خبرگزاری مهر – گروه فرهنگ و ادب: زهرا زندی‌مقدم عضو هیئت علمی گروه دستور و رسم‌الخط زبان فارسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی با ارائه یک مقاله پژوهشی با عنوان «رسم‌الخط یکسان در کتاب‌های درسی» به خبرگزاری مهر، به بررسی بارزترین موارد تخطی از دستور خط مصوب این فرهنگستان و فرهنگ املایی آن پرداخت که متن این مقاله در ادامه از نظر می‌گذرد:
هدف اصلی این پژوهش، شناسایی بارزترین موارد تخطی از دستور خط فرهنگستان و فرهنگ املایی آن، طبقه بندی و در نهایت نتیجه گیری و ارائه راهکارهای مناسب برای رفع آنها بوده است. در این پژوهش ابتدا پس از معرفی فهرست کتاب های بررسی شده، جدیدترین کتاب های درسی آموزش و پرورش (۳۱ عنوان کتاب) در مقاطع مختلف تحصیلی (ابتدایی، راهنمایی، متوسطه و پیش دانشگاهی) به لحاظ رسم الخط و انطباق آن با جزوه دستور خط فارسی و فرهنگ املایی خط فارسی مورد بررسی قرار گرفت و بارزترین موارد تخطی از دستور خط و فرهنگ املایی خط فارسی فرهنگستان استخراج شده و نتایج حاصل از آن ارائه گردیده است و در انتها راهکارهای مناسب برای رفع آنها و نیز اقدامات به عمل آمده در این خصوص ارائه شده است.
در اینجا تنها به ذکر چند نمونه از کتاب‌های بررسی شده در این فهرست اکتفا می‌کنم. در فهرست این کتابها می‌توان به نمونه‌های زیر اشاره کرد: مقطع ابتدایی: فارسی اول دبستان- بخوانیم، فارسی اول دبستان- بنویسیم، فارسی پنجم دبستان- بخوانیم. مقطع راهنمایی: الف) سال اول دوره راهنمایی تحصیلی: فارسی، ریاضی، تعلیمات اجتماعی، پیام های آسمانی: تعلیم و تربیت اسلامی، تاریخ، آموزش فنی و حرفه‌ای، علوم تجربی. ب) سال دوم راهنمایی تحصیلی- تعلیمات اجتماعی. مقطع متوسطه: الف) سال دوم آموزش متوسطه: جامعه شناسی (۱): رشته‌های ادبیات و علوم انسانی- علوم و معارف اسلامی، تاریخ ادبیات ایران و جهان (۱): نظری (رشته ادبیات و علوم انسانی)، جغرافیا (۱): نظری (رشته‌های ادبیات و علوم انسانی- علوم و معارف اسلامی)، اقتصاد: نظری(رشته ادبیات و علوم انسانی)، تاریخ ایران و جهان (۱): نظری (رشته ادبیات و علوم انسانی)، جغرافیا: درس عمومی کلیه رشته‌ها (به جز رشته ادبیات و علوم انسانی)، فیزیک ۲ و آزمایشگاه: نظری (رشته‌های علوم تجربی- ریاضی و فیزیک)، ب) سال سوم آموزش متوسطه: – فارسی (۳): نظری (رشته‌های ادبیات و علوم انسانی، علوم و معارف اسلامی) – زمین شناسی: نظری (رشته علوم تجربی) – تاریخ ایران و جهان (۲): نظری (رشته ادبیات و علوم انسانی) – تاریخ معاصر ایران: کلیه رشته ها به استثنای رشته های ادبیات و علوم انسانی) – جامعه شناسی (۲): نظری (رشته های ادبیات و علوم انسانی- علوم و معارف اسلامی) – فیزیک ۳ و آزمایشگاه: نظری (رشته علوم تجربی) – جغرافیا (۲): نظری (رشته ادبیات و علوم انسانی) – اقتصاد: نظری (رشته ادبیات و علوم انسانی)- مبانی علم رایانه: نظری (رشته ریاضی و فیزیک)،آرایه‌های ادبی (قالب های شعر، بیان و بدیع): نظری (رشته ادبیات و علوم انسانی) سال سوم دبیرستان: قرآن و تعلیمات دینی (۳): دین و زندگی. دوره پیش دانشگاهی: – معارف اسلامی: دین و زندگی: درس مشترک کلیه رشته‌ها، فیزیک ۱ و ۲ (رشته علوم ریاضی).
