بناهای تاریخی در پای مترو می‌لرزند

چند سالی می‌شود که بی‌توجهی به آثار تاریخی تیتر روزنامه‌ها شده است و حرف‌ها و حاشیه‌های فراوانی را با خود به همراه دارد. تا مدت‌ها آبگیری سد سیوند و آسیب‌هایی که به مقبره کورش می‌زد، معضل بزرگی شده بود و کارشناسان میراث فرهنگی نگران این موضوع بودند. بعد هم دامنه این معضلات به ترک خوردن سی و سه پل رسید و چند بنای دیگر هم در استان اصفهان با مشکلاتی مواجه شدند.

خلاصه آن‌که طی چند سال گذشته از سهل‌انگاری‌هایی که در حق میراث فرهنگی کشورمان شده، بسیار گفته‌ایم و نوشته‌ایم. اما این بار موضوع کمی فرق دارد و مسئولان شهری اصفهان بعد از اعتراض‌هایی که سال پیش به این مورد شده بود و وعده و وعیدهایی که داده بودند دوباره برگشته‌اند سر خانه اولشان و می‌خواهند مسیر قطار شهری اصفهان را از زیر میدان نقش جهان عبور دهند.

پیش از این قرار بود برنامه‌ها و مسیر قطار‌ شهری اصفهان در محور شرقی ـ غربی تغییر کند و حتی مسیر جایگزین هم اعلام شده بود، اما اکنون مسئولان مربوط بر اجرای همین محور تأکید دارند و بیم آن می‌رود که اجرایی شدن این طرح به بافت تاریخی این منطقه آسیب بزند.

مترو؛ تهدیدی برای میدان نقش جهان

چندی پیش مسعود علویان‌صدر، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور اعلام کرد اگر طرح ساخت متروی شهری اصفهان با همان برنامه سابق ادامه پیدا کند، میدان نقش جهان از فهرست ثبت جهانی خارج می‌شود. او تاکید کرد​ مسئولان این شهر باید هشدارها را جدی بگیرند و برنامه‌شان را تغییر دهند.

براساس گزارشی که زمان حضور کارشناسان یونسکو در ایران ارائه شد، مسئولان قطار شهری اصفهان در اجرای محور‌های شرقی ـ غربی که از زیر میدان نقش جهان می‌گذرد، اصرار دارند و این موضوع خطری جدی برای میدان نقش جهان و مجموعه‌ اطراف آن محسوب می‌شود.

همه جای دنیا مترو از زیر آثار تاریخی می‌گذرد

مهندس عباس حاج‌رسولی‌ها، رئیس شورای شهر اصفهان، اما نظری متفاوت با معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور دارد و درباره این موضوع به «جام‌جم »می‌گوید: نمی‌دانم چرا به این سخنان دامن زده می‌شود. مگر در کشور فرانسه خط مترو از زیر موزه لوور یا شانزه لیزه رد نشده است؟

او ادامه می‌دهد: اگر بنا باشد چیزی به میدان نقش جهان آسیب بزند، تعداد زیاد اتوبوس‌ها و خودروهای شخصی است که در این منطقه تردد دارند. ما کار را زیر نظر یونسکو و کارشناسان بین‌المللی ادامه می‌دهیم.

رئیس شورای شهر اصفهان تاکید می‌کند: ظلم به بناهای تاریخی است که مترو نزدیک آنها نباشد و مردم نتوانند براحتی از آنها بازدید کنند. در همه کشورها مترو از زیر آثار و بناهای تاریخ می‌گذرد و هیچ مشکلی هم وجود ندارد. به گفته او اگر هم قرار باشد این طرح انجام شود، ۲ سال دیگر اجرایی خواهد شد.

حاج‌رسولی‌ها در پایان سخنانش اظهار می‌کند: اگر قرار باشد این کار انجام شود ما خودمان بیشتر از هر کسی دلمان برای اصفهان می‌سوزد. اصفهان خانه ماست.

اجازه تکرار یک تجربه تلخ را نمی‌دهیم

محسن مصلحی، سرپرست سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان هم معتقد است عبور مترو از میدان نقش جهان تکرار تجربه‌ عبور خط ۱ از خیابان چهارباغ است و می‌گوید: اداره کل میراث فرهنگی با عبور خط ۱ قطار شهری از خیابان چهارباغ مخالف بود و بی‌توجهی به هشدار کارشناسان این سازمان، هزینه‌های سنگینی را به طرح قطار شهری تحمیل کرد.او با بیان این‌که مسئولان شهری قبل از آغاز ساخت خط ۲ مترو باید مطالعات لازم را در این زمینه انجام دهند، می‌افزاید: سازمان میراث فرهنگی کشور با اجرای این پروژه مخالف است، چون ۴ بنای ارزشمند در میدان نقش جهان وجود دارند و علاوه بر آن، بافت‌های تاریخی اطراف میدان اهمیت دارد.

مصلحی​به «جام‌جم »می‌گوید: بهترین راهکار برای حفظ میدان نقش جهان در فهرست یونسکو این است که مسئولان شهری به نظر سازمان میراث فرهنگی توجه و مطالعه برای عبور خط ۲ قطار شهری از یک مسیر دیگر را آغاز کنند.

