بیماری‌های تابستانه کودکان

در تمام نقاط جهان، اسهال و استفراغ یکی از بیماری‌های شایع کودکان و بخصوص کودکان کمتر از پنج سال است، اما پیش از هر چیز باید بدانیم هریک از ارگانیسم‌های مولد این بیماری، در فصل و زمان خاصی از سال، فعالیت بیشتری دارد و به درجه حرارت و شرایط محیطی ویژه‌ای نیازمند است.

فصل تابستان هم زمان مناسبی برای رشد و تکثیر بسیاری از این میکروارگانیسم‌هاست، ولی همان طور که گفته شد، این بیماری فقط مخصوص فصل تابستان نیست و در فصل‌های سرد سال نیز ممکن است کودکان با این بیماری روبه‌رو شوند.

خوشبختانه در بسیاری از موارد اسهال و استفراغ خود محدودشونده است و فقط به اقدامات حمایتی صحیح نیاز دارد.

نباید فراموش کنیم هر کسی می‌تواند به این بیماری مبتلا شود؛ به همین دلیل کودکان در هر سنی که باشند و همچنین بزرگسالان در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.

البته بعضی از ویروس‌های مولد اسهال و استفراغ در سنین شیرخوارگی و اوایل دوران کودکی شایع‌ترند و بخصوص میان کودکانی که در مراکز نگهداری دسته‌جمعی مانند مهدکودک حضور دارند، ممکن است بیشتر مشاهده شود.

نشانه‌های بیماری را بشناسید

این بیماری می‌تواند با حالت تهوع، تب، دل‌درد، دل‌پیچه، درد عضلانی و سردرد نمایان شود و علاوه بر این، بعضی از عوامل مولد این بیماری، ممکن است باعث ایجاد علائم تنفسی مانند سرفه نیز شود. باید دقت داشته باشید اسهال‌های شدید بسرعت وزن کودک را کاهش خواهد داد.

مهم‌ترین عارضه این بیماری، کم‌آبی در بدن است. معمولا وقتی میزان دفع آب از بدن به واسطه اسهال، بیشتر از مایعات دریافتی باشد، یا اگر بیماری با استفراغ‌های مکرر هم همراه شود، علائم کم‌آبی ظاهر خواهد شد که البته به میزان و شدت کم‌آبی بستگی دارد؛ بی‌قراری و عطش برای نوشیدن مایعات، چشم‌های گودافتاده، نداشتن اشک هنگام گریه، کاهش میزان ادرار و فرورفتن ملاج در شیرخوارانی که هنوز ملاجشان بسته نشده است، از علائم کم‌آبی به شمار می‌رود.

اگر شدت کم‌آبی بیشتر شود، بی‌حالی و کاهش سطح هوشیاری ممکن است به حدی برسد که بیمار دیگر قادر به نوشیدن نباشد.

نکته مهم این است که کم‌آبی در شیرخواران مبتلا به اسهال می‌تواند بسیار سریع بروز کند، به طوری که اگر والدین بموقع به مراکز درمانی مراجعه نکنند، بیمار دچار شوک شود.

این بیماری از چه راهی می‌آید؟

ویروس‌ها شایع‌ترین علت بروز اسهال و استفراغ به شمار می‌روند، ولی تعدادی از باکتری‌ها و انگل‌ها نیز می‌توانند باعث ایجاد این بیماری شوند.

این عوامل از طریق اشیا، دست‌های آلوده، آب آلوده، غذای غیربهداشتی یا کاملا پخته نشده مثل همبرگر، تماس مستقیم با مدفوع مثل تعویض پوشک شیرخوار یا تماس با حیوانات به انسان انتقال می‌یابد.

علاوه بر این موارد، سطوح آشپزخانه و دستشویی و اسباب‌بازی‌های کودک نیز از جمله عوامل انتقال میکروارگانیسم‌های مولد اسهال و استفراغ به حساب می‌آید. بنابراین فراموش نکنید رعایت نکردن بهداشت فردی و استفاده نکردن از آب ضدعفونی شده یا غذای بهداشتی مهم‌ترین علل شیوع این بیماری است که باید مورد توجه قرار گیرد.

نگهداری و بازی با حیواناتی مانند جوجه و لاک‌پشت نیز می‌تواند عامل انتقال بعضی از میکروارگانیسم‌های مولد اسهال باشد.

البته باید توجه داشته باشید عوامل غیرعفونی هم می‌تواند موجب بروز اسهال و استفراغ شود که از جمله علل اسهال‌های غیرعفونی می‌توان به آلرژی‌های غذایی مانند حساسیت به پروتئین‌های شیر گاو در شیرخواران یا اسهال‌های ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک اشاره کرد.

والدین مراقب باشند

اساس و پایه درمان کودکان مبتلا به اسهال، جبران آب از دست رفته است و به همین دلیل این باور غلط که در زمان اسهال باید تغذیه بیمار را قطع کرد، می‌تواند به قیمت جان او تمام شود البته ممکن است بیمار به‌دلیل بی‌اشتهایی از خوردن غذاهای جامد امتناع کند و به همین دلیل مایع‌درمانی در زمان اسهال اهمیت ویژه‌ای دارد.

