جام جم آنلاین: آمار بالای طلاق نشان می‌دهد پدران و مادران جوان امروز با اختلالات روانی و رفتاری متعددی دست به گریبانند و با این که در زمان رشدشان زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی جامعه ساده‌تر و کم‌خطرتر بوده، اما باز روانشان از معرض آسیب دور نمانده است، حال با وجود این همه تنوع رسانه‌ای، بازی‌های رایانه‌ای، اینترنت و تهاجم فرهنگی بیگانگان که کودکان ما را نشانه گرفته است آینده جامعه ما چگونه خواهد بود؟
مدرنیسم، واژه‌ای که با شنیدنش پیچیدگی، سرعت و عظمت در ذهن تداعی می‌شود، با سرک کشیدن به تمامی روزنه‌های زندگی امروز، تغییرات شگرفی در سبک زندگی خانواده‌ها پدید آورده و یک خانه‌تکانی همه جانبه را می‌طلبد.
این پدیده حتی در حوزه فرزندپروری نیز تأثیر گذاشته و والدین را دچار سردرگمی کرده است. در دنیای امروز، پیشرفت دانش روان‌شناسی، باورها و اندیشه‌های نو و سیل اطلاعات، مرز باورهای سنتی را در نوردیده و لزوم سازگار ساختن و آماده‌سازی کودکان را با شرایط موجود بیشتر آشکار می‌کند.
پدران و مادران امروز، از یک سو با انبوه اطلاعات روان‌شناسی که از رادیو، تلویزیون، روزنامه‌ها و کتاب‌های متنوع کسب می‌کنند روبه‌رو هستند و از سوی دیگر نمی‌توانند نسخه‌های پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های با تجربه را درباره تربیت فرزندان فراموش کنند بنابراین در میان نظریات و توصیه‌های گوناگون که گاه متناقض نیز هستند، سرگردان می‌مانند.
کسب دانش درباره روش صحیح تربیتی و اعمال شایسته آن به آموزش‌ها و نسخه‌های تخصصی نیاز دارد که همخوان و در اندازه دنیای پیچیده عصر ما باشد، پس این دانش باید فراتر از اطلاعات پراکنده رسانه‌ای یا باورهای سنتی قرار گیرد. به راستی برای پرورش فرزندانی سالم و شاداب در میان این همه پراکندگی دنیای صنعتی چه باید کرد؟
آزیتا چهری، کارشناس ارشد روان‌شناسی برای تشریح پاسخ به این سوال، ابتدا به اهمیت سلامت روانی والدین اشاره می‌کند و می‌گوید: با مطالعه همه جوانب بیماری‌های روانی و حتی جسمی در می‌یابیم علل و ریشه این اختلالات به خانواده برمی‌گردد. اضطراب، عدم اعتماد به نفس، افسردگی، وسواس، بدبینی، ترس و… همه و همه به وضعیت روانی و روش فرزندپروری والدین بازمی‌گردد. خانواده نقش اساسی در حفظ و سلامت روانی، اجتماعی و جسمانی کودکان دارد و اولین و مهمترین بافت اجتماعی برای رشد انسان محسوب می‌شود.
او روش فرزندپروری خانواده‌ها را کلید موفقیت یا عدم موفقیت در تربیت صحیح فرزندان می‌داند و این اصطلاح را چنین تعریف می‌کند: «منظور از شیوه فرزندپروری، روش‌هایی است که والدین برای تربیت فرزندان خود به کار می‌گیرند، نگرش‌هایی که نسبت به فرزندان خود دارند و معیارها و قوانینی که برای آنها وضع می‌کنند.»
این دانش آموخته روان‌شناسی، روش‌های فرزندپروری را نسبت به فرهنگ، نژاد و گروه‌های اقتصادی متغیر می‌داند و می‌افزاید: باید دانست شیوه‌های نامناسب فرزندپروری منشأ بسیاری از اختلالات روانی در کودکانی می‌شود که در آینده وظیفه خطیر پدر و مادر بودن را تجربه خواهند کرد و مسلما والدینی که خود دچار اختلالات روانی باشند نخواهند توانست فرزندانی با روح و روان سالم پرورش دهند.
