با هم بودن کنار سفره افطار

در خانواده شما زمان‌های دور هم بودن معمولا چه وقت‌هایی است؟ چقدر به گفت‌وگو در خانواده شما اهمیت داده می‌شود؟ شما به عنوان والدین ترجیح می‌دهید چقدر از زمان خود را صرف فرزندانتان کنید؟ شما به عنوان یک فرزند از بودن کنار والدینتان چقدر لذت می‌برید؟ چقدر از حال و احوال اعضای خانواده خود باخبر هستید؟ ناراحتی یا شادی آنها را چگونه درک می‌کنید؟

آمارهای رسمی و غیررسمی زیادی در مورد متوسط میزان ساعتی که خانواده‌های ایرانی با هم می‌گذرانند اعلام می‌شود.

مثلا گفته می‌شود پدرهای ایرانی فقط ۲۰ دقیقه فرزندانشان را می‌بینند یا حتی گفته می‌شود خانواده‌ها تنها ۱۵دقیقه از شبانه‌روز را کنار هم می‌گذرانند، اما از این عدد و رقم‌ها که بگذریم هر خانواده‌ای می‌تواند به شاخص درستی از این مساله دست پیدا کند.

ممکن است در خانواده‌ای زمان‌های دور هم بودن آنها کمتر از یک ساعت باشد و ممکن است در خانواده دیگری این میزان به چند ساعت هم برسد، اما مساله این است که به گفته جامعه‌شناسان و کارشناسان امور خانواده هر چقدر تعامل بین اعضای خانواده بیشتر باشد به همان میزان کانون خانواده بر پایه‌های محکم‌تری بنا می‌شود.

در خانواده‌ای که فرزندشان بیشتر وقتش را پای رایانه می‌گذراند یا والدین حداقل زمان را صرف گفت‌وگو می‌کنند مسلما تعامل مثبت و لازم انجام نمی‌شود.

در حالی که در خانواده‌هایی که حتما زمانی را برای صحبت‌کردن و تعامل صرف می‌کنند، مسائل کمتر پنهان و پیچیده می‌ماند.

تعامل شاید به شکل‌های مختلفی تعریف شود، اما مفهوم اصلی آن ارتباط موثر و مفید داشتن است. ارتباطی که منجر می‌شود مساله‌ای پنهان نماند، در صورت مطرح شدن بدون قضاوت یا سرزنش حل شود و در نهایت روابط در خانواده بر پایه دوستی و محبت واقعی باشد.

احساس خانواده داشتن یکی از نیاز‌های اساسی برای انسان تلقی می‌شود. در واقع احساس تعلق به جایی، از طریق خانواده برطرف می‌شود.

از سوی دیگر احساس تکیه‌گاه داشتن، محبت، رابطه، اعتماد به‌نفس، شایستگی و… نیازهایی است که باید در خانواده ارضا شود و فضای گرم خانواده بستری مناسب برای ارضای این نیازهاست.

مفاهیمی چون مهر، محبت، عشق، صمیمیت، صفا و اعتماد به نفس در یک خانواده زمانی نهادینه می‌شود که ارتباط اعضای آن بر اساس همین مفاهیم شکل گرفته باشد.

در واقع بحث سعه صدر، احترام به یکدیگر، روابط صمیمی و نزدیک، توجه به ارزش‌ها و عشق باید در فرهنگ خانوادگی با تعامل و گفت‌وگوی خانوادگی شکل بگیرد.

همه زندگی کار نیست

هدف از تعریف اوقات فراغت در جوامع صنعتی این بود که خانواده‌ها در زمان فارغ‌شدن از کار، فرصت تفریح، گردش و پرداختن به امور زندگی بهتر را داشته باشند.

در واقع در جوامع صنعتی به خانواده‌ها آموزش داده می‌شود که چگونه برنامه‌ریزی کنند تا بعد از انجام کار طاقت‌فرسا و خستگی، فرصت داشته باشند تا در کنار خانواده خود به امور زندگی بهتر بپردازند.

طبیعی است که اگر برنامه‌ریزی درستی از سوی خانواده‌ها ایجاد نشود به دلیل مشغله‌های زندگی مدرن فرصت گفت‌وگو در خانواده‌ها کم می‌شود.

به اعتقاد کارشناسان امور خانواده هرچه این فرصت گفت وگو و با هم بودن از خانواده‌ها بیشتر گرفته شود به همان میزان ناهنجاری‌ها و آسیب‌های اجتماعی در جامعه افزایش خواهد یافت.

