زنان ایرانی الگوی زنان در جریان بیداری اسلامی

حضور گسترده زنان در این انقلاب‌ها و نقش مؤثر و محوری آنان در تحولات منطقه نشان داد که زنان مسلمان منطقه، پرده ضخیم مردسالارانه‌ای که حضور آنها را یا انکار می‌کرد یا کمرنگ و بی‌اهمیت جلوه می‌داد، کنار زده و با رهایی از قید و بندهای عرفی و مادی، برای کسب آزادی ، علیه خودکامگان سیاسی قیام کرده‌اند.

در این میان، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که حضور پررنگ زنان در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی یادآور نقش برجسته و تاریخ‌ساز بانوان مسلمان ایرانی در جریان انقلاب اسلامی ایران است و زنان کشورهای عربی نیز با الگوپذیری از زنان مسلمان ایران در این انقلاب‌ها فعالیت‌های چشمگیری انجام داده اند.

مرضیه دباغ از فعالان مبارز و زندانیان سیاسی قبل از انقلاب و از نمایندگان سابق مجلس شورای اسلامی است.

او بر این باور است که زنان در بسیاری از کشورهای عربی از یک بلوغ و بیداری خاصی برخوردار شده‌اند و نقش زنان در پیروزی انقلاب اسلامی باید الگویی برای زنان در جریان بیداری اسلامی باشد.

با توجه به سابقه مبارزاتی‌تان به نظر شما نقش زنان در پیروزی و حفظ انقلاب اسلامی تا چه اندازه موثر بوده است؟

من از فرمایشات حضرت امام(ره) برای جواب سوال شما کمک می‌گیرم. ایشان در چندین مورد درباره خانم‌ها فرموده‌اند: اگر نگوییم نقش زنان در پیشبرد اهداف انقلاب بیشتر از مردها بوده، کمتر هم نبوده است. این بیان رهبر کبیر انقلاب در مقاطع مختلف نشان می‌دهد که نقش خانم‌ها نه‌تنها کمرنگ نبوده، بلکه شاید اگر بخواهیم ادعایی حقیقی داشته باشیم همراه، همگام و همدوش با مردان بوده است.

آیا می‌توان این نقش را به عنوان الگویی برای زنان در حرکت بیداری اسلامی محسوب کرد؟

به نظر من باید باشد. من فکر می‌کنم اگر هم بعضی از کشورها نتوانستند از ثمرات این انقلاب (انقلاب اسلامی ایران) بهره ببرند یا این که این ثمرات به عنوان الگو در دسترس آنها نبوده است و انقلاب‌های آنها با نقصی در پیشبرد اهدافشان مواجه خواهد شد.

نقش‌آفرینی خانم‌ها در انقلاب های عربی تنها به حضور فیزیکی آنها خلاصه نمی‌شود، بلکه به الگوگیری آنها از زنان مسلمان ایرانی نیز برمی‌گردد.

البته در برخی از این کشورها ـ که نمی‌خواهم نام ببرم ـ می‌بینیم که خانم‌ها کارهای خیلی بزرگی انجام داده‌اند اما وقتی یکی از مسائل مهم که حجاب اسلامی است و قرآن برآن تکیه دارد مطرح می‌شود، حضور و بروز پررنگی ندارند. این امر حکایت از آن دارد که نقصی در این حرکت وجود دارد که امیدواریم بتوانند آن را رفع کنند.

شما به عنوان یکی از یاران امام(ره) دیدگاه ایشان را درباره جایگاه زنان مبارز انقلابی چگونه ارزیابی می‌کنید؟

فکر می‌کنم همان تائیدات خود حضرت امام چه برای زن‌های جامعه ما در آن مقطع خاص و چه برای زنان مسلمان جهان در مقاطع مختلف بویژه در این زمان، پیامی کافی و حساس است. اما در بیداری اسلامی در کشورهای مختلف انسان احساس می‌کند که یک چیزی کم است یا اگر وجود دارد کمرنگ است و آن، نداشتن یک محور اصلی مثل رهبری جامعه است.

