دنیای خاکستری کودکان افغان

آنچه کودک افغان با آن زندگی می‌کند، کار، خشونت، فقر، سوءتغذیه، سوءاستفاده جنسی، جنگ و قاچاق است.

کودک افغان همچنان که هر روزه شاهد به آتش کشیده شدن خانه و مدرسه‌اش است، در کوچه و بازار اسپند دود می‌کند، شیشه تمیز می‌کند، واکس می‌زند، در معادن و کشتزارها کار می‌کند، در باندهای مافیایی گرفتار می‌شود، قاچاق می‌کند، گدایی می‌کند و حتی به قیمتی ارزان به فروش می‌رسد.

سراشیبی بحران

امروزه در افغانستان نه تنها هیچ کودکی از حقوق قانونی خود باخبر و برخوردار نیست، بلکه ارزش‌های انسانی خود را از دست داده و به عناوین مختلف مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد. طی دهه اخیر حقوق کودکان در افغانستان از طرف نظامیان خارجی و تروریست داخلی و حتی حکومت نقض شده است که سبب شده کودکان در سراشیبی بحران قرار بگیرند.

هرچند آمارها در افغانستان دقیق نیست و بسختی می‌توان به آنها استناد کرد، اما همه چیز وجود یک فاجعه را در این کشور تائید می‌کند. متاسفانه دولت افغانستان تاکنون برنامه‌ای مناسب برای رفع مشکلات کودکان نداشته و کودکان افغان، کمترین سهم را از کمک‌های جامعه جهانی داشته‌اند و کمترین سهم را در بودجه‌های دولتی به خود اختصاص داده‌اند. به این ترتیب افغانستان بدون برنامه‌ریزی، افغانستانی تاریک خواهد بود.

قربانیان خاموش

برخی آمارها نشان می‌دهد هم‌اکنون ۶ میلیون کودک در افغانستان با خطرات گوناگونی ازجمله سوءاستفاده‌های جنسی روبه‌رو هستند. نافی پیلی، نماینده حقوق بشر سازمان ملل در افغانستان معتقد است: «آمار تجاوز جنسی در افغانستان کمتر از میزان واقعی است و بخش وسیعی از آن گزارش نمی‌شود و پنهان می‎ماند. براساس گزارش‌های مختلف، برخی کودکان و نوجوانان زیر ۱۶ سال برای سوءاستفاده‌های جنسی توسط گروه‌های جنگجو ربوده می‌شوند که به این پسران «نوعروس» و«لاغرزن» اطلاق می‌شود و تا سنین جوانی در عقد این افراد می‌مانند، رقت‌بارتر این‌که این قربانیان دیگر علاقه‌ای به تشکیل خانواده پیدا نخواهند کرد و در گروه‌های جنگجو باقی می‌مانند و پس از رسیدن به سن جوانی خودشان این رویه را پی می‌گیرند. سوءاستفاده جنسی از کودکان پدیده‌ای جهانی است و شرم حاصل از آن سبب می‌شود بسیاری از قربانیان آن خاموش بمانند.»

جنگجویان کوچک

برخی کودکان هم برای حملات انتحاری تربیت می‌شوند. هم‌اکنون استفاده از کودکان در میدان‌های جنگ از عمده‌ترین نگرانی سازمان‌های حقوق بشری و نهادهای مدنی این کشور است. یونیسف در گزارشی اعلام کرده است: «طالبان برای عملیات‌ خود از میان کودکان، سربازگیری می‏کند یا آنان را در حملات انتحاری می‏کشد.» آمار و اخبار نشانگر وجود صدها کودک در زندان است که به جرم دست داشتن در فعالیت‌های تروریستی دستگیر شده‌اند.

زنده ماندن یا سواد؟

دسترسی نداشتن به فضای آموزشی مناسب از چالش‌های بزرگ نظام آموزشی افغانستان است. ایجاد هراس به‌واسطه تروریسم داخلی و سربازان خارجی مهم‌ترین عوامل بازدارنده آموزش در این کشور است. وزارت آموزش و پرورش افغانستان بتازگی اعلام کرده دست‌کم چهار میلیون کودک افغانی از تحصیل محرومند. این رقم در برخی آمار شش​میلیون و ۲۰۰ هزار نفر است. تخمین زده می‌شود تقریبا نیمی از کودکانی که به سن مدرسه رسیده‌اند، از امکان آموزش برخوردار نیستند. در این میان کودکانی که از اقبال بیشتری برخوردارند و به مدرسه می‌روند نیز با مشکلات دیگری روبه‌رو هستند. این مشکلات دختران را بیشتر تحت تاثیر قرار می‌دهد. بتازگی طالبان اسیدپاشی و مسموم کردن معلمان و دانش‌آموزان با گازهای سمی و بیهوش‌کننده را در افغانستان باب کرده است و تاکنون صدها دانش‌آموز و معلم در افغانستان با استنشاق گازهای سمی و بیهوش‌کننده یا در پی اسیدپاشی و حملات مسلحانه جراحات جدی برداشته‌اند.