کیفیت را فدای کمیت نکنیم

هر کمیتی حاوی کیفیت نیست، بر همین اساس نمی‌توان هر گفت‌وگو و ارتباطی را در خانواده مثبت ارزیابی کرد.

به گفته مریم‌السادات بقایی، روان‌شناس و مشاور خانواده، هر چند که ارتباط بیشتر و رابطه با محور صحبت و گفت‌وگو شاخص خوبی برای داشتن خانواده‌ای مثبت ارزیابی می‌شود، اما همیشه نمی‌توان به چنین شاخصی اعتماد کرد.

او معتقد است: ممکن است در خانواده‌ای ساعت‌های با هم بودن به​خاطر مشغله‌کاری والدین کم به نظر برسد، اما خانواده‌های فهیم سعی می‌کنند کیفیت رابطه را هم در نظر داشته باشند.

این مشاور خانواده به زندگی شهری و صنعتی اشاره می​کند و می‌گوید: کم‌شدن حضور افراد خانواده در زندگی شهری اجتناب‌ناپذیر است. با این وجود خانواده باید بیاموزد که چگونه از حضور خود حداکثر استفاده را ببرد.

او به تعامل اولیای مدرسه و والدین اشاره می‌کند و می‌گوید: خانواده‌ها با پیگری روابط فرزندانشان در روابط دوستان و مدارس می‌توانند کیفیت رابطه‌شان را بررسی و تحلیل کنند.

بقایی ادامه می‌دهد: متاسفانه برخی از خانواده‌ها قدر لحظاتی را که کنار هم هستند ندانسته و ارتباط مفید را برقرار نمی‌کنند در حالی جزئیات رابطه بسیار مهم است.

پدر یا مادر، مساله این است؟

ایجاد تعامل مثبت در خانواده بر عهده چه کسی است؟ این سوالی است که اغلب خانواده در مواقع چالش به آن پاسخ می‌دهند یا به دنبال جواب آن هستند.

در واقع زمانی که به هر دلیلی نبود تعامل در خانواده سبب ایجاد مشکلی شده است، همه به دنبال این پاسخ و متهم‌کردن یکدیگر هستند.

اما حقیقت این است که ایجاد تعامل در خانواده به همه اعضای آن بستگی دارد و هیچ‌کس به‌تنهایی مسئول ایجاد بهتر‌کردن روابط در خانواده نیست.

پدر، مادر و فرزندان هر یک وظایف مشخص خود را دارند و هیچ‌کدام به تنهایی و بدون کمک بقیه، امکان برقراری تعامل مثبت را ندارند.

متاسفانه در برخی از خانواده‌ها وظیفه گرم‌کردن کانون خانواده را تنها بر عهده مادران می‌دانند در حالی که مادران تنها بخشی از این وظیفه را بر عهده دارند.

در برخی از خانواده‌ها نیز اگر تعامل درستی وجود ندارد مقصر اصلی پدر و خصوصا نبود او به دلایل مشغله کاری عنوان می‌شود در حالی که برقراری تعامل درست تنها با حضور فیزیکی به دست نمی‌آید.

بنابراین نمی‌توان نبود تعامل مثبت در خانواده را به گردن تنها یکی از اعضای خانواده گذاشت ضمن این‌که تعامل زمانی مثبت تعریف می‌شود که همه اعضای خانواده نقش و جایگاه درست خود را شناخته و به آن عمل کند.

در واقع سبک زندگی امروز باعث شده اعضای خانواده به سادگی​ کنار هم قرار نگیرند. اشتغال پدر و چندشغله بودن او باعث شده که پدرها کمتر در کنار فرزندان خود قرار بگیرند، در بسیاری از موارد فاصله فیزیکی باعث فاصله عاطفی با فرزندان می‌شود و اثرات مخرب تربیتی به همراه دارد.

از سوی دیگر اشتغال و فشار کار مادر در بسیاری از موارد باعث می‌شود فرزندان توجه لازم را از مادر خود دریافت نکنند. مشغول بودن با اسباب بازی یا مهد کودک و امثال اینها بخشی از نیاز کودکان را برطرف می‌کند، اما آنها نیاز دارند از طرف پدر و مادر خود مورد توجه و محبت قرار گیرند.

غذا به صرف دور هم بودن

در خانواده‌های سنتی رسم بر این بود که باید وعده‌های غذایی بخصوص افطار و سحر حتما با حضور همه اعضای خانواده صرف می شد.