شما یکی از سه نماینده‌ای بودید که سال ۶۷ پیام امام (ره) را به گورباچف رساند. به نظر شما امام از این انتخاب چه هدفی را دنبال می‌کرد ؟

متن نامه امام کلا این موضوع را بیان می‌کند. در آن مقطع، احساس حضرت امام این بود که کمونیسم رنگ باخته و دیگر نمی‌تواند مردم را گول بزند و تحت سیطره مسائل مادی و دنیایی قرار دهد. ایشان آن نامه توحیدی را می‌نویسند که تاثیر بسیاری داشت، حتی آقای گورباچف که مورد خطاب این نامه بود دو سه سال پیش زمانی در مصاحبه‌ای اقرار می‌کند که خیلی متاسف است از این‌که دید و شناختی را که امروز از نامه حضرت امام پیدا کرده در آن روز نداشت و ای کاش در آن روز به آن دست می‌یافت و شوروی به این صورت، تکه‌تکه و تحت سیطره غرب قرار نمی‌گرفت. نامه حضرت امام کاملا یک نامه توحیدی و هدایتی بود و فکر می‌کنم ایشان دو هدف را از نوشتن این نامه دنبال می‌کردند؛ یکی همان تاثیراتی بود که در صورت عمل به توصیه‌های امام شامل حال مردم شوروی سابق می شد و دیگری این‌که حضرت امام احساس تکلیف می‌کردند باید این موضوع را اعلام کنند که حتی کسی که اهل یک کشور نیست می‌تواند رهبری مردم آن کشور را بر عهده داشته باشد.

آیا حضرت امام (ره) از این‌که یک خانم را به عنوان نماینده ایران انتخاب کردند هدف خاصی را دنبال می‌کردند؟

تقریبا بله. اگر آیت الله جوادی آملی و سفیر ما این نامه را برای آقای گورباچف می‌بردند این امر کفایت می‌کرد، اما مساله زمان و مکان خیلی در این مساله دخیل است. حضرت امام زمانی این نامه را نوشتند که آمریکایی‌ها، دنیای غرب و کشورهای مخالف انقلاب ما همه دست به دست همدیگر داده بودند و وجهه انقلاب اسلامی را تخریب می‌کردند. آنها انقلاب اسلامی را سرکوب‌کننده حقوق زنان معرفی می‌کردند و از ایران تصویری شبیه کشور عربستان ارائه و این گونه القا می‌کردند که در ایران، زنان همیشه باید در خانه باشند و هیچ فعالیت بیرونی نداشته باشند.

در آن زمان، حضرت امام همه این مسائل را با انتخاب یک خانم برای ارسال نامه خودشان خنثی و دست غربی‌ها را رو کردند. ایشان با این انتخاب نشان دادند که اگر قرار است رهبر این انقلاب نامه‌ای را برای یکی از قطب‌های بزرگ جهان ارسال کند نماینده‌ای از جامعه زنان و نماینده‌ای از جامعه مردان انتخاب می‌کنند تا ثابت شود که اسلام برای حضور و بروز شخصیت خداگونه‌شده زنان و مردان اهمیت قائل است و تعالی انسان‌ها را طلب می‌کند.

شما چگونه متوجه شدید که امام(ره) شما را برای ارسال نامه انتخاب کرده است؟

من در آن زمان مسوولیت زندان‌های تهران را بر عهده داشتم. وقتی برای رسیدگی به وضعیت و درخواست‌های زندانیان به زندان کچوئی رفته بودم در آنجا رییس زندان به من خبر داد که از جماران شما را خواسته‌اند و من هم تماس گرفتم. در آن زمان حاج احمد آقا گفتند که حضرت امام شما را خواسته‌اند و سریع خود را برسانید. من به جماران رفتم و ایشان فرمودند که نامه‌ای اینچنینی هست و ظرف مدت سه، چهار روز هم باید به گورباچف ارسال شود و حضرت امام از بین خانم‌ها، شما و از آقایان، آیت‌الله جوادی‌آملی و آقای جواد لاریجانی را انتخاب کرده‌اند. این امر مبنای این شد که خداوند عنایت کردند و بنده حقیر جزو منتخبان حضرت امام قرار گرفتم.

آیا پیش از رفتن به شوروی دیداری هم با امام داشتید؟

بله. در آن زمان به دلیل مسئولیت‌های مختلفی که داشتم مرتب به محضر حضرت امام می‌رسیدم. نه برادران و نه خود حضرت امام مانع این امر نمی‌شدند. من هر زمان که می‌رفتم اول خدمت همسر ایشان می‌رفتم و بعد با امام دیدار و مسائلی را که در نظر داشتم، مطرح می‌کردم. البته قبل از رفتن من حضرت امام را ندیدم ولی بعد از برگشتن با گروه به خدمت امام رسیدیم و گزارش خود را در این‌باره به اطلاع امام رساندیم.

