جام جم آنلاین: خبرنگاران خارجی صدا و سیما هر روز پنجره‌ای را به‌روی مخاطبان ایرانی می‌گشایند؛ آنها نمایی از اتفاقات جهان را به ما نشان می‌دهند و ماجرایی تلخ یا شیرین از آنچه در گوشه و کنار دنیا رخ داده را برایمان روایت می‌کنند.
آنها این فرصت را برای رسانه ملی فراهم می‌آورند که پنجره شخصی خودش را داشته باشد؛ پنجره‌ای که منافع ملی و اصول اعتقادی ایران اسلامی را لحاظ می‌کند و در عین حال می‌کوشد نمایی واقع‌بینانه و صادقانه از گزارش‌های آن طرف آب‌ها را نشان دهد.
علی عبدالرشیدی، خبرنگار دنیا دیده‌ای است که خاطرات شیرینی از روند سیر تکاملی پوشش اخبار خارجی توسط رسانه ملی دارد. او زمانی را به خاطر می‌آورد که دفاتر خارجی ایران هنوز تاسیس نشده بود و اخبار توسط سیگنال‌های رادیویی دریافت می‌شد.
عبدالرشیدی که مدتی خبرنگار ایران در لندن بوده، می‌گوید: با توجه به شرایط سختی که در نحوه دریافت خبرهای خارجی وجود داشت، ضروری می‌نمود که برای تسریع در امر خبررسانی و پوشش خبری سریع، دفاتری در کشورهای خارجی تاسیس شود. به همین دلیل نیز واحد مرکزی خبر دفاتری را در خارج از کشور تاسیس کرد که دفتر لندن، پاریس، بن، واشنگتن و بیروت جزو اولین دفاتر خارجی کشور بودند.
تاسیس دفاتر خارجی با دو هدف صورت گرفت. هدف اول تسریع در ارتباط گرفتن با خبرگزاری‌ها و دومین هدف نیز تولید گزارش و پوشش مستقیم خبری و ارسال خبر بود.
به گفته این کارشناس رسانه، ابتدا تعداد این دفاتر پنج دفتر بود و بعد به ۱۲ دفتر رسید. در این دوره به جای استفاده از فرکانس‌های رادیو برای ارسال خبرها تلکس به وجود آمد و ما می‌توانستیم به صورت تلکس خبرها را دریافت کرده و به زبان‌های مختلف از آن استفاده کنیم. دفاتر ابتدا به گونه‌ای اداره می‌شد که خبرنگار ریاست دفتر را هم به عهده داشت. غیر از خبرنگار، فیلمبردار، صدابردار، مونیتورینگ و دستیار هم در این دفاتر مشغول به کار بودند اما به دلیل حجم زیاد کار بندرت خبری در زمان خودش ارسال و سریع پوشش داده می‌شد.
او درباره ضرورت داشتن خبرنگار بین‌المللی برای پوشش خبرهای خارجی می‌گوید: یک رسانه باید قبل از هر چیز، ماموریت بین‌المللی بودن را در اهداف و سیاستگذاری‌های خود تعریف کند. بعضی رسانه‌ها، خودشان را بومی تعریف کرده‌اند.
بعضی‌ها ملی و برخی نیز بین‌المللی، این تعاریف در عملکرد رسانه‌ای تاثیرگذار است و به آن جهت می‌دهد. اگر رسانه‌ای خودش را بین‌المللی تعریف کرده باشد، در خبرهای خود اولویت اصلی را به این‌گونه خبرها اختصاص می‌دهد و در کنارش خبرنگار بین‌المللی هم تربیت می‌کند. این خبرنگار باید در یک جریان بین‌المللی قرار بگیرد و به عنوان یکی از ابزارهای مهم دیپلماتیک پا به پای دیپلماسی کشور خود قدم بردارد. پس برای رسانه‌ای که اهداف بین‌المللی را دنبال می‌کند، مهم است که خبرنگار خارجی نیز داشته باشد.
