از تولد تا زندگی یک رادیو

از آنجا که فاکتور بصری در رادیو نمایش غایب است، کمک به شنوندگان برای تصور کردن شخصیت‌ها و فهمیدن داستان نمایش عناصر موسیقی، افکت‌های صوتی و دیالوگ‌های قوی بشدت تاثیرگذار هستند.

ایستگاه‌های رادیویی که به پخش این‌گونه نمایش‌ها مبادرت می‌کنند به رادیو نمایش معروف هستند. البته ایستگاه‌های رادیویی که منحصرا نمایشنامه پخش کنند، معدود است.

در واقع از همان بدو تولد این ژانر، ایستگاه‌های رادیویی ساعاتی از برنامه خود را به پخش نمایش اختصاص می‌دادند.

تخمین عمر دقیق تولد این نوع از ایستگاه‌های رادیویی کمی مشکل است، اما می‌توان گفت ایده اجرای نمایش در رادیو به تولد خود این رسانه برمی‌گردد البته مدعیان زیادی تاسیس این نوع از رادیو را منتسب به خود می‌دانند.

کاملا روشن است در سال‌های ۱۹۲۱ و ۱۹۲۲ ایستگاه‌های متفاوتی بویژه ایستگاه رادیویی KDKA و ایستگاه تازه تاسیس شده WLW روی ایده نمایش رادیویی(گاهی از آن به نمایش شنیداری یاد می‌شود) به‌طور قابل ملاحظه‌ای کار کردند.

اما اگر بخواهیم به سوال اولین نمایش رادیویی کدام است؟ جواب دهیم باید بگوییم پاسخ بسیار ساده است. در گزارش چاپ شده در مجله پخش رادیو مورخ نوامبر ۱۹۲۳ با جزئیات شگفت‌انگیزی آمده است، محل واقعی تولد این نوع ایستگاه رادیویی در شهر اسکنکتدی نیویورک؛ ایستگاه WGY شرکت جنرال الکتریک بوده است که در واقع نقطه عطف مهمی در تاریخ نمایش‌های رادیویی محسوب می‌شود.

در صفحات ۲۶ـ۲۴ این مقاله که «سی.اچ.هانتلی» نویسنده آن است، آمده پیش از اولین تولید‌ نمایش رادیویی در سپتامبر ۱۹۲۲، تلاش‌هایی در زمینه نمایش رادیویی در دیگر ایستگاه‌های رادیویی صورت گرفته بود که محدود به اجراهای پراکنده ناموفق می‌شد.

در این گزارش به‌طور خاص به‌نمایش «احمق تمام عیار» که به‌طور آزمایشی به‌صورت نمایش رادیویی درآمده بود، اشاره شده است. نمایش دیگری که در این گزارش از آن یاد شده «رعد» است.

این مقاله می‌گوید نمایش‌ها دقیقا به همان ترتیبی که روی صحنه تئاتر در شهر شیکاگو اجرا می‌شدند در رادیو ارائه می‌‌گردید.

به‌نظر می‌آید هنرپیشه‌ای به نام ادوارد اچ. اسمیت اولین کسی است که ایده واقعی نمایش رادیویی و رادیو نمایش را مطرح کرد.

او را با یک گروه نمایشی به‌نام ماسک (نوعی از نمایش توام با موسیقی و حرکات موزون) می‌شناسند. این گروه نمایشی در تروای نیویورک فعالیت داشت.

در تابستان ۱۹۲۲ به مدیر ایستگاه رادیویی WGY کالین هیگر، پیشنهاد اجرای رادیویی برخی نمایش‌های معروف آن زمان را ارائه کرد.

هیگر از این پیشنهاد استقبال کرد؛ اما شرطی برای آن گذاشت. این که هیچ‌یک از نمایش‌ها نباید بیش از ۴۰ دقیقه طول بکشد.

او معتقد بود شاید طولانی شدن نمایش در رادیو در حوصله شنوندگان رادیویی آن نگنجد. این پیشنهاد، کاملا نو و جدید بود و هنوز امتحان خود را پس نداده بود. اسمیث بسرعت وارد عمل شد و روی اقتباس رادیویی نمایشنامه‌ای از یوجین والتر به نام «گرگ» مشغول به کار شد.