دیدگاه سایر مقامات کشور را نسبت به حضور زنان در جامعه چگونه ارزیابی می‌کنید‌؟ آیا به جز آن مسئولیت‌هایی که در آن سال‌ها داشتید مسئولیت دیگری در سال‌های اخیر به شما پیشنهاد شد؟

من دو، سه دوره در مجلس حضور داشتم و بعد از این قضیه هم متاسفانه به مریضی‌های متعددی دچار شدم که ممکن است ناشی از اثرات دوران زندان باشد. اکثرا یا در بیمارستان هستم یا در خانه بستری‌ام، ولی هیچ کدام از برادران(مسئولمان) مخصوصا رهبر معظم انقلاب تاکنون بی‌وفایی یا بی‌توجهی نسبت به من نداشته‌اند.

به نظر شما ترویج فرهنگ حجاب اسلامی و حضور فعال زنان محجبه ایرانی در سه دهه اخیر تا چه اندازه بر زنان سایر کشور‌ها موثر بوده است؟

اگر به قول معروف قصه خانه و مملکت خودمان را می‌‌‌گوییم باید بگویم که به دلیل این‌که خیلی از مسئولان ما از آن اصالت‌ها و یکپارچگی و یک‌شکلی برخوردار نبودند توفیق چندانی در این قضایا نداشته‌ایم و خیلی از خانم‌های چادری ما، مانتو شلواری شده‌اند. ضرب و زور‌ها و مرگ بر بی‌حجاب بر دیوار نوشتن و این‌طور کارها چیزهایی است که هیچ‌کدامشان، راه درست اسلام ناب و حجاب را مشخص نمی‌کند و نتوانسته تاثیری در این زمینه داشته باشد.

من فکر می‌کنم اگر ما همه این مسائل سلیقه‌ای را کنار گذاشته بودیم و تنها همان کتاب حجاب آیت‌الله مطهری را در مدارس تدریس و مفهوم واقعی آیات قرآن و روایات را به جوانان‌مان تفهیم می‌کردیم اصلا در مملکت‌مان مشکلی در رابطه با حجاب نداشتیم. امیدواریم همه به هوش بیایند و با استفاده از قرآن و راهبردهایی که از سوی مقام معظم رهبری در این زمینه توصیه شده است مشکلات در این زمینه حل شود. اما این‌که آیا حجاب ما روی زنان کشورهای دیگر تاثیر داشته یا نه با توجه به این‌که من قبل از انقلاب در لبنان زیاد حضور داشتم و خانم‌های لبنانی و فلسطینی را دیده بودم، فکر می‌کنم آنها حجاب اصیلی را که خانم‌های ما دارند، دید‌ه‌اند و خیلی از آن استفاده کرده‌اند.

البته منظورم چادر نیست بلکه همان پوشش لازمی است که زن باید داشته باشد. امیدوارم زنان در دیگر کشورها هم از زنان ما الگو بگیرند و استفاده کنند.

به نظر شما مسائلی که زنان را در عرصه نهضت بیداری اسلامی تهدید می‌کند چیست؟

علت اصلی وجود ضعف‌ها، نبود شناختی است که زنان باید داشته باشند.

واقعاً اگر زنان شناخت لازم را داشته باشند و تکلیف و وظیفه‌ای را که خداوند باریتعالی بر دوش آنان نهاده است براساس آیات و روایات و سنت معصومین برعهده گیرند، ضعف‌ها براحتی مرتفع می‌شود و می‌توان به سهولت بر آنها فائق آمد. منتها این امر نیازمند آموزش است و استاد و مربی می‌خواهد و باید توجه داشته باشیم که از سلیقه خودمان اسلام را ترویج و معنا نکنیم.

باید ببینیم که رسول اکرم چه گفته و برخورد ایشان با زنان به چه صورت بوده است و زنان پیامبر اکرم در زمان خودشان چگونه رفتار می‌کردند. رفتار حضرت زهرا را الگو قرار دهیم و از آن درس بگیریم.

کتایون مافی – گروه سیاسی