ایران : بنای قدیمی و بسیار ارزشمند خانه ایرج در محله پامنار یکی از ارزشمند ترین ساختمان‌های موجد منطقه است. در این محل و در نقشه موسیو کرشیش مربوط به سال ۱۲۷۵ هجری قمری نام میرزا آقاخان حک شده و در این محدوده مجموعه‌ای از خانه‌های میرزا آقاخان ساخته شده و در دوران بعد در همین محل ورودی نقشه عبدالغفار نام خانه میرزا زکی خان خویی نوشته شده است.
بعد از تخلیه ملک توسط مالک اصلی و طی ۱۰ سال گذشته این مجموعه شاهد ساخت برنامه‌های تصویری مانند فیلم و سریال بوده که از جمله آخرین این برنامه‌ها فیلم سینمایی (مهمان مامان) بوده که به شکلی استفاده مناسبی از این مکان می‌باشد.این عمارت که در اصل به صورت یک مجموعه کامل از یک معماری قاجاری می‌توان آن را مورد بررسی قرار داد از چند بخش اصلی تشکیل شده است. فضاهایی همچون بخش ورودی، حیاط اصلی، عمارت اصلی، بخش خدمه، حیاط دوم و عمارت موجود در حیاط دوم که در مجموع با ترکیب این عناصر مجموعه فعلی شکل می‌گیرد.
این فضاها که احتمالاً با ساختار اولیه خود یعنی مجموعه خانه‌های میرزا آقاخان ارتباط منطقی را دنبال نموده‌اند و با همان عنوان مجموعه خانه در فضایی جدید شکل گرفته‌اند به طوری که این حس در انسان به وجود می‌آید که شاید مجموعه حاضر همان مجموعه خانه‌های تاریخی میرزاآقاخان باشد و یا اینکه بناهای جدید بر همان پایه قدیمی بنا و بازسازی شده باشند.
به هر شکل نوع معماری مجموعه نه به طور کامل درونگرا و نه بطور کامل برونگراست. این اثر به دلیل زمان ساخت که مطابق اواخر دوره قاجار است به نوعی در مرحله‌ای است که هم به درون خانه توجه می‌نمودند و هم به بخش بیرونی. به طور مثال در این ساختمان علاوه بر تزئینات بسیار نفیس داخل به دقت در اجرای نمای عمارت و همچنین بخش ورودی اهتمام نموده‌اند.
مجموعه تاریخی ایرج شامل ۳حیاط است.حیاط اصلی، حیاط اول و حیاط دوم. حیاط اصلی در جنوب شرقی واقع شده و بسیار بزرگ است. حیاط اول تقریباً نصف حیاط اصلی و در شمال غربی مجموعه است. حیاط دوم هم تقریباً نصف حیاط اول ودر شمال مجموعه به گونه‌ای بین حیاط اول و اصلی است.در فضای ورودی دو در چوبی دولنگه وجود دارد که در روبه‌رو واقع شده است. در ضلع غربی فضای تقسیم به راهرویی مستطیل شکل و از آنجا به حیاط اول راه دارد.
در بخش جنوبی فضای مفصل مانند نیز یک هشتی بسیار زیبا با سقف کلمبو و قاب‌بندی‌های نفیس وجود دارد. این هشتی به صورت یک هشت ضلعی طراحی شده و در ضلع غربی آن یک راهرو نسبتاً طولانی ساخته شده که به حیاط اصلی منتهی می‌گردد. سقف راهرو قوس‌دار به شکل آجر جناقی اجرا شده است.
در بدنه چوبی راهرو هفت سکو با قابی نیم دایره و به عمق ۳۰سانتیمتر طراحی شده و در بدنه شمالی دو در وجود دارد که به ترتیب در اول به همان راهرو مقابل ورودی اصلی متصل و از آنجا به حیاط اول می‌رود و در دوم به یک اتاق کوچک راه دارد که در آن پلکانی برای دسترسی به بام ایجاد شده است.
در انتهای راهرو نیز یک در چوبی دولنگه قرار گرفته که از آنجا می توانیم به حیاط اصلی وارد شویم.حیاط اصلی بسیار بزرگ است طولی معادل ۳۰ متر و عرضی حدود ۱۷متر دارد. در چهار طرف حیاط نیز بخش‌های معماری به چشم می‌خورد.
