خاورمیانه، شاهرگ حیات قاره‌های آسیا، اروپا و آفریقا

به گزارش خبرنگار دانشگاهممتازنیوز، خاورمیانه به عنوان یک منطقه تاثیرگذار در جغرافیای سیاسی کشورها مطرح است. این پرسش مطرح می شود که با توجه به گستردگی و تنوع قومی خاورمیانه آیا می توان خاورمیانه را به مثابه یک منطقه واحد و منسجم مطرح کرد؟

به طور کلی منطقه به عرصه پهناور جغرافیایی که با یکدیگر اشتراکات جغرافیایی دارند اتلاق می شود که از نظر فرهنگی یا فیزیکی متجانس باشد در حالی که کشورهای خاورمیانه متشکل از گوناگونی ها و ناهمگونی های فراوان است.

درباره اتلاق منطقه بر ناحیه خاورمیانه، ۲ دیدگاه کلی وجود دارد. عده ای عبارت و اصطلاح خاورمیانه را برای توصیف و معرفی مجموعه ای از گروه  بندی های سیاسی- سرزمینی از شمال آفریقا تا شبه قاره هند و از فققاز تا ماورای دریای سرخ به کارمی برند.

ناحیه گسترده ای که گوناگونی های فراوانی دارد اما یگانگی و همگونی زیست محیطی ندارد و دارای هیچ کدام از معیارهای جغرافیایی، تاریخی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و … که پدید آورنده ساختار امکانی در خور واژه منطقه باشد نیست و به هیچ وجه عامل وحدت بخشی به جز دین اسلام با فرقه های گوناگون آن اجزای پراکنده منطقه فراخ و پهناور خاورمیانه را به هم پیوند نمی زند .بنابراین نمی توان خاورمیانه را به عنوان منطقه ژئوپوتیک به حساب آورد.

از یک دیدگاه دیگر در تعریف منطقه به مثابه یک پدیده اجتماعی، روابط فرا محلی در برگیرنده گروه های انسانی بستر مناسبی برای پیدایش مجموعه های امنیتی پیچیده فراهم می آورد که در آن در هم تنیدگی و به هم پیوستگی امنیت واحدهای تشکیل دهنده قابل توجه است.

در این محیط امنیتی، واحدهای تشکیل دهنده براساس نگرانی، درک، برداشت مشترک از تهدیدها برای پاسداری از امنیت خود به ساز و کار معینی تن می دهند. ویژگی های یک منطقه می تواند بر پایه باورهای مذهبی مشترک منابع و ذخایر انسانی و طبیعی مانند فناوری های ارتباطی یکسان و قدرت سیاسی و اقتصادی همسطح استوار باشد. علاوه بر آن که در منطقه خاورمیانه همواره مسایل و رویدادهایی وجود داشته است که همه کشورهای منطقه نسبت به آن حساسیت نشان می دهند مانند مساله اعراب و اسرائیل، نفت، امنیت خلیج فارس با وجود نیروهای نظامی فرا منطقه ای و .. این ویژگی ها می تواند مولفه های منطقه را برای خاورمیانه فراهم آورد.

در یک جمع بندی کلی می توان گفت هر چند خاورمیانه را نمی توان از منظر جغرافیایی، منطقه واحد و منسجم در نظر گرفت اما وجود مسائل ویژگی خاص در این منطقه سبب شده است تا خاورمیانه به عنوان یک چهار راه مهم و حیاتی برای سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا به شمار آید و از نظر ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک دارای اهمیت ویژه ای باشد.

یادداشت: الهه قاسمی