فعالیت رسانه‌ای ۴۱ خبرنگار در گوشه و کنار دنیا
همان‌طور که در صحبت‌های این خبرنگار پیشکسوت خواندید، زمانی داشتن پنج خبرنگار خارجی برای ایران یک گام بزرگ تلقی می‌شد، اما جالب است بدانید هم‌اکنون ۴۱ خبرنگار رسانه ملی در گوشه و کنار جهان مشغول فعالیت رسانه‌ای هستند.
واحد مرکزی خبر صدا و سیما در حال حاضر بار سنگین پوشش اخبار خارجی را بر دوش این نیروهای مجرب و حرفه‌ای نهاده است. از بین ۴۱ نفری که برای پوشش اخبار خارجی تعیین شده‌اند، ۲۱ نفرشان خبرنگار آزاد هستند و ۲۰ نفر دیگر از تهران به نقاط مختلف اعزام شده‌اند.
خبرنگاران آزاد آنهایی هستند که رابطه استخدامی با صدا و سیما ندارند و از طرف این سازمان اعزام نشده‌اند، اما برای شبکه‌های مختلف رادیو و تلویزیون ایران کار می‌کنند. تنها ایران نیست که از خدمات خبرنگاران آزاد بهره می‌برد، در شبکه‌های مختلف دنیا استفاده از خبرنگاران آزاد، کار متعارفی است.
این کار چند فایده دارد. اول این که این نیروها به زبان کشوری که در آن زندگی می‌کنند، مسلط هستند. دوم این که هزینه اقامت آنها را ایران نمی‌دهد و از همه مهم‌تر این که این افراد سابقه کار دارند و کارت خبرنگاری‌شان قبلا صادر شده است.
از این ۲۱ نفر برخی فارسی زبان هستند و برخی به زبان‌های دیگر صحبت می‌کنند. مثلا صدا و سیما در غزه، یمن، اردن و مصر خبرنگارانی دارد که تبعه خود آن کشور هستند. اینها برای شبکه‌های ایرانی کار می‌کنند و صدا و سیما در مقابلش، هزینه خبرهایشان را پرداخت می‌کند.
گروه دوم خبرنگاران رسمی هستند که از تهران اعزام می‌شوند. تعداد آنها ۲۰ نفر است. رسانه ملی ایران در انگلیس، فرانسه، روسیه، آلمان، نیویورک، تاجیکستان، لبنان و سوریه خبرنگارانی دارد که به صورت رسمی به صدا و سیمای جمهوری اسلامی وابسته‌اند.
ممکن است این سوال برای شما پیش بیاید که ۴۱ نفر چطور می‌خواهند اخبار همه کشورهای دنیا را پوشش دهند؟
پاسخش ساده است. رسانه ملی تلاش می‌کند تور خبرنگارانش را گسترش دهد، اما قرار نیست صدا و سیما خودش در همه کشورها خبرنگار داشته باشد.
رسانه‌های معتبر دنیا سعی دارند در جاهایی که کانون خبر و نقطه بحران است، حضور بیشتری داشته باشند. مثلا سارایوو ۱۵ سال پیش، یک کانون خبر بین‌المللی بود. صدا و سیما در آن زمان، نیروهای زیادی را به آنجا اعزام کرد، اما در وضع فعلی سازمان سعی می‌کند در جایی مثل بغداد تعداد خبرنگارانش را افزایش دهد.
در حال حاضر ایران در مصر سه نفر خبرنگار فعال دارد. در حالی که در برخی کشورها مثل دانمارک و سوئد خبرنگار مستقری ندارد، چراکه میزان خبرهای مهم در آنجا بسیار بسیار اندک است بنابراین ممکن است مدیران اداره کل اخبار خارجی سازمان صدا و سیما به برخی کشورها خبرنگاری اعزام نکنند و به برخی نقاط ۲ نفر خبرنگار بفرستند.
هیچ شبکه‌ای نمی‌آید به تعداد پایتخت‌های دنیا خبرنگار اعزام کند، بلکه به تعداد کانون‌های خبری جذاب خبرنگار برای اعزام در نظر می‌گیرد. مثلا ایران در ساحل عاج هیچ خبرنگاری ندارد، مگر این که آنجا کودتا و انتخاباتی باشد و خبرنگاری چند روز برود و برگردد.