در سمت جنوب حیاط بخش سرایداری واقع شده که شامل یک ایوان کوچک مسقف در مرکز است. همچنین یک اتاق ۱۲متری در پشت آن واقع شده است. در سوی دیگر ۲ اتاق به همین اندازه در شرق و یک اتاق دیگر در غرب آن ساخته شده است. از لحاظ معماری این بخش کم‌ارزش‌ترین فضای مجموعه است.
یک حوض بزرگ در مرکز و دو محدوده باغچه مانند در طرفین آن تمام بضاعت حیاط از این مجموعه بوده که با توجه به گذر زمان و تغییرات و بی‌توجهی‌های صورت گرفته دیگر آن عظمت گذشته را ندارد. بخش شمالی حیاط مهمترین فضای مجموعه به عنوان ساختمان اصلی است. در همین فضا مهمترین بخش ایوان جنوبی است. این ایوان با دو ردیف پله در جلو نوع جالبی از دسترسی حیاط به ایوان را نمودار می‌نماید. ایوان مسقف و دارای سقف تیرپوش است. دو ستون مدور بار تیر اصلی سقف را به دوش کشیده است. ستون‌ها پایه‌دار دارای سرستون گچبری شده است. ایوان از سمت جنوب رو به حیاط باز است اما از سه طرف دیگر به راهرو و اتاق‌های جانبی متصل می‌باشد.
در بدنه شمالی ایوان سه در دولنگه و چندین پنجره چوبی قرار گرفته است در بدنه‌های شرقی و غربی نیز ۲ در و پنجره طراحی شده است. تمام بدنه ایوان کار شده و پر از طرح‌های گچبری و تزئینات دیگر است که در بخش تزئینات توصیف شده است.
تقسیم‌بندی معماری داخل این بنا به‌گونه‌ای است که در مرکز ایوان سه اتاق هم‌اندازه پشت سر هم وجود دارد در بخش غربی اتاق‌ها یک راهرو و در غرب راهرو نیز سه اتاق کوچک دیگر شکل گرفته است.
در شرق اتاق‌های میانی نیز حیاط دوم واقع شده این حیاط، فضای کوچکی است که در سمت شمال و جنوب آن اتاق‌های شکل گرفته است.
در شرق حیاط دوم عمارت دیگری است که مربوط به حیاط اول می‌باشد.
شکل طراحی مجموعه به گونه‌ای می‌باشد که تمامی اتاق‌ها به هم دیگر متصل و پشت به هم داده‌اند.
در واقع در بخش شمال غربی مجموعه اتاق‌ها و در بخش جنوب – جنوب غربی و شمال شرقی حیاط قرار گرفته است.
زیرزمین همچون دیگر ابنیه دوره قاجار از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است و درست زیر عمارت اصلی قرار دارد. ورودی زیرزمین در محل برخورد پله دوطرفه حیاط است و با چند پله می‌توانیم به کف آن برسیم.
کف با استفاده از آجر خشتی ۲۰×۲۰ سانتیمتر پوشیده شده است.
تمام بدنه و سقف آجری است و به دلیل استفاده‌های مختلف از این فضا به عنوان انباری و محل استراحت به شکلی از حوضخانه در تابستان، بسیار با کیفیت و پر از طاقچه و قاب‌بندی‌های متناسب ساخته شده است. سقف تمام بخش این مجموعه تخت و با استفاده از تیر چوبی و تکنیک بسیار مناسبی اجرا شده است.
عرصه حیاط اول در واقع شمال چند اتاق کوچک در جنوب، حیاطی به ابعاد ۱۳×۱۰ متر در مرکز و بخش اصلی ساختمان در شمال و غرب است. این بخش متشکل از یک ایوان با دو ستون و اتاقی ۳ دری به ابعاد ۵×۷ در پشت آن است.