معمولا بهترین مایع در این شرایط، سرم خوراکی یا همان ORS است که باید به روش صحیح تهیه شود؛ به این معنا که هر بسته پودر ORS باید در یک لیتر آب حل شود که البته یک لیتر آب لزوما با چهار لیوان آب یکی نیست، چون حجم انواع لیوان با یکدیگر متفاوت است.

ولی نکته مهم این است که اگر روش تهیه سرم خوراکی صحیح نباشد و غلیظ‌تر یا رقیق‌تر از معمول تهیه شود، می‌تواند بسیار خطرناک بوده و سبب اختلال در تعادل آب و املاح بدن، تشنج و آسیب‌های جبران‌ناپذیر مغزی شود.

به یاد داشته باشید هنگام بروز اسهال تغذیه با شیر مادر نباید قطع شود یا اگر شیرخوار از شیر خشک استفاده می‌کند، نباید غلظت آن را تغییر دهید و مثلا آن را رقیق‌تر از قبل تهیه کنید.

همچنین از مصرف مایعاتی که به اشتباه هنگام اسهال توصیه می‌شود مانند نوشابه، آبمیوه، آب کمپوت یا هر مایع شیرین غلیظ دیگر پرهیز کنید، چون این نوشیدنی‌ها می‌تواند اسهال را تشدید کند. بهتر است هنگام بروز اسهال به کودک آب خالص و بدون املاح هم ندهید و به جای آن از سرم خوراکی که املاح آن استاندارد است، استفاده کنید.

خودسرانه به کودک دارو ندهید

بسیاری از اسهال‌های کودکان علت ویروسی دارد و به همین دلیل باید از مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها جدا خودداری کنید، چون این کار نه‌تنها تاثیری در درمان اسهال‌های ویروسی ندارد، بلکه ممکن است سیر بیماری را تشدید کرده و به بروز عوارضی خطرناک منجر شود.

در ضمن فراموش نکنید مصرف داروهای ضداسهال هم می‌تواند بسیار خطرناک باشد، چون این داروها اغلب حرکت روده‌ها را کند می‌کند و اگرچه در ظاهر دفعات اسهال کاهش می‌یابد، ولی دفع آب از بدن همچنان ادامه خواهد داشت.

با وجود این توصیه‌ها گاهی ممکن است کودک نیاز داشته باشد در بیمارستان بستری شده و تحت درمان‌های تزریقی با سرم قرار گیرد بنابراین در صورت بروز اسهال در شیرخواران کوچک‌تر از شش ماه یا مشاهده خون در مدفوع یا دفع مدفوع بلغمی حتما باید به پزشک مراجعه کنید.

افزون بر این، وجود دل‌درد شدید همراه با اسهال، استفراغ‌های مکرر، ناتوانی در نوشیدن مایعات، کاهش سطح هوشیاری یا بی‌قراری شدید، کم شدن یا قطع ادرار، نداشتن اشک هنگام گریه، خشک بودن مخاط دهان، چشم‌های گودافتاده و تب شدید نیز از جمله علائمی است که به مراجعه به پزشک نیاز دارد.

اگر طی مدت پنج تا هفت روز روند بهبودی مشاهده نشد، حتی اگر هیچ‌یک از علائم فوق نیز اتفاق نیفتاده باشد، باید کودک را به پزشک برسانید.

برای پیشگیری از اسهال بهداشت را رعایت کنید

چون بیشتر علل عفونی ایجادکننده اسهال از طریق مصرف مواد غذایی آلوده وارد بدن می‌شود، برای پیشگیری از بروز اسهال باید از تمیز بودن آب و مواد غذایی مورد مصرف کودکان اطمینان حاصل کنید. شست‌وشوی مکرر دست‌ها، بخصوص پس از استفاده از سرویس بهداشتی و قبل از تهیه و مصرف غذا نیز بسیار مهم است.

در آشپزخانه نیز سطوحی را که در تماس با مواد غذایی بخصوص گوشت خام و سبزی قرار می‌گیرد، باید هر روز با ماده ضدعفونی‌کننده بشویید. برای پخت غذا باید توجه داشته باشید که عمق گوشت کاملا مغزپخت شده و رنگ آن صورتی نماند. هنگام سفر هم باید از مصرف آبی که به سلامت آن اطمینان ندارید، مانند آب چاه یا چشمه خودداری کنید.

البته با توجه به این‌که پس از قطع علائم بیماری، ممکن است عامل بیماری‌زا تا مدتی از مدفوع بیمار قابل دفع و گسترش در محیط باشد، بهتر است بیمار تا دو هفته پس از قطع اسهال از استخر استفاده نکند.

دکتر شیرین سیاح‌فر – فوق‌تخصص عفونی اطفال