بر همین اساس والدین و فرزندان موظف بودند به این مساله توجه کنند، اما در زندگی شهرنشینی که همه چیز بر اساس سرعت و کمبود وقت می‌گذرد امکان این کار فراهم نیست. با این حال نمی‌توان از اهمیت این موضوع دور ماند.

کارشناسان امور خانواده معتقدند والدین باید بر این اساس برنامه‌ریزی کنند تا به بهانه صرف غذا در یک وعده هم که شده کنار هم بوده و زمانی مشخصی را با هم بگذرانند.

وعده شام از جمله وعده‌های غذایی‌ای محسوب می‌شود که بیشتر از هر زمان دیگری اعضای خانواده کنار هم هستند.

بر همین اساس توصیه می‌شود اعضای خانواده در زمان صرف شام یا ساعتی پس از آن به بهانه نوشیدن چای یا خوردن تنقلات کنار هم باشند و از مسائل روزانه خود صحبت کنند تا به این ترتیب دغدغه‌ها و مسائل هر کدام از اعضای خانواده مشخص شود و مسائل و مشکلات پنهان نماند.

خانواده در میان غذاخوردن تبادل اطلاعات می‌کنند، از وضع هم باخبر می‌شوند، در مورد مشکلات صحبت، مشورت و نظرخواهی می‌کنند، به یکدیگر توجه و محبت می‌کنند و به طور کلی لحظاتی در کنار هم خانواده بودن را تجربه می‌کنند.

در واقع غذاخوردن خانوادگی زمینه‌ای برای برقراری ارتباطی عاطفی و صحیح بین اعضای خانواده برقرار می‌کند.

وقتی فاصله‌ها زیاد می‌شود

وقتی تعامل و گفت‌وگو در خانواده‌ها کاهش می‌یابد، فاصله بین اعضای خانواده‌ها بیشتر خواهد شد و کم‌کم وضع به شکلی پیش خواهد رفت که اعضای خانواده بخصوص والدین احساس می‌کنند حرف یکدیگر را متوجه نمی‌شوند؛ چون تعامل مناسبی بین آنها وجود ندارد.

در واقع وقتی تعامل در زندگی کم می‌شود، زندگی‌ها شکل انزواگونه‌ای به خود می‌گیرد و خانواده‌ها فرصت خوب دیدن نکات مثبت را ندارند و نکات منفی زندگی را هم بدون دلیل برجسته می‌کنند.

در خانواده‌هایی که گفت‌وگو و تعامل‌ کم است، مادران به مرور دچار افسردگی می‌شوند و پدران به سمت پرخاشگری پیش می‌روند و فرزندان نیز با مسائل متفرقه و کاذب پناه می‌آورند. در چنین خانواده‌ای مشکلات بیشتر می‌شود و خانواده کارکرد خود را از دست می‌دهد.

پدر، مادر، شما مسوول هستید

از آنجا که الگوی فرزندان، والدین محسوب می‌شوند بنابراین نقش آنها در ایجاد فضای مثبت و دوستانه بسیار مهم است.

اگر والدین تمایل دارند که فرزندانشان با آنها دوست بوده و مسائلشان را با آنها در میان بگذارند باید در این زمینه الگو باشند و خودشان در عمل به گفت‌وگو و دوستانه برخوردکردن، اعتقاد داشته باشند.

والدینی که خود نسبت به تعامل و روابط مثبت بی‌تفاوت هستند نمی‌توانند توقع داشته باشند که فرزندان آنها الگویی غیر از این را برگزینند.

زندگی سالم زمانی ممکن است که فرهنگ گفت‌وگو و دوستی در خانواده‌ها شکل بگیرد. خانواده سالم نیز خانواده‌ای است که اعضای آن از نظر عاطفی، اجتماعی، اقتصادی، روانی و جمعی رشد می‌کنند و با کمک یکدیگر به سوی اهداف اساسی گام برمی‌دارند.

در چنین خانواده‌ای پدر و مادر در کنار فرزندان خود مسائل و مشکلات زندگی را بررسی می‌کنند. نقاط قوت یکدیگر را می‌شناسند و برای برطرف‌کردن نقاط ضعف برنامه‌ریزی می‌کنند تا بهبود کیفیت در زندگی آنان ایجاد شود. (جام جم – ضممیه چاردیواری)

آوید طالبیان