خشک شدن تالاب گاوخونی علاوه بر افزایش هجوم ذرات شن و ریزگردها سطح قابل ملاحظه‌ای را بر گستره کویر کشور می‌افزاید که در شرایط کنونی ایجاد پوشش گیاهی مقاوم به خشکی، شوری و سازگار با مناطق کویری راهکاری مؤثر برای برون‌رفت و کاهش اثرات تخریبی زیست محیطی آن به‌شمار می‌رود.
به گزارش خبرنگار ایانا، از مجموع بیش از ۲۰۰ تالاب موجود در کشور، ۱۹ تالاب آن جزو تالاب‌های مهم بین‌المللی است که تالاب گاوخونی یکی از آنها به‌شمار می‌آید و در کنواسیون رامسر به ثبت جهانی رسیده است که البته با توجه به این که پذیرش هر تالاب در لیست کنوانسیون بین‌المللی رامسر بر اساس ملاک‌های مشخص و ارزش‌های بالای زیست محیطی صورت می‌گیرد، ثبت نام گاوخونی در کنار تالاب‌های مهم جهان خود دلیل آشکاری بر اهمیت و نقش همه‌جانبه این بوم‌سازگان آبی است، اما این در حالی است که تالاب گاوخونی در سال جاری یکی از کم‌رونق‌ترین دوره‌های حیات گیاهی و جانوری خود را تجربه می‌کند به‌طوری‌که بسیاری از کارشناسان هشدار برای نابودی این تالاب را آب در هاون کوبیدن می‌دانند.
تالاب گاوخونی با اقلیم خشک و فراخشک، سه‌هزار و ۶۱۶ کیلومترمربع وسعت دارد که در ۱۵۰ کیلومتری شرق اصفهان و در انتهایی‌ترین حوزه آبریز زاینده‌رود قرار گرفته است و میانگین بارندگی در این منطقه در یک دوره ۲۴ ساله بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلی‌متر نوسان داشته است.
تالاب گاوخونی در انتهای مسیر رودخانه زاینده‌رود واقع شده است که با خشک شدن زاینده‌رود به‌عنوان منبع تغذیه اصلی تالاب، گاوخونی هم با مشکلاتی روبه‌رو شد، اما این در حالی است که پیش از خشک شدن زاینده‌رود این رودخانه در طول مسیر خود با انواع فاضلاب‌های کشاروزی، صنعتی و شهری آلوده شده و این آلودگی‌ها را در نهایت وارد تالاب می‌کرده است که بسیاری از سموم ناشی از این آلودگی‌ها با وارد شدن در مسیرهای طولانی و پیچیده شیمیایی در یک زمان نسبتاً طولانی تجزیه و از درجه سمیت آنها کاسته می‌شده است. پس تالاب به‌عنوان یک تصفیه‌کننده طبیعی از آلودگی‌های بعدی سفره‌های آب زیرزمینی جلوگیری کرده است.
از نقش‌های مهم و حیاتی تالاب، جلوگیری از حرکت شن‌های روانی است که در پهنه وسیعی از ناحیه غربی تالاب گسترش دارند که این تپه‌های شنی تحت تأثیر رطوبت تالاب، پوشش گیاهی و خاصیت مویینگی خاک به مقدار زیادی تثبیت شده و در نتیجه شهرها، مزارع و روستاهای مجاور آن از خطر پوشیده شدن توسط شن‌های روان در امان هستند.
مدیر قطب علمی تنش‌های گیاهی و عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان با بیان اینکه خشکی و شوری مشهود تالاب گاوخونی پوشش گیاهی و اکوسیستم جانوری این منطقه را در مرز نابودی قرار داده است، گفت: کمبود آب، تنش و همچنین شوری آب در تالاب گاوخونی به دلیل تبعات زیست محیطی مخرب بر محیط اطراف همواره به‌عنوان تهدید و خطری بزرگ برای استان اصفهان به‌شمار می‌رود که با افزایش سطح کویر در اطراف استان و افزایش هجوم ذرات شن و ریزگردها همراه است.
علی‌اکبر احسان‌پور بارزترین مشکل تالاب گاوخونی را قطح حق آبه آن و ورود آب از طریق زاینده‌رود به تالاب دانست و افزود: وجود آب در تالاب با ایجاد پوشش گیاهی همراه خواهد بود که به تبع آن تلطیف هوا، افزایش میزان رطوبت و اکسیژن را در بر دارد و باید تا حد امکان برای افزایش پوشش گیاهی در این منطقه تلاش شود.
