه، نقبی به زندگی درونی موجودات داخل حیات وحش بزنند و تا حد امکان به آنها، دنیایشان و دیدگاه‌هایی که دارند نزدیک شوند.

امکان ارتباط‌گیری آدم‌ها با موجودات زنده روی کره زمین بسیار کم است که دلیل اصلی را باید در عدم همزبانی آدم‌ها و این موجودات دانست.

اما «حس برتر» تلاش می‌کند به واسطه اقدامات و حرکات حیوانات مختلف در زندگی روزمره‌شان، درک آنها از محیط پیرامون خود را به نمایش بگذارد. در همین رابطه است که سازندگان این مجموعه دیدنی و جذاب مستند، به نمایش تفاوت‌ها و شباهت‌های موجودات زنده می‌پردازند و روش‌های عجیب و غریبی را که آنها در ارتباط با بقیه موجودات از خود نشان می‌دهند، به تصویر می‌کشند.

تهیه‌کنندگان «حس برتر» زمانی که دوربین خود را روی دوش گذاشته و راهی حیات وحش شدند، تصور نمی‌کردند که حاصل کارشان تبدیل به یک مجموعه مستند طبیعی ۶ قسمتی شود.

واحد تاریخ طبیعی بی‌بی‌سی که درخواست تولید این مجموعه را به جان داونر داد بر این تصور بود که او با فیلمی یک ساعته برمی‌گردد و این مستند در لابلای بقیه کارهای مستند شبکه روی آنتن می‌رود. اما دوربین داونر موفق به ضبط صحنه‌هایی شد که ضرورت تولید مجموعه‌ای طولانی‌تر را ایجاب می‌کرد.

او در همان ابتدای کار از اندرو ساچس راوی مطرح تلویزیونی و کارهای مستند دعوت کرد تا او را در سفر مستندوارش همراهی کند.

علت این درخواست این بود که او با قرار گرفتن در فضای خاص تولید، بتواند هنگام روایت تلویزیونی خود حس و حال خاص مربوط به قصه مستند را داشته باشد. (در نسخه‌ای که شبکه مستند سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش می‌کند، داوود نماینده، راوی ماجراهاست.)

داونر درباره این مستند می‌گوید: «وقتی به لوکیشن‌های مورد نظرم رسیدم، متوجه شدم تکنیک‌های معمولی فیلمبرداری کارهای مستند در اینجا جواب نمی‌دهد. زندگی این حیوانات و نوع ارتباطشان با دنیای اطراف به گونه‌ای خاص و ویژه بود که برای ضبط آنها باید به شیوه خودشان عمل می‌کردم. به همین دلیل بود که مجبور به استفاده از تکنیک‌های نفسگیر و هیجان‌انگیز شدم. احساسم این بود که برای نزدیک شدن به آن حیوانات، باید برطبق حس و حال خود آنها جلو بروم و دنیا را از زاویه دید آنها ببینم.

وقتی از روی آب‌های اقبانوس رد می‌شوی، باید مثل یک پلیکان رفتار و هوا را استنشاق کنی. زمانی که در آسمان هستی و همه چیز زیر پای توست، می‌توانی حس یک پرنده آزاد را داشته باشی. این راز زندگی هر موجودی است که کمک می‌کند تا واقعیت‌های زندگی او بر ملا شود».

تهیه‌کنندگان «حس برتر» برای تولید آن نزدیک به دو میلیون دلار سرمایه‌گذاری کردند. گرچه داونر پس از این مجموعه، با هیچ مجموعه دیگری به عنوان کارگردان همکاری نکرد، ولی گروه تولید ‌آن بیکار ننشست و در سال‌های بعد در یک همکاری مشترک تازه دست به تولید دو مجموعه «حس زندگی» (۱۹۹۱)‌ و «سوپر نچرال: قدرت دیده نشده حیوانات» (۱۹۹۹)‌ زدند.

این مجموعه‌ها حال و هوایی شبیه «حس برتر» داشتند و به نوعی دنباله‌ای بر ماجراجویی‌‌های آن به حساب می‌آمدند، شیوه ساخت و فیلمبرداری این مجموعه‌ها هم دقیقا مثل «حس برتر» بود. منتقدان تلویزیونی از کار خلاقه و هنرمندانه جان داونر به عنوان تحولی در امر مستندسازی در دهه ۸۰ اسم می‌برند.‌ آنها مجموعه «حس برتر» را یکی از آثار برتر تاریخ مستندسازی می‌دانند.

شیوه کاری داونر پس از او، بارها و بارها توسط دیگر مستندسازان انگلیسی و غیرانگلیسی مورد استفاده قرار گرفت و به یک سبک‌کاری تبدیل شد. از داونر به عنوان یکی از پیشگامان موج نوی مستندسازی یاد می‌شود که شیوه فیلمبرداری او و آن تکنیک‌های چشمنواز و با شکوهی که مورد استفاده قرار داد، اکنون در مستندسازی حیات‌وحش به صورت علائم منحصر به فرد تجاری در آمده است.

اگر تماشاگران مستندهای تلویزیونی با پرواز در آسمان و همراهی با یک دسته از پرندگان، احساسی مثل آنها پیدا می‌کنند، به دلیل دیدگاه با ذوق و خلاقه داونر است که دوربین کوچک خود را روی بدن یکی از همین پرندگان قرار داد. او همین تکنیک را روی زمین هم مورد استفاده قرار داد.

برای تماشاگران تلویزیونی هنوز هم جالب است که از دید یک حیوان به حیوانات دیگر و محیط اطراف نگاه کنند. تا قبل از داونر هیچ مستندسازی به فکرش نرسیده بود که چنین کارهای عجیب و غریب و در عین حال جذاب و بانمکی را انجام دهد.

‌TV guid – مترجم: کیکاووس زیاری