اثرگذاری لرزش‌ها بر بافت ساختمان

علیرضا بهرمان، عضو هیات علمی پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی فرهنگی هم می‌گوید: باید توجه کرد بناهای تاریخی از لحاظ مصالح و فونداسیون تفاوت زیادی با بناهای امروزی دارند. به همین علت این بناها نسبت به برخی پدیده‌های امروزی خیلی مجهز نیستند و براحتی آسیب می‌بینند.

او به «جام‌جم » می گوید: یکی از مهم‌ترین مواردی که به بناهای تاریخی آسیب می‌زند، لرزش است. پیشنهاد می‌کنم کسانی که معتقدند این لرزش‌ها به بناهای تاریخی آسیب نمی‌زند، به عمارت مسعودیه تهران واقع در خیابان بهارستان بیایند. از زیر این ساختمان هم مترو گذشته است و قدمت میدان «نقش جهان» را هم ندارد، اما هر بار که مترو از زیر آن می‌گذرد، می‌لرزد.

بهرمان اظهار می‌کند: این لرزش‌های مداوم قطعا و به مرور زمان بر بافت مصالح یک ساختمان هم اثر می‌گذارد.

این کارشناس میراث فرهنگی تاکید می‌کند: حال در یک بنای تاریخی که چسبندگی بناهای امروز را ندارد و در ساخت آن نه تیرآهن به کار رفته و نه ملات‌های سیمانی، این لرزش‌های مداوم قطعا آسیب‌های جبران‌ناپذیری خواهد داشت.

او ادامه می‌دهد: ما در میدان نقش جهان یکی از نفیس‌ترین و بهترین مجموعه‌های تاریخی کشورمان را داریم. تخریب بناهای نقش جهان بلافاصله پس از ساخت مترو اتفاق نمی افتد و به مرور زمان موجب نابودی این بناها می شود. بهرمان می‌افزاید: مترو قرار نیست ۵ سال کار کند و برچیده شود، بلکه قرار است سال‌های زیادی کار کند. اگر اصفهان را با آثار تاریخی‌اش می‌شناسیم چه اصراری داریم چنین شهری را که در جهان شناخته شده است و هر کس مختصر شناختی از میراث فرهنگی در جهان داشته باشد آن را می‌شناسد به خطر بیندازیم؟

او اظهار می‌کند: ما که ایرانی هستیم نباید به انجام چنین کاری فکر کنیم. واقعا جای خجالت دارد که یونسکو و سازمان‌های جهانی بخواهند در برابر این موضوع به ما هشدار بدهند.

بناهای تاریخی نقش جهان و غرب قابل مقایسه نیستند

بهرمان در واکنش به گفته رئیس شورای شهر اصفهان مبنی بر رد شدن ایستگاه مترو از زیر بناهای تاریخی در دیگر کشورها می‌گوید: در برخی کشورها این کار انجام شده است. مثلا در برلین آلمان از یک بنای قدیمی به عنوان ورودی ایستگاه مترو هم استفاده کرده‌اند، اما در برلین نهایت قدمت بناهای مورد استفاده به جنگ جهانی دوم بر می‌گردد نه به قرن‌ها پیش!

این کارشناس در ادامه می‌افزاید: سیر تحول معماری در ایران قبل از اسلام شروع می‌شود و در دوره‌های مختلف ادامه پیدا می‌کند، اما در دوره صفوی به نقطه اوج خود می‌رسد و حرف آخر را می‌زند. بعد از ساخت مجموعه‌های نفیس میدان «نقش جهان» معماری ما دیگر نتوانست رشد کند و ارزشمندترین بناهای دوره قاجار کپی‌برداری مسجد اصفهان است. نابودی آثار این دوره غیر قابل جبران است. او می‌گوید: به نظر من با همه این اوصاف غربی‌ها هم اشتباه کرده‌اند که اجازه عبور مترو از زیر بناهای تاریخی و موزه‌ها را داده‌اند. دلیلی ندارد ما اشتباهات آنها را تکرار کنیم. مگر خودمان خرد نداریم که باید کارهای آنها را تکرار کنیم؟ آنها هیروشیما را بمباران اتمی کردند. این دلیل می‌شود ما هم همین کار را انجام دهیم؟

بهرمان تاکید می‌کند: ما منطق و خرد خودمان را داریم و بافت تاریخ کشورمان را هم می‌شناسیم. شاید خود غربی‌ها هم در شرایط امروز جهان و پیشرفت‌های علمی که داشته‌اند، اگر بخواهند چنین کارهایی انجام دهند احتیاط کنند.

این کارشناس معتقد است: در کشور ما وقتی بحث به اموال شخصی می‌رسد ملاحظات فراوان به میان می‌آید و در برابر میراث گذشتگان کوتاهی‌های بسیاری می‌شود.

او سخنانش را با بیان یک سوال از مسئولان شهری اصفهان به پایان می‌برد و می‌گوید: از مسئولان شهری اصفهان این سوال را دارم که اگر به جای میدان «نقش جهان» کوچک‌ترین احتمالی می‌دادند که خانه خودشان تخریب شود آیا باز هم ساخت مترو را به حفظ خانه‌شان ترجیح می‌دادند؟

زینب مرتضایی فرد / گروه فرهنگ و هنر