این نمایشنامه چهار پرده‌ای به نمایشی دقیقا ۴۰ دقیقه‌ای تبدیل شد. بیشتر تمرکز داستان روی پرده دوم نمایش بود البته قسمت‌هایی از پرده‌های اول و سوم هم به داستان نمایش اضافه شد تا داستان روایتی روان و قابل فهم داشته باشد.

برای تطبیق نمایشنامه با اجرای رادیویی آن، نمایشنامه‌نویس اصرار داشت ارائه نمایش با گروه کاملی از بازیگران صورت پذیرد.

از این‌رو اسمیث از همکاران خود در گروه نمایشی ماسک استفاده و نقش شخصیت‌های نمایش را به آنان محول کرد: ویولا کارووسکا، فرانک فینچ، جیمز اس. دبلیو. مولارکی، هنری میلر و خود اسمیث.

نمایش پس از چند‌بار تمرین بالاخره در سپتامبر ۱۹۲۲ روی آنتن رفت. پس از اجرای رادیویی، هزاران نامه از مناطق مختلف به شعاع ۵۰۰ مایلی از محل ایستگاه رادیوی پخش‌کننده ارسال شد.

در یکی از نامه‌های ارسالی از شهر پیتز فیلد ماساچوست به این موضوع اشاره شده بود که‌ جیغ‌های یکی از کاراکتر‌ها به نام هیلدا به‌قدری واقعی بوده که پلیس با شنیدن آن به گمان این‌که کسی مورد حمله واقع شده است، خود را به خانه نویسنده نامه رسانده تا صاحب جیغ را نجات دهد.

موفقیت اولین تولید نمایش رادیویی، هیگر را تشویق کرد تا اجرای مجموعه‌ای از نمایش‌ها را در خلال پاییز، زمستان و بهار ۱۹۲۲ تا ۱۹۲۳ ترتیب دهد.

در انتهای فصل در مجموع ۴۳ نمایش اجرا شد که در همه آنها یک گروه بازیگر به اجرای نقش‌ها پرداختند. همه نمایش‌ها از برجسته‌ترین آثار نمایشی انتخاب می‌شدند.

از جمله معروف‌ترین آنها می‌توان به این آثار اشاره کرد: بهشت‌الله، نشانه صلیب، الهه سبز رنگ و مادام ایکس. این نمایش‌ها در یک فریم زمانی ۴۰ دقیقه‌ای اجرا می‌شدند. وسایل افکت‌های صوتی بسیار مبتدی و ساده بود.

بازیگران به دور میکروفن‌هایی با پنجره گرد کربنی از نوع برقی جمع می‌شدند و نمایش اجرا می‌کردند. بین میکروفن‌ها و همچنین میزی در آن‌سوتر، وسایل ساده برای ایجاد افکت‌های صوتی از قبیل در‌ آوردن صداهایی چون صدای باز و بسته شدن در، راه رفتن، زمین خوردن، بارش باران و … قرار داشت.

گروه بازیگران WGY به‌عنوان پای ثابت نمایش‌های رادیویی در دهه ۲۰ به فعالیت خود ادامه داد. در واقع همین گروه بازیگران بودند که برای اولین بار نمایش تلویزیونی را در ایالات متحده اجرا کردند.

نمایش تلویزیونی اجرا شده «سفیر ملکه» نام داشت. این نمایش سال ۱۹۲۸ در تلویزیون پخش شد.

اما در ۱۷ اکتبر ۱۹۲۲ برای اولین‌بار نمایش رادیویی از ایستگاه رادیویی ۲MT Writtle انگلستان که به ‌طور آزمایشی کار می‌کرد، پخش شد.

در واقع این ایستگاه رادیویی، اولین رادیو نمایش در کشور انگلستان بود.

نمایش «کایرانو دو برگراس» نام داشت. گروه بازیگران درواقع کارکنان مهندسی این ایستگاه بودند.

اولین نمایشنامه‌ای که مخصوص نمایش رادیویی نوشته شد «حقیقت درباره پدر کریسمس» به نویسندگی «فیلیپس‌ ام.نوئیگ» نام داشت که برای کودکان بود و در ۲۴ دسامبر ۱۹۲۲ روی آنتن رفت.