دکتر سیما سمر، رئیس کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان می‌گوید: «دولت موظف است شرایط را برای تعلیم و تربیت دختران در سراسر کشور فراهم کند.» وی معتقد است: «دسترسی دختران به آموزش، حقی برای آنان در کنار حقوق دیگر است.» اما به عقیده افغان‌ها جنگ و خونریزی، آموزش و پرورش را مختل کرده است. سیدرسول پدر دو دختر ۹ و ۱۱ ساله می‌گوید: «زنده ماندن فرزندانم، بر سواد آنها ارجحیت دارد و این، دلیل اصلی منع دخترانم از حضور در مدرسه است.»

پرویز آهنگ از مسئولان کمیسیون حقوق بشر افغانستان با اشاره به سطح بالای خشونت‌ها از سوی مسئولان مدارس می‌گوید: «کودکان در افغانستان از شرایط زندگی، تعلیم و تربیت و پیشرفت و شرایط دیگری که برای رشد کودکان لازم است، برخوردار نیستند. به همین دلیل وضعیت کودکان قابل نگرانی است.»

نجیب‌الله همیم هم از مسئولان صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل متحد ـ یونیسف ـ در افغانستان می‌گوید: «گرچه وضعیت کودکان در مقایسه با سال‌های گذشته بهتر شده، اما کیفیت پایین آموزش و پرورش، کمبود امکانات در مدارس و اعمال خشونت علیه کودکان و خانواده‌ها در مدارس هنوز هم مایه نگرانی سازمان‌های مدافع حقوق کودکان است.»

دست‌کم ‌٨٠ درصد از آموزگاران افغان واجد شرایط معلمی نیستند. محمد حنیف اتمر، وزیر آموزش و پرورش افغانستان در این خصوص اظهار می‌کند: «‌٢٨ درصد از آموزگاران این کشور هنوز دیپلم نگرفته‌اند و تنها ‌۴۶ درصد از آنان دوره پیش دانشگاهی را به پایان رسانده‌اند.» از سویی گزارش یونسکو نشان می‌‌دهد در دو دهه گذشته افغانستان حدود ۲۰ هزار کارشناس و دانشگاهی را نیز از دست داده و ۱۷ دانشگاه و موسسه عالی نیز بر اثر جنگ ویران و رها شده است.

کودکان و روانگردان‌ها

صندوق پول سازمان ملل متحد برای کودکان و سازمان یونیسف با ارائه گزارشی از وضعیت کودکان افغان، ابراز نگرانی کرده‌اند.

در افغانستان، بزرگ‌ترین تولیدکننده مواد مخدر در جهان، مواد افیونی ارزان و راحت در دسترس کودکان قرار دارد. طبق آمارهاى جهانی، ۲۵ تا ۹۵ درصد از کودکان کار و خیابانی به نوعى از مواد روانگردان و اعتیادآور استفاده کرده‌اند. بحث مهم‌ترى که سازمان جهانى روى آن تاکید دارد، اعتیادى است که منجر به ایدز مى‌شود که خود به چالش‌های کودکان می‌افزاید.

نیروی کار ارزان

صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل و کمیسیون مستقل حقوق بشر از وضعیت کودکان در افغانستان بشدت اظهار نگرانی کرده است. در حال حاضر بیش از ۶۰ هزار کودک تنها در شهر کابل در حال انجام کارهای سخت و زیان‌آور هستند که به ازای هر روز کار طاقت‌فرسا تنها چیزی حدود ۶۰ سنت دستمزد می‌گیرند. دکتر رفیع‌الله بیدار، مسئول دفتر کمیسیون حقوق بشر در ولایت ننگرهار با اشاره به این‌که هم‌اکنون ده هزار کودک در ننگرهار مشغول به کار سنگین هستند، از وضعیت آنها ابراز نگرانی کرد و افزود: پارسال در این ولایت ۲۵۲ مورد نقض حقوق کودکان به ثبت رسیده است. نداشتن سیستم کامل ثبت احوال به این موضوع دامن زده است.