نتایج حاصل از بررسی کتاب‌های فوق به شرح زیر است:
استفاده از نشانه کسره اضافه «ی» به جای «ء» در واژه‌های مختوم به «ها»ی غیرملفوظ در حالت اضافه: در همه کتاب‌های بررسی شده به استثنای کتاب زمین شناسی (رشته علوم تجربی)، سال سوم آموزش متوسطه و فیزیک (۲) و آزمایشگاه: نظری(رشته‌های علوم تجربی- ریاضی و فیزیک) صورت یای بزرگ «ی» به جای یای کوتاه شده «ء» به کار رفته است. حال آنکه براساس تصمیمات اتخاذ شده در جلسه مورخ ۲۴/۱۲/۱۳۸۸ که با حضور اعضای محترم پیوسته فرهنگستان و کارشناسان سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش در محل فرهنگستان تشکیل شد، مقرر شد: الف) «یا»ی کوتاه شده (شبیه به همزه) که به عنوان نشانه اضافه روی «ها»ی غیرملفوظ قرار می‌گیرد، فقط در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی به صورت «ی» آورده شود و به تدریج طی پایه‌های تحصیلی بالاتر، دانش آموزان با شیوه مصوب فرهنگستان که «یا»ی کوتاه «ء» است، آشنا شوند و سرانجام طی دوره تحصیلات متوسطه صورت مصوب فرهنگستان «ء» جایگزین «یا»ی بزرگ «ی» شود؛
چشمه‌ی زاینده ← چشمهء زاینده
دوره‌ی نوجوانی ← دورهء نوجوانی
استفاده از صورت جدای «ها»ی پسوند جمع: در کلیه کتاب‌های بررسی شده به جز کتاب زمین‌شناسی (رشته علوم تجربی)، سال سوم آموزش متوسطه، «ها»ی پسوند جمع به صورت جدا آمده است. حال آنکه بر اساس تصمیمات اتخاذ شده در جلسه مورخ ۲۴/۱۲/۱۳۸۸ که با حضور اعضای محترم پیوسته فرهنگستان و کارشناسان سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش در محل فرهنگستان تشکیل شد مقرر شد: ب) علامت «ها»ی جمع در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی به صورت جدا از کلمات قبل از خود آورده شود و به تدریج از دوره راهنمایی تحصیلی به بعد، با رعایت استثناهای مندرج در صفحات ۲۳ و ۲۴ جزوه «دستور خط فارسی»، دانش آموزان با هر دو صورت آن (پیوسته و جدا) آشنا شوند. به هر حال، جمع‌هایی که پیوسته نوشتن آنها سبب طولانی شدن و دشواری نمی‌شود، پیوسته و موارد دشوار جدا نوشته شود.
کتابها ← کتابها
کوهها ← کوهها
استفاده از صورت‌های منفصل به جای متصل و بالعکس: در اکثر کتابها برخی صورت‌های منفصل به جای متصل و در مواردی معدود صورت‌های متصل به جای منفصل به کار رفته است. مشخص ترین موارد عبارت اند از:
آنجا ← آنجا
اینجا ← اینجا
اینکه ← اینکه
آنکه ← آنکه
آنچه ← آنچه
کمتر ← کمتر
بیشتر ← بیشتر
همچنین ← همچنین
همچنان ← همچنان
چه طوری ← چطوری
چه‌قدر ← چقدر
ارزشیابی ← ارزشیابی
سپاسگزاریم ← سپاسگزاریم
پایبند ← پایبند
تاثیربه سزایی ← تاثیر بسزایی
ضروری و به جاست ← ضروری و بجاست
دخالت نابه‌جا ← دخالت نابجا
یکهو ← یکهو
یکدیگر ← یکدیگر
(به ما) خوش‌آمد (می‌گوید) ← (به ما) خوشامد می‌گوید
(بی هیچ) چشمداشتی ← (بی‌هیچ) چشمداشتی
بیراهه ← بیراهه
متصل به جای منفصل:
گرمتر ← گرمتر
همانگونه ← همانگونه
جغرافیدان ← جغرافیدان
نیمرسانا ← نیمرسانا
عدم رعایت فاصله گذاری و مرزبندی کلمات به ویژه در ترکیبات، افعال مرکب و گروه‌های حرف اضافه‌ای: عدم رعایت فاصله گذاری پس از نشانه کسره اضافه در واژه‌های مختوم به «ها»ی غیرملفوظ از بارزترین موارد مغایر با مصوبات فرهنگستان است. برای مشاهده قاعده مربوط به آن به فرهنگ املایی خط فارسی (ص ۱۱، بند ۱) مراجعه شود.