وی ایجاد پوشش گیاهی مقاوم به خشکی و شوری در تالاب گاوخونی را راهکاری استراتژیک برای برون رفت از این وضعیت دانست و خاطرنشان کرد: هر گیاهی که بتواند با کمترین میزان آب در این منطقه رشد کند و به شدت به شوری و خشکی مقاوم باشد، می‌تواند در کاهش اثرات تخریبی تالاب مؤثر واقع شود. اما این امر نیاز به مطالعه و تحقیقات گسترده‌ای دارد.
احسان‌پور ادامه داد: کاهش نزولات جوی و خشکی‌گرایی منطقه که از زمان‌های گذشته شروع شده، هر روز دامنه وسیع‌تری به خود می‌گیرد و با کاهش آب ورودی تالاب، رودخانه‌های فصلی و آبراهه‌هایی که از ارتفاعات مجاور گاوخونی سرچشمه می‌گیرند از یک طرف و تبخیر شدید آب از طرف دیگر، علاوه بر افزایش شوری آب، از حجم و گستره گاوخونی به مقدار چشم‌گیری می‌کاهند.
بدیهی است در صورت نابودی بوم‌سازگان تالاب، روند گسترش کویر و حرکت شن‌های روان به طرف مناطق شرقی اصفهان به یک بحران زیست محیطی تبدیل شده و مهاجرت روستاییان را به دنبال خواهد داشت اگرچه تاکنون ذرات گردو غبار ناشی از خشک شدن تالاب به اصفهان رسیده است.
تالاب گاوخونی به‌عنوان یک زیستگاه طبیعی، مجموعه‌ای از جومع گیاهی و جانوری به‌ویژه آبزیان، پرندگان آبزی و مهاجر و همچنین عوامل غیرزنده مؤثر بر بوم‌سازگان تالاب است که از توان بالقوه‌ای برای بازدید اساتید، دانشجویان، محققان و انجام امور پژوهشی و تحقیقاتی برخوردار است.
با ادامه روند نابودی گاوخونی و افزایش تبعات زیست محیطی آن کارگروهی ویژه برای پیگیری احیای تالاب گاوخونی در منطقه ورزنه، تشکیل شد که نمایندگانی از جهاد کشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست، میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع و معادن در این کارگروه حضور داشته‌اند وتشکیل کمیته ویژه برای احیای تالاب گاوخونی در محیط زیست اصفهان ازجمله مصوبات این کارگروه بوده است.
در حال حاضر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان نیز موظف به ثبت تالاب گاوخونی به‌عنوان ارزش ملی و میراث فرهنگی و اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان نیز ملزم به کاشت گیاهان مقاوم به شوری و خشکی در منطقه تالاب گاوخونی شده‌اند.
گفتنی است، با همه پیشرفت‌هایی که در راه شناخت ارزش‌های نهفته در تالاب‌ها و رموز زیستی آنها حاصل شده و با وجود تفاوت نگرش بشر در قبال تالاب‌ها به‌عنوان مناطق بد و غیرمفید به بوم‌سازگان‌های مؤثر و ارزشمند، هنوز روند تخریب و دست‌درازی انسان به آنها ادامه دارد که اگرچه از آهنگ سریع نابودی آنها به مقدار قابل توجهی کاسته شده، ولی سنگینی بار تخریب‌های گذشته و تداوم آهسته آن خسارات جبران‌ناپذیری را به محیط زیست وارد کرده است.
امید است تالاب گاوخونی، این گوهر درخشان کویر مرکزی و تنها بوم‌سازگان آبی گسترده بکر و تالابی استان اصفهان که نقش بسزایی در جلوگیری از گسترش کویر، حیات و بقای پرندگان مهاجر و جانداران دیگر، شکل‌گیری جوامع گیاهی انبوه و متراکم نمک دوست، ایجاد تفرجگاه طبیعی برای استفاده عموم و فراهم کردن فرصتی مناسب برای انجام امور پژوهشی و تحقیقاتی در زمینه‌های جانورشناسی، گیاه‌شناسی و بوم‌شناسی دارد، بیش از این مورد کم لطفی مسئولان امر قرار نگیرد./
خبرنگار: سهیلا گلی‌زاده
V-910712-01_N
جنگل و مراتع