رادیو نمایش و نمایش‌های رادیویی در دهه ۴۰ میلادی به‌طور گسترده محبوبیت یافت. فناوری مدرن به محبوبیت این ژانر کمک شایانی کرد.

البته با ورود تلویزیون به دنیای رسانه‌ در دهه ۵۰، نمایش‌های رادیویی و در پی آن رادیو نمایش کمی از محبوبیت خود را از دست داد، به‌طوری که حتی در برخی کشورها هرگز جایگاه اولیه خود را به‌دست نیاورد.‌

با وجود این هنوز برنامه‌های ضبط شده OTR (رادیو زمان قدیم) در آرشیو‌های صوتی مجموعه‌داران و موزه‌ها و همچنین به‌‌صورت آنلاین به حیات خود ادامه می‌دهند.

اواخر دهه ۵۰، رادیو بیشتر به شکل امروزه خود شبیه شده بود. این به آن معنی‌ است که بیشتر بر پخش موسیقی، گفت‌وگوها، اخبار و برنامه‌های ورزشی تاکید داشت. البته امروزه نمایش‌های رادیویی همچنان از رادیو‌ها شنیده می‌شوند.

از سال ۲۰۱۱، ایستگاه‌های رادیو نمایش در ایالات متحده به پایین‌تر از حد خود نزول کرده‌اند و بیشتر به‌صورت بازپخش یا پادکست برنامه‌های دهه‌های قبل محدود شده‌اند.

گرچه در برخی کشور‌ها، همچنان آیین‌های رادیو نمایش و نمایش رادیویی حفظ شده‌اند. برای مثال، برخی ایستگاه‌های رادیویی در انگلستان، هرساله نمایش‌های رادیویی جدیدی تولید و پخش می‌کنند.

از معروف‌ترین نمایش‌های رادیویی می‌توان به نمایش «جنگ دنیاها» نوشته اورسن ولز اشاره کرد که سال ۱۹۳۸ پخش شد.

نمایش به‌قدری طبیعی اجرا می‌شد که شنوندگان متقاعد شده بودند زمین مورد حمله بیگانگان از کرات دیگر واقع شده است.

نوعی از نمایش‌های رادیویی، کمدی رادیویی است که دارای عناصر کمدی‌های تلویزیونی، طرح‌هاست. در برخی مواقع دارای عناصر سوررئال و فانتزی است که با بودجه‌ای کوچک، افکت‌های صوتی کم و همچنین دیالوگ‌های ساده ساخته می‌شوند.

در کشور آلمان پس از جنگ جهانی به‌علت مشکلات پیش آمده و شکست آلمان در جنگ، و از بین رفتن سالن‌های تئاتر در بمباران‌های جنگ، نمایش‌های رادیویی شکوفا شدند.

در بین سال‌های ۱۹۴۵ و ۱۹۶۰ بیش از ۵۰۰ نمایش رادیویی در کشور آلمان روی آنتن‌ها رفت. در حقیقت، کشور آلمان تنها کشوری است که بیشترین نمایش رادیویی را تولید می‌کند و بیشترین شنونده را در این ژانر دارد.

نمایش رادیویی عصر حاضر

نمایش رادیویی همچنان محبوبیت خود را در جهان حفظ کرده است. ایستگاه‌های رادیویی به تولید این نوع برنامه مشغولند.

کم هزینه بودن تولید این نوع برنامه رادیویی، فرصت‌های بسیار خوبی برای برنامه‌سازان نمایش‌های رادیویی فراهم آورده است تا برای نوشتن نمایشنامه از نویسنده‌هایی که ‌شهرت زیادی ندارند، کمک بگیرند.

رادیو، زمینه تمرین خوبی است برای نویسندگان تازه کار تا توانایی‌های خود را محک بزنند، چراکه کلمات بخش اعظم اثر تولید شده را تشکیل می‌دهد.

با فناوری قرن بیست‌ویکم و افزایش تعداد تولیدکنندگان مستقل که قادر به جذب شنوندگان از طریق اینترنت هستند ، تحولی عظیم در صنعت نمایش رادیویی پدید آمده و رادیو نمایش حیاتی دوباره یافته است.

 پادکست‌ها نیز آینده‌ای درخشان‌ برای نمایش‌های رادیویی رقم خواهند زد.(جام جم – ضمیمه قاب کوچک)

فائزه بهروان