این طهارت که در عرف شرع تیمّم نامیده مى شود ، رحمت و اِنعام و بزرگوارى و بخششى است از جانب خداوند – جلّ جلاله – نسبت به کسانى که نمى توانند با آب طهارت کنند. و ویژگى خاکى که به آن تیمّم مى شود این است که : باید پاک بوده ، و از ناحیه شرع در استعمال آن مأذون باشیم. و اگر کسى که وظیفه اش تیمّم است خاک پیدا نکرد ، از گرد و غبار نمدِ زین اسب و مانند آن تیمّم مى کند. و در صورت نبودن آب و خاک و در حالت اضطرار و ناچارى مى توان با هر چیز که گرد و غبار داشته باشد ، تیمّم کرد.
عذرهایى که موجب تیمّم مى شود :
فقط وقتى مى توان تیمّم کرد که وقت نماز تنگ شده و تنها به اندازه اى که بتوان تیمّم کرد وقت باشد و یا به کلّى آب یافت نشود ؛ یا استعمال آب براى شخص – به خاطر بیمارى یا عدم امکان پرداخت بهاى آب و یا به جهت عذرهایى دیگرى که در شریعت محمّدیّه (ص) مجوّزِ تیمّم هستند – ممکن نباشد.
اگر عدم امکان طهارت با آب ، به خاطر پیدا نشدن آب بوده و شخصى که آب پیدا نکرده در صحرا باشد، باید هنگام تنگ شدن وقت نماز ، در زمین هموار به اندازه مسافت پرتاب دو تیر و در زمین سخت و ناهموار به اندازه مسافت پرتاب یک تیر ، در جستجوى آب برود. و جستجوى آب براى هرکس که قدرت بر آن داشته باشد امر مهمّ و بسیار مورد تاکید است.
کیفیّت تیمّم
اگر انسان در بیابان بود و پس از جستجو آب پیدا نکرد یا عذرى در ترک طهارت به آب براى نماز داشت (مانند برخى از عذرهایى که بدان اشاره نمودیم) ، کیفیّت تیمّم براى طهارت از حَدَث اصغر و بدل از وضو آن است که :
تیمّم کننده کف دو دستش را بر خاک بزند ، سپس آنها را به هم مى زند تا گرد و غبار آنها بریزد و کف دستها را بر پیشانى اش ، (از ابتداى جلوى سر [و رستنگاه مو] تا گوشه بینى) مى کشد. البتّه مقصود از گوشه بینى ، طرفِ سربینى است و پس از آن کف دست چپش را روى کف دست راستش (از اوّل کف دست راست تا سر انگشتان) و کف دست راستش را روى کف دست چپش (از اوّل کف دست چپ تا سر انگشتان) مى کشد.
پس وقتى اینها را انجام داد ، وارد شدن در نماز و عباداتى که به طهارت احتیاج دارد ، مباح و جایز مى گردد.
امورى که وضو را باطل مى کند و علاوه امکان طهارت با آب و وضو گرفتن تیمّم را باطل مى کند.
فلاح السائل