آگاهی هایی دربارهٔ عادت کودکانه مکیدن انگشت

بسیاری از کودکان از دوره جنینی و در رحم مادر، بسیاری هم پس از تولد آغاز به مکیدن انگشت می کنند. در واقع بعضی از آنها کاری را که گهگاه در رحم مادر تجربه کرده بودند همچنان و پس از تولد ادامه می دهند. در این میان، والدین بویژه آنها که اولین فرزندشان را به دنیا آورده اند و آگاهی و تجربه کافی در این باره ندارند نمی دانند باید او را به حال خود بگذارند یا مانع انجام چنین عملی شوند.

● انگشت خوشمزه

در پژوهشی محدود میان کودکان پنج ساله مهدکودک های شهرستان یزد، بیش از ۴۰۰ کودک مورد مطالعه قرار گرفتند تا شیوع و بعضی عوامل وابسته به مکیدن انگشت در بین آنها بررسی شود. نتایج حاکی از آن بود که ۲۱ درصد کودکان مورد بررسی عادت داشتند انگشت خود را مک بزنند. ۱ / ۵۷ درصد آنها انگشتی غیر از شست خود را می مکیدند و خوردن انگشت شست فقط در ۷ / ۶ درصد آنها رواج داشت. فراگیری این عمل بین کودکان دختر و پسر، یکسان گزارش شده بود.

اغلب کودکان معمولا پیش از ۵ / ۳ تا ۵ / ۴ سالگی مکیدن انگشت دست شان را ترک می کنند، اما در بعضی دیگر این رفتار ماندگار و تبدیل به عادتی می گردد که ممکن است تا سنین بالاتر هم ادامه یابد.

● نگاه کارشناسان

روان شناسان و زیست شناسان می گویند مکیدن انگشت واکنشی طبیعی و غیر​ارادی است. نوزاد انسان گاهی برای کسب آرامش و احساس ایمنی، گاهی نیز برای درک بهتر و تکرار لذت شیر​خوردن، به گونه ای غریزی انگشت خود را می مکد.

دندانپزشکان معتقدند اگر چنین کاری با شدت و مدت بسیار انجام گیرد برای حفظ سلامت دندان ها و شکل گیری درست فک کودکان باید آنها را از ادامه کار بازداشت، زیرا به عادتی مضر و مسأله ساز تبدیل می گردد. آنها می گویند بسیاری از کودکان، زمانی که دندان های دائمی شان خارج آید ناخودآگاه به مکیدن انگشت پایان می دهند، اما اصرار به پیگیری عادت پس​از آغاز رویش و رشد دندان های دائم، به بروز اختلال در رشد، شکل گیری، نظم و هماهنگی دندان ها و فک می انجامد و ممکن است اعمالی چون ارتودنسی را برای اصلاح ساختار فک یا دندان ها ضروری کند.

دست اندرکاران تربیت کودک نیز بر این باورند که والدین نباید نگران شکل گیری چنین عادتی در نوزادشان باشند، مگر آن که فرزندشان به شش سالگی رسیده باشد و همچنان با شدت و در فواصل کوتاه، اما طی مدتی طولانی به چنین عملی مشغول شود. در این صورت بر رشد عاطفی کودک نیز لطمات نامطلوب وارد می آید و در این مرحله است که باید بر آن غلبه کرد و او را از ادامه مکیدن انگشت بازداشت.

● از درد تا ترس

درباره دلایل انجام یا تکرار مکیدن انگشت، نظرات بسیاری ارائه شده که از کاستن ناخودآگاه اضطراب، رسیدن به حس امنیت خاطر​ و اولین تلاش ها برای شناخت دنیای اطراف گرفته تا تقلیدی ساده از کودکان دیگر یا واکنشی طبیعی و غریزی را دربرمی گیرد. بسیاری از نوزادان حتی از مکیدن و خوردن گوشه لباس یا پتویشان هم دریغ نمی کنند!