آز اده ← آزاده
سخت کوش ←سخت‌کوش
سر گروه های آموزشی ← سرگروه های آموزشی
محل خط کشی شده ← محل خط‌‌کشی‌شده
برف بازی ← برف‌بازی
کدام یک ← کدام‌یک
بنابر این ← بنابراین
سرزمین های ← سرزمین‌های
پایین ترین ← پایین‌ترین
غلغله ای ← غلغله‌ای
هم کلاسی‌هایتان ← هم‌کلاسی‌هایتان
از خود گذشتگی ← ازخودگذشتگی
هم کلاسی‌هایتان ← هم‌کلاسی‌هایتان
از خود گذشتگی ← ازخودگذشتگی
از آن جا که ← از آنجاکه
سر پناهی ← سرپناهی
به منظورِ ← به‌منظورِ
آب میوه گیری ← آب‌میوه‌گیری
به خاطر سپردن ← به‌خاطرسپردن
به‌سر می‌بردند ← به‌سرمی‌بردند
پی ببرند ← پی‌ببرند
به شمار می‌رود ← به‌شمارمی‌رود
در می‌یابیم ← درمی‌یابیم
رقم می‌خورد ← رقم‌می‌خورد
در پایین دست ← درپایین‌دست
در پوش چوب پنبه‌ای ← درپوش چوب‌پنبه‌ای
ژئو فیزیک ← ژئوفیزیک
خود کفا ← خودکفا
هشدار دهنده ← هشداردهنده
خط کش ← خط‌کش
چند گانه ← چندگانه
پر تراکم ← پرتراکم
به رغم ← به‌رغم
عدد نویسی ← عددنویسی
عمود منصف ← عمودمنصف
سنت گذار ← سنت‌گذار
نشانه همزه:
الف) همزه میانی (به ویژه واژه های ماخوذ از عربی):
مسایل ← مسائل
ارایه ← ارائه
جزیی تر ← جزئی‌تر
ب) املای واژه همزه دار مغایر با صورت مصوب است:
مسأله‌ی ← مسئلهء
مجموعهء ام، ای است…:
در واژه های مختوم به صامت متصل:
سوم شخص جمع:
کوچکند ← کوچک‌اند
مشغولند ← مشغول‌اند
حذف کسرهء اضافه در واژه های مختوم به «ها»ی غیرملفوظ:
جاده مخصوص ← جاده مخصوص،
صفحه پایانی ← صفحهء پایانی
عدم یکدستی در نحوهء نگارش برخی واژه‌ها:
بیشتر و بیشتر
دامداری و دامداری
همچنین و همچنین
یکدیگر و یکدیگر
غلط املایی: املای واژه مغایر با املای مصوب فرهنگستان: خواجه‌نصیر توسی به جای خواجه‌نصیر طوسی
شایان ذکراست موارد یادشده صرفا نمونه هایی از تمامی کتاب‌های درسی مقاطع ابتدایی، راهنمایی، متوسطه و پیش‌دانشگاهی است.
از جمله اقداماتی که می‌توان برای جلوگیری از عدم کاربرد درست قواعد رسم الخط فرهنگستان در منابع بررسی شده انجام داد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
الف) برقراری ارتباط موثر میان سازمان مربوطه با فرهنگستان زبان و ادب فارسی ب) ابلاغ بموقعِ مصوبات فرهنگستان، ج) پیگیری تحقق و عملیاتی کردن سیاست‌های مصوب، د) تشکیل شورای عالی ویرایش و نیز کارگروه ویرایش برای ارائه و تبیین خط و مشی های لازم و ه) تهیه نرم افزار غلط یاب فارسی و نیز تشکیل هیئت نظارت بر شیوه نگارش.
MehrNews Rss Feed