درمان سرطان خون به کمک ژن درمانی و ویروس ایدز

پس از سال‌ها انتظار و امید و آرزوهای بسیاری که اولین نتایج آزمایشگاهی ژن‌درمانی برای دانشمندان و پژوهش‌گران به وجود آورده بود، برای اولین بار نتایج آزمایش‌های بالینی نوعی ژن‌درمانی در مبارزه با سرطان، مثبت و مثمرثمر واقع شده است.

به گزارش سرویس بین الملل انتخاب به نقل از رادیو فرانسه ، یک سال پیش اِما وایتِت، دختر شش ساله‌ی امریکایی که به نوعی سرطان خون مبتلا بود، تا یک قدمی مرگ پیش رفت. ولی اکنون به لطف درمانی نوین، همراه همکلاسی‌هایش، بار دیگر راهی مدرسه شده است.

ماجرای اِما و نتایج تحقیقات پژوهش‌گران فعال در طرح درمان وی، مهم‌ترین و پرانعکاس‌ترین مقاله‌ی علمی‌ای بود که هفته‌ی قبل در چهارچوب نشست سالانه‌ی جامعه‌ی هماتولوژی امریکا مطرح گشت. ماجرا از این قرار است که پزشکان متوجه شده‌اند اِما دختر بچه‌ی امریکایی، در سن پنج سالگی مبتلا به سرطان خون شده است، از نوع “لنفوبلاستیک حاد”.

این نوع بیماری رایج‌ترین سرطان نزد کودکان است و به طور مثال در فرانسه، از هر ۱۹۰۰ نوزاد، یکی مبتلا به بیماری سرطان خون لنفوبلاستیک حاد است. عموماً پزشکان معتقدند که شیوه‌های بسیار مؤثری برای درمان و مبارزه با این نوع بیماری نزد کودکان وجود دارد و میزان درمان نسبت به سرطان‌های دیگر، نسبتاً بالاست؛ مگر در مواقعی که سرطان بار دیگر پس از درمان اولیه، نزد بیمار بازگردد. آنگاه شانس درمان به شدت کاهش می‌یابد و بیماری به سرعت توسعه پیدا می‌کند. در این نوع سرطان، سلول‌های خونی فرد مبتلا، به صورت غیرطبیعی و با سرعت بسیار تکثیر می‌یابند که عمدتاً سلول‌هایی از نوع لمفوتیدB می باشند که نقش تولید آنتی‌بادی در بدن را ایفا می‌کنند. برای درمان و مبارزه با این بیماری، در اکثر مواقع پزشکان به شیمی‌درمانی روی می‌آورند و در کم‌تر از ۱۵درصد موارد، نیاز به پیوند مغز استخوان است؛ خصوصاً وقتی شیمی‌درمانی مؤثر واقع نشود.

حال، اِما پس از دو بار شیمی درمانی سنگین و البته از دست دادن موهای خود، کماکان با سرطان خون دست و پنجه نرم می‌کرد و پزشکان تقریباً از وی قطع امید کرده بودند. اما والدین اِما که در ماه‌های آخر دوران بیماری‌اش، تمام وقت و توان خود را صرف تلاش برای یافتن راه نجات جان دخترشان کرده بودند، از نوعی ژن‌درمانی نوین اطلاع یافتند که هنوز در مراحل آزمایشگاهی خود انجام می‌گرفت و با اصرار و پافشاری فراوان و خصوصاً تقبل مسئولیت پیامدهای انجام این آزمایش به روی دخترشان، مسئولین و پزشکان بیمارستان کودکان فیلادلفیا را به استفاده از این روش درمان نوین واداشتند. این نوع درمان آزمایشی، هیچ‌گاه تا به حال نزد کودکان و بیماران مبتلا به این نوع سرطان خون مورد آزمایش قرار نگرفته بود.

بدین ترتیب، با همکاری مشترک پژوهش‌گران دانشگاه پنسیلوانیا، مبتکر این روش درمان، و پزشکان بیمارستان کودکان فیلادلفیا، اِما با این شیوه‌ی نوین مورد درمان قرار گرفت؛ و اما نکته‌ی بسیار مهم این روش، بهره‌برداری از ویروس اِچ‌آی‌وی یا همان بیماری ایدز است.