مکیدن انگشت ها هنگام رویش دندان های شیری و برای کاهش درد ناشی از آن، به شرطی که دست شان تمیز باشد یا وسیله ای بهداشتی برای گاز زدن یا مکیدن در اختیارشان قرار گیرد، واکنشی مفید و لازم هم تلقی می گردد و نباید سبب نگرانی و حساسیت والدین شود. با این حال، بعضی ممکن است به سبب اضطراب، استرس و حتی حس ناامنی مادرشان در دورانی که آنها داخل رحم رشد می کرده اند و برای غلبه بر ترس ها و اضطراب ها چنین کنند. کودکی که دوران جنینی را تحت چنین شرایطی گذرانده یا پس از تولد، فضای توام با آرامشی را تجربه نکرده و در شرایط خانوادگی نامناسب و پرتنش قرار گرفته، یا بنا به عواملی چون ورود به مدرسه در شرایط خاص قرار گرفته، بدیهی است که برای غلبه بر تنهایی، افزایش حس امنیت و دور کردن ترس خود به چنین عملی روی آورد یا به طور ناخودآگاه شدت و توالی مکیدن را بیشتر کند. در بعضی تحقیقات نیز معلوم شده کودکانی که ساعات بیشتری از مادرشان دور بوده اند به خوردن انگشت خود تمایل بیشتری دارند. اینها به تنهایی و به گونه ای عمومی سببی برای مقصر دانستن یا کوتاهی همه والدینی نیست که کودکشان عادت به مکیدن انگشت دارد، بلکه فقط در بعضی موارد ممکن است در بعضی کودکان یا خانواده ها صدق کند و والدین، خود می توانند با دقت بر آن دلایل واقعی را متوجه شوند.

● زمان واکنش

در زمان نوزادی و شیرخوارگی، براحتی می توان این عمل را نادیده گرفت، اما اگر بسیار حساسید، می توانید پستانکی تمیز را جایگزین مکیدن انگشت کنید. در حین درآمدن دندان های شیری، از واکنش مکیدن انگشت برای تحمل درد با در اختیار گذاشتن وسایلی چون دندانی جلوگیری کنید که جانشینی مشابه، اما مناسب تر برای پستانک یا انگشت خود کودک است.

مکیدن انگشت ها هنگام رویش دندان های شیری و برای کاهش درد ناشی از آن، به شرطی که دست شان تمیز باشد یا وسیله ای بهداشتی برای گاز زدن یا مکیدن در اختیارشان قرار گیرد، واکنشی مفید و لازم هم تلقی می گردد

نمی توان یک قانون کلی برای همه کودکان مشخص کرد و گفت از این زمان باید واکنش اساسی نشان داد. دیده شده کودکانی عادت کرده​اند به جای مکیدن انگشت، تمام دست خود را در دهان می​کنند! واضح است چنین کاری اگر در فواصل کوتاه و مدت های طولانی رخ دهد، حتی در سنین دو یا سه سالگی هم مشکل ساز است. بعضی کودکان هم اصولا آنقدر دیربه دیر و با ملایمت انگشت شان را می مکند که اگر به پنج یا شش سالگی هم برسند، مشکل چندانی برای آنها پیش نمی آید، مگر آن که از سوی همسالان خود نکوهش شوند و این کار را در خفا انجام داده یا به طور کلی از سر خود خارج کنند. به طور معمول، تقریبا از آستانه رویش دندان های دائم است که اگر شدت و توالی عادت خطرات دهانی و دندانی وی را افزایش دهد می توان کم کم، به نرمی و ملایمت، غیرمستقیم و آرام آرام واکنش نشان داد و اگر مکیدن انگشت از سر کودک نیفتاد به راه های مجدانه تر توسل جست.

● عوارض و مضرات

به گفته آگاهان، همه نوع مکیدن انگشت ناهنجاری نیست و بعضی از آنها ضرر ندارد، اما انواع شدید آن در زمان های خاص می تواند یک یا چند ضرر داشته باشد.