سوءتغذیه

ناآرامی‌ها در افغانستان سبب شده قیمت اجناس نیز بسیار بالا برود. براساس گزارش بانک جهانی در اسفند ۱۳۹۰ بیش از نیمی از کودکان زیر پنج سال افغانستان بشدت از سوءتغذیه رنج می‌برند. دکتر ثریا دلیل، سرپرست وزارت سلامت عمومی افغانستان می‌گوید: «از هر ده کودک در این کشور یک نفر قبل از پنج سالگی جان خود را از دست می‌دهد. یک زن در کابل که ۵ فرزند دارد می‌گوید: «پسران من از سوءتغذیه رنج می‌برند چون نمی‌توانم از همه غذاها به حد کافی برای آنها تهیه کنم.» طبق گزارش یونیسف ۳۰ درصد کودکان افغانی بین سنین شش ماه تا هفت سال از مشکلات سوءتغذیه رنج می‌برند.

هر روز بدتر از دیروز

پرویز آهنگ از مسئولان کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان با اشاره به افزایش میزان خشونت علیه کودکان در مدارس و خانواده‌ها و افزایش شمار کودکان کار می‌گوید: «بررسی‌های این کمیسیون نشان می‌دهد هر روز وضعیت کودکان در افغانستان بدتر می‌شود.» این اولین بار نیست که از وضعیت رقت‌بار کودکان در افغانستان ابراز نگرانی می‌شود. پیش از این نیز بارها نهادهای مدنی و مدافع حقوق کودک از وضعیت کودکان خیابانی افغان ابراز نگرانی کرده بودند اما تاکنون هیچ‌ اقدام موثری برای رفع این مشکلات صورت نگرفته است. سازمان بین‌المللی یونیسف با توجه به کشتار کودکان افغان توسط نیروهای خارجی و طالبان، افغانستان را خطرناک‌ترین کشور برای کودکان می‌داند. ثریا صبح‌رنگ، عضو عالی کمیسیون مستقل حقوق بشر در افغانستان هم اظهار می​کند: «امروز اکثر خانواده‌های افغان، کودکان خود را به دلیل نبود امنیت اجتماعی، حقوقی و اقتصادی به خارج از کشور می‎فرستند.»

کورراهی تاریک ازدواج زودهنگام

ازدواج کودکان در برخی کشورها مانند افغانستان و کشورهای خاورمیانه و قاره آفریقا یکی از مهم‌ترین مسائلی است که آینده ده‌ها هزار دختر و پسر کم‌سن و سال را به مخاطره انداخته است. با این که در افغانستان هر دو جنس پسر و دختر در معرض ازدواج‌های زودهنگام و اجباری هستند اما دختران بیشترین قربانیان این پدیده به​شمار می‌روند. آمار‌ها نشان می‌دهد ۵۷ درصد دختران افغان قبل از رسیدن به ۱۶ سالگی عروس می‌شوند که آمار مرگ و میر آنان به علت حاملگی زودرس بسیار بالاست.

سلب آزادی، گزینه ناکارآمد

کارشناسان حقوق کودک می‌گویند مشکلات اجتماعی، پیامدهای ناشی از جنگ، آوارگی، بی‌سرپرستی، خشونت، فقر، نبود دسترسی به آموزش و امکانات بهداشتی و همچنین بی‌اطلاعی از حقوق سبب شده است آسیب‌پذیری کودکان در جامعه افزایش یابد. این کارشناسان ناآگاهی را شاخصه اصلی این معضل می‌دانند. در بسیاری اوقات نهادهای امنیتی و پلیس افغانستان به محض آگاهی از تخلف کودکان از قانون، اقدام به سلب آزادی آنان می‌کند در حالی که این مساله باید به عنوان آخرین گزینه در نظر گرفته شود، نه اولین گزینه. فعالان حقوق کودک معتقدند در شرایط کنونى برای مقابله با چنین وضعیتی آموزش‌هاى مستمر و فراگیر در سطح کودکان، خانواده، اجتماع و مسئولان مى‌تواند موثر واقع شود. از نظر آنان نبود قانون مناسب، نارسایى‌هاى قانونى و اجرایی نشدن همان قوانین ناقص، جزو عواملى است که مى‌تواند به گسترش بزه در کودکان شتاب بیشترى بخشد که امید است هرچه زودتر چاره‌اى براى آن اندیشیده شود.

منابع:

– گزارش کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان- ۲۰۱۱

– گزارش دفتر مطالعات بین​الملل خبرگزاری دانشجویان (ایسنا)

– سایت خبری – تحلیلی بولتن نیوز

– خبرگزاری فرانسه – ۲۰۱۱

بهشته نظری‌زاده / جام‌جم