دکتر غلامحسین علیشیری، فوق تخصص روماتولوژی به تشریح بیماری روماتوئید و عوامل مستعد کننده آن پرداخت.
– سیستم ایمنی سالم در بدن انسان چیست و دارای چه نقشی است؟
بدن انسان در طول شبانه روز از بدو تولد در مواجهه با انواع باکتری‌ها، ویروس‌ها و سایر عوامل محیطی است که هر کدام از آنها می‌توانند در بدن ایجاد بیماری کنند. در ماه‌های اولیه بعد از تولد، مواد ایمنی‌زا (ایمونوگلوبولین‌ها) که از طریق جفت به نوزاد منتقل می‌شوند دارای نقش مهمی هستند که به تدریج از بین رفته و سلول‌ها و سیستم دفاعی کودک نقش آن را ایفا خواهد کرد.
– منظور از بیماری خود ایمنی ( اتوایمیون) چیست؟
همان طور که گفته شد سیستم ایمنی سالم توانایی شناخت اجزای سلولی خودی را از غیر خودی و بیگانه دارد. عوامل محرک می‌توانند در یک بستر ژنتیک مناسب سیستم ایمنی انسان را به نحوی دچار اشکال کنند تا اجزای خودی بدن (سلول‌ها و یا اجزای آن) در برابر سیستم ایمنی بدن غیرخودی تلقی شده و علیه آن واکنش به وجود آید. بدین معنا که دفاع بدن به عنوان محافظ بدن علیه سلول‌های خودی وارد عمل شده و باعث تخریب بافتی شوند. به این دسته از بیماریها، بیماری‌های خود ایمنی گفته می‌شود.
– منظور از تورم مفصل (آرتریت) چیست؟
در داخل مفصل لایه نازکی به نام غشای مفصلی وجود دارد که دارای سلول فعالی بوده که در حالت عادی مایع شفاف و لزجی را جهت روغن کاری مفصل ایجاد کرده و از طرفی به عنوان لایه محافظ، از ورود عوامل محرک به داخل مفصل جلوگیری می‌کنند. اگر سلول‌های دفاعی غشای مفصلی بر اثر عوامل میکروبی به طور مستقیم و یا بیماری‌های خود ایمنی مورد تهاجم قرار گیرند، تحریک شده و واکنش غیر طبیعی نشان می‌دهند، یعنی شروع به تکثیر کرده، مایع غیر طبیعی و بیش از حد ایجاد کرده و باعث تورم مفصل می‌شود که اصطلاحا به آن آرتریت (تورم مفصل) گفته می‌شود.
– آیا آرتریت یا تورم مفصلی بجز در بیماری روماتوئید، در بیماری‌های دیگر نیز مشاهده می‌شود؟
مفاصل انسان ممکن است در طیف وسیعی از بیماریها مبتلا به آرتریت شوند که بطور خلاصه اسامی بعضی از آنها در تقسیم بندی زیر آورده شده است:
بیماری‌های التهابی شایع:
الف) با منشا عفونی: مانند تب مالت، سل، عفونت‌های ویروسی و یا باکتری‌ها.
ب) با علت بیماری کریستالی: مانند نقرس و نقرس کاذب (بیماری دی هیدرات پیروفسفات کلسیم)
ج) علت منتشر (سیستمیک) در زمینه بیماری روماتیسمی مفاصل مبتلا شوند مانند:
– بیماری داء الصدف (پسوریازیس)
– تورم مفصل بصورت واکنشی
-ابتلای مفصل در بیماری لوپوس اریتماتوز
– بیماری روماتوئید
– بیماری روماتوئید چیست و شیوع آن چقدر است؟
بیماری روماتوئید یک بیماری روماتیسمی مزمن نسبتا شایع است. شیوع این بیماری در جوامع مختلف متفاوت و از ۰٫۵ تا ۲ درصد و در ایران حدود ۰٫۵ درصد است و به نظر حدود ۴۰۰ هزار نفر مبتلا به بیماری روماتوئید در ایران باشند. در این بیماری بافت پوشاننده مفصل دچار التهاب می‌شود، که منجر به خشکی، تورم، درد و محدودیت در حرکت مفصل مبتلا می‌شود. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن که دچار اختلال عملکردی شده به سلول‌های خودی در غشای مفصلی حمله کرده و باعث التهاب در غشای مفصلی می‌شوند. غشای مفصلی در این حالت تحریک شده و ضخیم می‌شود و ایجاد مایع مفصلی غیرطبیعی می‌کند که نتیجه همه این اختلالات باعث تورم و درد مفصل می‌شود.
– آیا سن ابتلا و جنسیت فرد، در ابتلای بیماری موثر است؟
بله. بیماری روماتوئید بطور متوسط از هر یکصد نفر، حدود یک نفر را مبتلا می‌کند، ابتلای زنان ۲ تا ۳ برابر بیشتر از مردان است. ولی با بالا رفتن سن، تفاوت ابتلای زنان و مردان کم می‌شود. بیشترین سن ابتلا در بالغین بین ۳۵ تا ۵۵ سالگی است.
-علت ایجاد بیماری روماتوئید چیست؟
با توجه به اهمیت و شیوع بیماری محققان در زمینه کشف علت ایجاد این بیماری مطالعات وسیعی انجام داده اند اما تاکنون علت قطعی به عنوان عامل شروع بیماری مشخص نشده است. در مجموع بررسی‌های صورت گرفته مشخص شده به دلایل نامعلومی (احتمالا عوامل عفونی مانند باکتری، ویروس‌ها یا عوامل محیطی و …) در یک زمینه ژنتیکی مناسب سیستم ایمنی بدن دچار اختلال شده، این سیستم که نقش محافظت از بدن را علیه عوامل بیگانه دارد، علیه بافت‌های خودی خصوصا بافت پوشاننده مفصل عمل کرده و ایجاد آسیب می‌کند.