با این حساب اگر در کشوری خبرنگاری از ایران حضور دارد، حتما آن نقطه برای رسانه ملی اهمیت زیادی داشته است. ایران براساس یک‌سری مولفه‌ها کشورهایی از دنیا را برای پوشش رسانه‌ای انتخاب می‌کند. آن کشور باید کانون خبری باشد، خبرش برای مردم ایران مهم باشد، در تحولات جهانی نقش‌آفرینی داشته باشد یا این که نهادهای بین‌المللی در آن کشور مستقر باشند.
مثلا اتریش به خودی خود یک کانون خبری نیست، اما به دلیل وجود مقر آژانس انرژی اتمی در اتریش، این کشور برای رسانه ملی ایران مهم می‌شود. بروکسل به خودی خود مکان مهمی نیست، اما چون مقر اتحادیه اروپا در آنجاست و وزرای اقتصادی مدام در آنجا جمع می‌شوند، برای ایران نقطه مهمی است. نیویورک به خاطر وجود سازمان ملل متحد در آنجا برای ایران اهمیت دارد.
تولید حداقل ۱۲ گزارش تلویزیونی در طول ماه
میزان انجام کار و تولید گزارش برای خبرنگاران خارجی کاملا تعریف شده است، یک خبرنگار تلویزیون براساس قراردادهایی که الجزیره و العربیه و رسانه‌های دیگر می‌بندد، موظف است حداقل ۱۲ گزارش تلویزیونی را در طول ماه تهیه کند. گزارش تلویزیونی با گزارش رسانه مکتوب فرق می‌کند. در این قالب، خبرنگار باید حداقل با ۳ نفر مصاحبه کند و تصویر هم داشته باشد.
خبرنگاران بین‌المللی دو روز در هفته تعطیل هستند و در ماه ۲۲ روز کار می‌کنند. بنابراین باید هر ۱/۵ روز یک گزارش بدهند، اما شرایط خبرنگاران واحد مرکزی خبر صدا و سیما متفاوت است. اینها چون نیروی اعزامی هستند، ملزمند در روزهای شنبه و یکشنبه هم کار کنند.
معمولا خبرنگاران ایرانی بیشتر از این میزان حداقل گزارش تولید می‌کنند. کاهی وقت‌ها خبرنگار ما در ماه ۲۷ گزارش می‌فرستد، البته ممکن است مخاطب ایرانی فقط خبر ساعت ۲۱ را ببیند. در صورتی که گزارش‌های واحد مرکزی خبر در بخش‌های خبری همه شبکه‌ها توزیع می‌شود.
مخاطب اخبار خارجی واحد مرکزی خبر بیشتر بینندگان داخل کشور هستند. این واحد با مخاطب داخلی سر و کار دارد. شبکه‌های دیگر مثل پرس تی‌وی برای مخاطب انگلیسی زبان خبر تولید می‌کنند.
العالم و هیسپان تی‌وی هر کدام مخاطب خودشان را در کشورهای عربی و آمریکای جنوبی دارند. برای هر شبکه‌ای مسوولیتی تعریف شده است.
ممکن است گزارشی در شبکه‌های مختلفی استفاده شود، اما هر کدام از شبکه‌ها جداگانه کار می‌کنند. اتفاقی مثل روز عاشورا برای داخلی‌ها یک جور روایت می‌شود و برای انگلیسی زبانی که نمی‌داند حادثه کربلا چه بوده یک‌جور دیگر.
رادیو تلویزیون ایران در سال ۱۳۵۰ شروع به راه‌اندازی نمایندگی در کشورهای مختلف کرد.
اولین نمایندگی‌ها به‌صورت هم‌زمان در کشورهای انگلیس (خبرنگاران: ثریا طاهری، شاهرخ پیرنیا)، لبنان، فرانسه (خبرنگار: راندا تقی‌الدین)، آلمان (خبرنگاران: رضا آریا، سعید ایمانی، رضا علوی) راه‌اندازی شد.
سروش امیدوار - جام‌جم
jamejamonline.ir – 22 – RSS Version