چرا ربا حرام است؟/ بانکداری اسلامی با ربا ممکن است؟/ ضرورت برخورد با رباخواران خودی

سرویس اجتماعی «فردا»؛ یکی از جرائم غیر مشهود در جوامع مختلف “ربا” است که در اغلب مواقع منجر به مسائلی همچون فساد اخلاقی، رواج تنبلی و بی‌بندوباری اقتصادی می شود. بدین سبب است که دین مبین اسلام ربا و طرفین آن را مذموم می‌داند.

خداوند متعال در آیه ۲۷۵ سوره بقره می فرمایند: “الَّذینَ یَأْکُلُونَ الرِّبا لا یَقُومُونَ إِلاَّ کَما یَقُومُ الَّذی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطانُ مِنَ الْمَسِّ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبا وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَهٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى‏ فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَ مَنْ عادَ فَأُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُونَ” . کسانی که ربا می‌خورند در قیامت برنمی‌خیزند مگر مانند کسی که بر اثر تماس با شیطان دیوانه شده و تعادل ندارد این به خاطر آن است که گفتند: داد و ستد مثل رباست، در حالی که خدا بیع را حلال و ربا را حرام کرده است و اگر کسی اندرز الهی را گوش کند و از رباخواری دست بکشد سودهایی که در سابق به دست آورده مال اوست اما کسانی که مرتکب ربا شوند اهل آتش‌اند و در آن جاودان می‌مانند.

همانگونه که شدیدترین تعابیر قرآنی در مورد مسئله ربا است، شدیدترین لعن و نفرت در روایات نقل شده از پیامبر و امامان معصوم (ع) نیز درخصوص ربا می‌باشد:

حضرت علی (ع) فرمودند: خداوند بزرگ لعنت کند ربا و رباخوار و وکیل و فروشنده و نویسنده و شاهدان ربا را. (الحکم الزاهرا ص۴۲)

از رسول (ص) خدا نقل شد که فرمودند: شب معراج قومى را دیدم که ایشان را شکم‌های بزرگ بود هم چون خان‌ها و در راه آل فرعون افتاده و هر بامداد و شبانگاه که آل فرعون ایشان را در زیر پای می‌گرفتند و می‌کوفتند. گفتم ای جبرئیل اینان کیانند؟ گفت: اینها رباخواران هستند پیامبر (ص) فرمود: ربا هفتاد باب دارد که کمترین آن در نزد خدا زنا با مادر مى باشد. (حلیه المتقین ص۴۲)

چرا ربا حرام است؟

امام صادق علیه‏السلام در پاسخ به پرسش هشام ابن حکم از علّت تحریم ربا فرمودند: “لَمّا سَألَهُ هِشامُ بنُ‏الحَکَمِ عن عِلَّهِ تَحریمِ الرِّبا: إنّهُ لَو کانَ الرِّبا حلالاً لَتَرَکَ الناسُ التِّجاراتِ وما یَحتاجونَ إلَیهِ فحَرَّمَ اللّه‏ُ الرِّبا لتَفِرَّ الناسُ عنِ الحرامِ إلى التِّجاراتِ وإلى البَیعِ والشِّراءِ فَیَتَّصِلَ ذلکَ بَینَهُم فی القَرضِ” . اگر ربا حلال بود ، مردم کار تجارت و کسب مایحتاج خود را رها مى‏کردند . پس خداوند ربا را حرام فرمود ، تا مردم از حرامخوارى دست کشیده ، به تجارت و خرید و فروش روى آورند و زیادى مال را به یکدیگر قرض دهند .

همچنین امام صادق (ع) در خصوص کیفر دنیوی رباخوار اینگونه فرموده اند: “آکِلُ الرِّبا لا یَخرُجُ مِنَ الدنیا حتّى یَتَخَبَّطَهُ الشیطانُ” ربا خوار از دنیا نرود، تا آن که شیطان دیوانه‏اش کند .