حال فرآیند این نوع ژن‌درمانی چگونه بوده؟

ابتدا خون فرد بیمار را گرفته‌اند. سپس پژوهش‌گران ابتدا سلول‌های “لنفوسیت T” ‌ خون بیمار را شناسایی و جداسازی می‌کنند. سلول‌های Tدر واقع سربازهای طبیعی خون می باشند و نقش آن‌ها مبارزه با سلول‌های غیرطبیعی و از بین بردن عفونت‌هاست. اما این سلول‌ها نمی‌توانند در برابر سلول‌های سرطانی مبارزه کنند، چرا که در اکثر مواقع، سلول‌های سرطانی را به عنوان سلول غیرطبیعی شناسایی نمی‌کنند. حال پژوهش‌گران به سلول‌های T بیمار، نوعی ویروس تغییر یافته‌ی ایدز را تزریق کردند. سلول‌های تازهی که ساخته شد، سلول‌های ؟؟؟ نام گرفت که در واقع همان سلول‌های T فرد بیمار است با توانایی شناسایی سلول‌های سرطانی به عنوان سلول‌های غیرطبیعی و عفونی. از سوی دیگر، سلول‌های تازه نه تنها به سرعت تکثیر می‌یابند، بلکه تمامی سلول‌های T بدن را نیز همانند خود تغییر می‌دهند و با ترشح پروتئین سی‌توکین، تمام سلول‌های سرطانی را نابود می‌سازند.

در این میان، پزشکان وقتی این سلول‌ها را به اِما تزریق کردند، با واکنش بسیار تند سیستم ایمنی بدن وی روبرو شدند: تب و لرز شدید و افزایش بسیار شدید دمای بدن او. سپس پژوهش‌گران پی بردند که این علائم نشانه‌ی ترشح پروتئین سی‌توکین است و خصوصاً نشانه‌ی این که بدن وی تبدیل به میدان نبرد عظیمی میان سلول‌های سالم و سلول‌های عفونی شده است. البته مشکل این‌جاست که تمامی سلول‌های Bفرد بیمار نابود می‌شوند، حتی سلول‌های سالم و به همین سبب فرد مورد درمان به مدت سه ماه در برابر کوچک‌ترین عفونت‌ها بسیار حساس است و پزشکان با تزریق داروها و خون، این مشکل را برطرف می‌کنند.

سه هفته پس از آغاز فرآیند درمان، سرطان خون در بدن دخترک امریکایی عقب‌نشینی کرد و آزمایش‌های بعدی حاکی از آن بود که سلول‌های T مبارز با سرطان، شش ماه بعد نیز کماکان در خون وی حضور داشتند؛ و مهم‌ترین امر این است که با وجود تزریق ایدز به خون بیمار، با تغییرات ژنتیکی انجام گرفته در این ویروس، خطر ابتلای بیمار به ایدز وجود ندارد.

اکنون اِما کاملاً از سرطان رهایی یافته و به نقل از‌ی پزشکان، حتی پس از پیشرفته‌ترین آزمایش‌های انجام گرفته، هیچ‌گونه اثری از سرطان در بدن وی یافت نمی‌شود. البته به نقل از‌ی پزشکان معالج وی، اگر تا دو سال این امر کماکان ادامه یابد و سرطان در بدن اِما بازنگردد، آن‌گاه می‌توان از پیروزی قطعی و بزرگی در برابر سرطان سخن به میان آورد.

به دنبال این موفقیت، شرکت چندملیتی داروسازی “نوارتیس”، بیش از ۲۰ میلیون دلار در ساخت مرکز تحقیقاتی مشترکی با پژوهش‌گران دانشگاه پنسیلوانیا سرمایه‌گذاری کرده، برای دست‌یابی به داروی مبارزه با سرطان از راه ژن‌درمانی و آن هم برای انواع مختلف این بیماری.

به گفته‌ی مسئولین این طرح، امید است که تا پنج سال آینده بتوان در سراسر جهان با این روش ژن‌درمانی تازه، سرطان خون را به طور کلی درمان کرد.