ناهنجاری های مضر متنوع است و به نیرویی بستگی دارد که حین مکیدن انگشت یا دست وارد می گردد. تغییر شکل استخوان های فک، رویش دندان به صورت کج یا بافاصله، نازک یا کج شدن دندان، خارج افتادگی فک و دندان های بالا، تنگی قوس فک بالا، گودی بیش از حد سقف دهان، ایجاد فاصله بین فک بالا و پایین، در موارد بسیار نادر انحراف انگشت، آسیب به لوزه و افزایش افتادگی و ایجاد خرخر در خواب یا خس خس در حین تنفس و… از جمله مضرات انواع شدید مکیدن انگشت یا قرار دادن چند انگشت با هم در دهان است.

● روش های ترک

به اعتقاد بسیاری از دست اندرکاران تربیت کودک، تا خود کودک به اشتباه بودن کار خود پی نبرده، اجبار یا روش های دیگر برای ترک این عادت او کارآمدی لازم را ندارد. به نظر می رسد اولین کار والدین برای ترک عادت مکیدن انگشت در سنین بالاتر، باید کشف منبع و سبب اصلی و سپس موکول کردن ترک عادت به خود او باشد. رفع مشکل اصلی، در اغلب مواقع به ترک عادت می انجامد. کودکی که مدام شرایط پرتنش را تحمل می کند تا آن شرایط رفع نشده باشد، نخواهد توانست بر ترک عادات خود فائق آید.

در قبل به جای برطرف کردن مشکل اصلی، انگشت کودک را با فلفل یا مواد تلخ مزه آغشته می کردند تا از طریق بازدارندگی و یادآوری های منزجرکننده در کودک، ترک عادت وی میسر شود. حقیقت این است،هر چه سن کودک بیشتر شود، بسیاری از رفتارها نیز تغییر خواهد کرد، اما بعضی والدین به جای آن که صبر و اقدام آگاهانه را در پیش گیرند و همین راه را به طور غیرمستقیم به کودکشان بیاموزند، راه های سریع و دم دستی را انتخاب کرده و فرزندانشان را نیز چون خود بار می آورند.

آگاه کردن کودک با زبانی در حد فهم او بسیار کارآمدتر، ماندگارتر و بدون لطمات روانی است. وقتی خود او متوجه لطمات و خطرات ادامه کارش شود، یادآوری های شما را بهتر و آسان تر می پذیرد و خود نیز سعی می کند جلوگیری از تکرار را به ذهن بسپارد. لطمات این روش بسیار کمتر از هر روش دیگری است.

جایزه، تشویق و پاداش هم از راه های اغلب مؤثر است. والدین می توانند توالی و نظم تقریبی تکرار مکیدن انگشت را مشخص کنند و سپس زمانی بیشتر را در نظر گرفته و به کودک بگویند اگر طی این مدت انگشت خود را به دهان نبرد، جایزه خواهد گرفت. مهم نیست جایزه پربها باشد؛ هر چیزی که علاقه کودک را برانگیزد و تکرار آن دردسر دیگری نسازد، کافی است.

رفته رفته باید این روند و مدت را بیشتر کرد تا در نهایت مقصود اصلی حاصل شود.

برخی وسایل دندانپزشکی هم برای این کار وجود دارد؛ نوار​ چسب​های مخصوص و بهداشتی برای یادآوری کودک یا فنرها و مارپیچ های ارتودنسی که اگرچه در هفته اول ممکن است سبب سختی یا احساس ناراحتی کودک شود، ولی در صورتی که خطر انحراف فک و لقی دندان ها یا رویش نادرست آنها بسیار باشد، به کار گرفتن آنها ضروری به نظر می رسد. ضرورت را البته مشاوره با دندانپزشک و معاینات او مشخص می کند.

به کار بردن کلمات و رفتارهای تند ممکن است سبب لجبازی کودک شود. بعضی والدین حتی پس​از آن که متوجه می شوند نهیب ها و کلمات تندشان اثری بر رفتار فرزند نداشته، به جای تغییر روش، به تشدید روش روی می آورند و گاهی مجازات و تنبیه را نیز به اشتباه پیشین می افزایند و اگر به نتیجه​ مطلوب خودشان برسند ​، اضطراب، ناراحتی و لطمات روحی​ روانی فرزندشان را در آینده در نظر نگرفته اند.