حجت الاسلام و المسلمین جعفر شجونی در گفتگو با «فردا» بدترین گناه در اسلام را زنا با محارم دانست و گفت: گناه ربا نیز هم ردیف اینگونه اعمال در دین دانسته شده، به گونه ای که رباخوار به عقوبتی بس نافرجام دچار خواهد شد.

وی بلا استفاده بودن پول را دلیل حرام بودن ربا عنوان کرد و گفت: دادن و گرفتن ربا پول را از جامعه بیرون می کشد. این پول باید در تولید و کشاورزی سرمایه گذاری شود در حالی که رباخوار آن را بهره های خودساخته در راه های خلاف قوانین کشوری صرف می کند.

عضو جامعه روحانیت مبارز گفت: قرض دادن پول به کسی ۱۰ برابر ثواب دارد اما قرض الحسنه ۱۸ برابر. دلیل این امر هم به جریان انداختن پول و استفاده به جا از آن است. با اینکه پول فرد به خودش باز می گردد اما ثواب قرض الحسنه ای که در آن شریک شده، وعده بهشت برین خداوند است.

وی رباخواران را افرادی خواند که آثار شوم کار خود را در ابتدای امر در خانواده خود خواهد دید؛« در قرآن و احادیث هم آمده که در قیامت عذابی علیم و دردناک در انتظار آنها خواهد بود. آنها مردم را وادار کسر از خانواده شان و دادن پول های کلان به خود می کنند، مردم به زانو در می آیند در حالی که رباخواران بر پشت آنها سوار می شوند. این عده نه از ایمان بویی برده اند و نه از مناجات با خدا و عبادت لذتی می برند.»

شجونی در ادامه به سودهایی کلانی که برخی از بانک ها و موسسات مالی برای پرداخت وام از مردم طلب می کنند نیز اشاره کرد و گفت: فعالیت های این چنینی اقتصادی هم به عنوان ربا نام برده می شود. ربا اشکال مختلفی دارد که یک نمونه آن هم در بانک ها دیده می شود.

وی با طرح این سئوال که در کجای قرآن خدا بر چنین ربایی تاکید کرده و شما چگونه صفت بانکداری اسلامی را یدک می کشید بر حرام بودن فعالیت های آنها تاکید و گفت که مراجع قانونی باید با این سودهای کلان برخورد و آن را جمع کنند.

شجونی با بیان اینکه مسئولان به سبب گرفتارهایی بس بزرگ تر از این به مسئله ربای بانکی توجهی نمی کنند، افزود: قبل از اینکه بگوییم ربا حرام است و مجازاتی برای آن در نظر بگیریم، باید از خودمان شروع می کردیم و رباخواران خودی برخورد می کردیم تا حرفمان  خریداری داشته باشد.

یادآوری حکم شرعی رهبر انقلاب

پیش از این نیز مقام معظم رهبری در پاسخ به یک استفتا، مشروط کردن پرداخت وام به سپرده‌گذاری در بانک را در حکم ربا دانستند.

ایشان در پاسخ به این سوال که افتتاح حساب و گرفتن وام مشروط بر ماندن پول به مدت معینى در بانک چه حکمی دارد فرموده بودند: اگر دادن پول به صندوق به این عنوان باشد که آن پول براى مدتى نزد صندوق به صورت قرض بماند به این شرط که صندوق هم بعد از آن مدت وامى در اختیار او قرار دهد و یا وام دادن صندوق به این شرط باشد که او قبلا مبلغى را در صندوق گذاشته باشد، این شرط در حکم ربا بوده و شرعا حرام و باطل است ولى اصل قرض نسبت به هر دو طرف صحیح مى‌باشد.ایشان همچنین درخصوص حکم افتتاح حساب در صندوق‌هاى قرض‌الحسنه محلى که هر ماه به قید قرعه به نام یکى از اعضا در مى‌آید می‌فرمایند: اگر شرط ضمن قرض در میان نباشد، تخصیص وام به اعضای صندوق یا به عضویت صندوق درآمدن، به امید دریافت وام در آینده، اشکال ندارد.