آیا آمریکا حق غنی سازی را به ایران تقدیم کرد؟

مذاکره کنندگان غربی و همتایان ایرانی شان چند هفته ای را در هتل لوکسی در ژنو تجمع کردند تا تنش ها بر سر مسئله هسته ای ایران را کاهش دهند. این دیپلمات ها در ساعات اولیه روز یکشنبه در نهایت توانستند جایزه ای که مدت ها به دنبالش بودند را کسب کنند: توافقی که مانع جاه طلبی های هسته ای ایران می گردد و در عوض تحریم ها را کاهش می دهد.

 به نقل از فارن پالسی، حال به قسمت سخت ماجرا می رسیم. با عمومی شدن جزئیات این توافقنامه تردیدها در مورد تمایل ناگهانی ایران به مصالحه با غرب، ابزاری را برای حمله به دولت اوباما فراهم کرده است. توافق ژنو نشانه های راه حلی برای مصالحه را با خود دارد و مفاد آن ایران را ملزم به نابود کردن برنامه هسته ای اش نمی کند- آنطور که اسرائیل می خواست- اما کاهش فعالیت هایی که بیشترین کاربرد در تولید تسلیحات هسته ای دارند را طی شش ماه آینده تعدیل می کند.

تنظیم کنندگان این توافقنامه، آن را اقدامی موقت و اعتمادساز خوانده اند. اشخاص بدبین به این توافق آن را با ناامیدی ساده لوحانه می دانند. نفتالی بنت، وزیر اقتصاد اسرائیل روز قبل در بیانیه ای گفت: «اگر پنج سال دیگر یک چمدان هسته ای در نیویورک یا مادرید منفجر شد، به سبب توافقنامه ای است که امروز صبح به امضا رسید.»

با این حال یک سوال مرکز تمام این بحث ها بوده: اینکه آیا این سند آنچه ایران به عنوان حق خود برای غنی سازی اورانیوم مطرح می کند را به رسمیت می شناسد یا خیر. بلافاصله پس از انتشار یافتن خبر توافق، خبرگزاری فارس اعلام کرد که «این توافقنامه شامل به رسمیت شناختن حق ایران برای غنی سازی اورانیوم می گردد» و «به رسمیت شناخته شدن حق غنی سازی ایران در دو بخش از این سند آورده شده است.» جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا اما ادعایی دقیقا برخلاف خبر فارس داشت: «هیچ حقی برای غنی سازی وجودندارد. ما حق غنی سازی را به رسمیت نمی شناسیم.»

طی چند هفته آینده شاهد دو حکایت از تفسیرهای غالب در مورد توافق ژنو خواهیم بود. یا غرب با زور و محاسبات توانسته ایران را متقاعد کند که تغییری در دورنمای استراتژیک خود ایجاد کند و جاه طلبی های هسته ای خود را رها کند، یا غرب عقب نشینی کرده و با امید به جلوگیری از بروز جنگ در خاورمیانه، در مماشات با ایران به تهران اجازه داده که به برنامه هسته ای خود ادامه دهد.

مشکل نظریه پردازان در هر دو طرف این بحث این است که متن توافقنامه هیچ پاسخ صریحی به این سوال که آیا ایران حق غنی سازی اورانیوم دارد یا خیر، نمی دهد. و این تکه از مانور دیپلماتیک، نکات مهمی در مورد آنچه پیش روی تلاش های اوباما برای رهایی از بن بست با ایران است را ارائه می کند.

برخلاف ارزیابی خبرگزاری فارس، این سند به صراحت حق غنی سازی ایران را به رسمیت نمی شناسد اما این حق را صراحتا نیز رد نمی کند. عبارت «حق غنی سازی اورانیوم» یا معادل های آن در هیچ بخشی از این سند نیامده است. این سند به ایران اجازه می دهد که به بخشی از فعالیت های غنی سازی خود ادامه دهد.

بنابراین توافقنامه ژنو با نادیده گرفتن یکی از مشکل سازترین مسائل روی میز، گشایشی دیپلماتیک ایجاد کرده است. این توافقنامه از طریق عدم اشاره به مسئله مورد اختلاف، فقدان اشتراک نظر میان مواضع طرف های مذاکره کننده را از بین می برد. بدون در نظر گرفتن محتوای این توافقنامه، باید گفت که آن یک ترفند دیپلماتیک شسته و رفته است.

اگر مسئله حق غنی سازی را کنار بگذاریم، توافق ژنو بیانگر موضع سازش انگارانه است: مقامات ایران می توانند به مخاطبان داخلی بگویند که در نهایت توانستند با تحت فشار قرار دادن غرب، حق غنی سازی را به دست آورند. رهبران غربی نیز بحثی کاملا مخالف را برای مخاطبان داخلی خود مطرح می کنند و امیدوارند که موضع ایران چندان محبوبیت نیابد.

بنابراین مسیر پیش رو چیزی شبیه به این خواهد شد: مقامات ایرانی خواهند گفت که آینده برنامه هسته ای خود را تضمین کرده اند و به انزوای اقتصادی کشورشان پایان داده  اند. در مقابل رهبران غربی هم مدعی می شوند که ایران تصمیم گرفته برنامه خود را به اهداف صلح آمیز محدود کند. اگر هر دو طرف به تمام نکات این معامله پایبند بمانند، هر دو اظهارنظر در دو طرف درست خواهد بود. و این دیپلماسی ظریفی است.