– عامل ژنتیک و وراثت در ایجاد این بیماری تا چه حدی موثر است؟
بررسی‌های صورت گرفته نشان دهنده ارتباط ژن‌های خاصی که در عملکرد سیستم ایمنی نقش دارند با بروز بیماری روماتوئید است. وجود چنین ژن‌هایی در هر فردی سبب احتمال ابتلای به بیماری، بیشتر از معمول شده و یا در صورت ابتلا، ممکن است شدت بیماری بیشتر باشد.
– آیا عوامل محیطی در ایجاد بیماری روماتوئید مؤثر هستند؟
اگر چه علت قطعی عوامل محیطی در ایجاد این بیماری بدست نیامده، ولیکن ردپایی از عفونت با باکتری‌ها یا ویروس ها بدست آمده است. این عوامل ممکن است در یک زمینه ژنتیکی مستعد باعث اختلال ایمنی شوند. شرایط آب و هوایی مانند سرما و یا رطوبت هوا ممکن است باعث تشدید شکایات مفصلی شوند، ولیکن تاثیرات آن در ایجاد بیماری اثبات نشده است. از میان تمام عوامل محیطی که قادر به شروع بیماری هستند، تنها عاملی که ارتباط روشنی با پیدایش آرتریت روماتوئید دارد سیگار کشیدن است. همچنین عوارض بیماری روماتوئید در مفصل و استخوان و ریه‌ها در افراد سیگاری در مقایسه با افراد غیر سیگاری بیشتر است.
– آیا عوامل تغذیه‌ای در ایجاد بیماری روماتوئید مؤثر هستند؟
شواهدی احتمالی وجود دارد که نشان می‌دهد سبک و شیوه زندگی خطر ابتلا به این بیماری را ممکن افزایش دهد. به عنوان مثال:
– خوردن بیش از اندازه گوشت قرمز
-نوشیدن بیش از اندازه قهوه
روماتوئید آرتریت در این افراد ممکن است کمتر دیده شود:
– دریافت بالای ویتامین C دارند.
– الکل نمی‌نوشند.
– به طور معمول شکایت‌های جسمی در بیمار مبتلا به روماتوئید چیست؟
مشکل اصلی در این بیماران درد، احساس خشکی، تورم در مفاصل (آرتریت) دست‌ها، آرنج، مفاصل پا، مچ پا و زانو ها است. بیماری روماتوئید معمولا باعث ابتلای مفاصل هر دو طرف بدن بصورت متقارن در یک زمان می‌شود. البته این گرفتاری ممکن است، شروع تدریجی داشته باشد و معمولا از مفاصل دست‌ها شروع و سپس سایر مفاصل درگیر شوند.
– برای تشخیص و درمان این بیماری به چه پزشکی باید مراجعه کرد؟
جهت تشخیص و درمان این بیماری، همکاری بین انواع متخصصان، پزشکان و خانواده بیمار ضرورت دارد. اغلب این بیماران به روماتولوژیست‌ها ارجاع داده می‌شوند.
بیماری روماتوئید چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک معالج معمولا براساس مجموعه‌ای از یافته‌های شرح حال، معاینه جسمانی بیمار و آزمایشات مختلف و نیز تصویر‌برداری از مفاصل مبتلا به تشخیص و شدت بیماری پی برده و بهترین شیوه درمانی را انتخاب می‌کنند.
– آیا با تمام درمان‌ها و پیشرفت‌های صورت گرفته در علوم پزشکی، خاموشی و بهبودی کامل بیماری بدون مصرف دارو امکان‌پذیر است؟
باید توجه داشت بیماری روماتوئید مانند بسیاری از بیماریها مانند دیابت، فشار خون، بیماری قلبی و… نیاز به درمان طولانی مدت برای کنترل بیماری و عوارض آن دارد، بنابراین ضروری است به جای انتظار قطع دارو، به امید کنترل بیماری بود و یقین داشت که پزشک معالج، تلاش خود را برای به حداقل رساندن دارو انجام خواهد داد. اگرچه در تعداد بسیار کمی از بیماران، بیماری دچار خاموشی کامل می‌شود ولیکن درباره بخش عمده بیماران باید درمان با مقادیر حداقل و بطور مداوم مورد استفاده قرار گیرد، که در غیر این صورت با قطع داروهای ضد روماتیسمی، بیماری دچار عود شده و ممکن است عوارض بیماری ایجاد شوند.
– آینده بیماری روماتوئید چه خواهد بود؟
با توجه به شیوع بالای این بیماری در جوامع مختلف هر روز تحقیقات جدیدی منتشر می‌شود. امروزه با افزایش علم پزشکان و بیماران تخریب مفاصل و آسیب‌های جدی نسبت به قبل کمتر دیده می‌شود. بر خلاف گذشته که در مواردی شدید بیماری محدودیت درمانی وجود داشت، امروزه می‌توان با داروهای جدید و درمان‌های به موقع اکثر بیماران شدید را درمان و بیماری شان را کنترل کرد. مجموعه روند علمی و پیشرفت‌های حاصله حاکی آینده‌ای روشن در مواجه با این بیماری هاست.
انتهای پیام/
خبرگزاری آنا – پزشکی
باز نشر: سایت خبری تحلیلی ممتاز نیوز www.momtaznews.com