سمت شرق اتاق ۳دری اتاقی کوچک حدوداً ۱۲متر با یک ورودی که از کف حیاط با هشت پله جدا می‌شود قرار گرفته است. توضیح اینکه ایوان اختلافی با کف حیاط ندارد و در واقع بخشی از حیاط است که با ستون و سقف از بقیه حیاط جدا شده و به همین دلیل ورودی زیرزمین و طبقه اول بنا نیز در داخل ایوان طرح شده است. تزئینات به شکل گچبری در تمامی بخش‌های بنا قابل رؤیت است. از نمای بیرونی ورودی کوچه تا درون اتاق‌ها این شکل تزئین دیده می‌شود. گچبری‌های این بخش بسیار اغراق‌آمیز و برجسته است ضمن اینکه فوق‌العاده نرم کار شده و لبه‌های تیز در این نقوش وجود ندارد. ورودی بنا قبل از بخش هشتی دارای یک فضای تقسیم است و این فضا دارای یک ورودی با طاق نیم دایره است که در سرتاسر قوس طاق گچبری‌های زیبای گل و برگ دیده می‌شود. به علاوه در طرفین ورودی نیز چهار ستون گچبری شده وجود دارد و به همین دلیل ورودی بنا از اهمیت خاصی برخوردار شده است.
مهمترین تزئینات گچی در عمارت اصلی قابل مشاهده است. در این عمارت و ایوان مقابل آن نهایت تزئینات گچی وجود دارد. ایوان جنوبی به غیر از ستون‌های گچبری شده با سرستون‌های منحصر به فرد در نهایت زیبایی با گچبری‌هایی که از فرم مرسوم گچبری تخت و ساده پیروی نکرده است قرار گرفته است.
اتاق پشت ایوان سراسر گچبری است به شکلی که این تزئینات از کف تا سقف همچنان ادامه دارد و از این لحاظ بعد از ایوان مهمترین فضای پرتزئین در کل مجموعه است. نوع دیگر تزئینات گچی در بخاری‌های دیواری قابل توجه است. این بخاری‌ها در اتاق‌های عمارت اصلی و عمارت حیاط اول بسیار زیبا به صورت گچی و آجری کار گذاشته شده است.
این نوع تزئینات در کل مجموعه به صورت پراکنده وجود دارد.
به غیر از آجرچینی بسیار منظم و زیبای بدنه‌های محتلف حیاط و ساختمان‌ها می‌توان از لبه‌کاری و قطار‌بندی لبه بام به صورت یک در میان با کاشی لعابدار چیده شده نام برد.
در فضای تقسیم مقابل ورودی و سقف بسیار زیبای هشتی نیز آجر چینی بی‌نظیری را شاهدیم.
راهروی منتهی به حیاط نیز از آجر چینی فوق‌العاده‌ای برخوردار است که با توجه به قوس نیم‌دایره سقف و طاق گهواره‌ای آن اجرای بسیار ممتازی دارد.
از این نوع تزئین زیاد استفاده نشده است لیکن در کف اتاق‌های عمارت اصلی بخشی از کاشیکاری قدیمی مجموعه وجود دارد که معلوم نیست به کدام بخش ساختمان مربوط می‌گردد. این کاشی ابعاد ۲۰× ۲۰سانتیمتر دارد و از جنس کاشی فیروزه‌ای لعابدار با طرح هندسی است.
به طور کلی شکل کالبدی مجموعه به گونه‌ای است که دارای یک ورودی بسیار مهم در مرکز، یک مجموعه ساختمانی در شمال آن و یک فضای سبز به عنوان محل تنفس و حیاط در جنوب می‌باشد.
شکل موجود همان‌گونه که اشاره شد تخیل انسان را به سمتی می‌برد که باور کنیم مجموعه حاضر باقی مانده مجموعه‌ای کاملتر است که طی دوران گذشته تخریب شده و امروز تنها همین بخش حاضر در مقابل ماست.
شبکه ایران
سلام و خسته نباشید. چرا انقدر مطالب در مورد این بنا کمه؟ من دنبال پاور در ورد این بنا میگردم نیست. یکی هست اونم پولیه. معلوم نیست چیزی که میخوام هست یا نه؟ اگه در باره ی فرصت هایی پیشنهادی برای این بنا دارید و برام میل کنید ممنون میشم. ما خودمون این پروژه رو تکمیل کردیم فقط همین قسمتش مونده. مرسی
سلام فریده هستم من عکس و مشخصات سرهنگ ایرج می خواستم ممنون