یافته‌های علمی را به کار ببندیم
اریکسون، پیاژه، بولبی، اسکینر و ده‌ها نفر دیگر از دانشمندان، روان‌شناسان و محققان برجسته‌ای هستند که پژوهش‌های بی‌شماری درخصوص اهمیت دوران کودکی در بروز ویژگی‌های روانی انسان‌ها انجام داده و یافته‌ها و نظریات خود را در صدها کتاب و مقاله ارائه کرده‌اند که بارها نکات پراکنده‌ای از آنها را از زبان روان‌شناسان و نویسندگان علمی یا در برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی شنیده‌اید.
حاصل مدت‌ها تحقیق و تلاش آنها سال‌هاست در دانشگاه‌ها تدریس و منابعی برای پژوهش‌ها و تحقیق‌های علمی روان‌شناسی شناخته می‌شود، اما افسوس که نمود عینی و عملی آنها در خانواده‌ها و تربیت فرزندان بندرت دیده می‌شود.
آزیتا چهری نیز به یافته‌های خفته در کتاب‌ها اشاره می‌کند و می‌افزاید: سال‌های سال است که دروغگویی، دزدی، اضطراب، افسردگی و… بوده، هست و خواهد بود. پس نقش این همه پژوهش درخصوص روان انسان و نمود عینی آن چیست؟ آیا بهتر نیست چاره‌ای جدی بیندیشیم و دست روی دست نگذاریم؟
آمار بالای طلاق نشان می‌دهد پدران و مادران جوان امروز با اختلالات روانی و رفتاری متعددی دست به گریبانند و با این که در زمان رشدشان زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی جامعه ساده‌تر و کم‌خطرتر بوده، اما باز روانشان از معرض آسیب دور نمانده است، حال با وجود این همه تنوع رسانه‌ای، بازی‌های رایانه‌ای، اینترنت و تهاجم فرهنگی بیگانگان که کودکان ما را نشانه گرفته است آینده جامعه ما چگونه خواهد بود؟
نکته: همان طور که مشاوره قبل از ازدواج تا حدودی رواج پیدا کرده، می‌توان انجام مشاوره برای فرزنددار شدن را نیز تبلیغ کرد تا زوج‌ها آمادگی روحی و روانی و صلاحیت خود را برای پدر و مادر شدن بسنجند
چهری، مجهز کردن والدین به اطلاعات مفید و صحیح درخصوص فرزندپروری را با توجه به نیاز جامعه ضروری می‌داند و تشریح می‌کند: عصر ما عصر شلوغی است. شلوغ و پرزرق و برق و در مقایسه با دنیای نسل گذشته از زمین تا آسمان فاصله دارد.
شاید توصیه‌ها و تجربه‌های سنتی در زمینه برخورد با کودکان در نسل گذشته تا حدود کمی جواب می‌داد، اما امروز دیگر تاریخ مصرف ندارد. مثلا در گذشته والدین دغدغه کنترل کودکانشان را در استفاده از برنامه‌های تلویزیونی، ماهواره‌ای، اینترنتی و بازی‌های رایانه‌ای نداشتند.
به گفته او، در نسل قبل تنها یک تلویزیون بود با چند شبکه محدود، اما امروز چگونگی برخورد والدین و کنترل فرزندانشان در مواجهه با این رسانه‌ها خود اطلاعات و آگاهی‌های جدیدی می‌طلبد که در تجارب گذشته یافت نمی‌شود.
امروز منشأ بسیاری از ناهنجاری‌های روانی و رفتاری کودکان و نوجوانان مانند ترس، خشونت و… منعکس‌کننده برنامه‌های تلویزیونی و بازی‌های رایانه‌ای است که امکان دارد اختلالات دیگری را نیز برای آنها برای دوران بزرگسالی به یادگار بگذارد.
کسب اطلاعات نادرست و به کار بستن آنها در برخورد با فرزندان می‌تواند ضربات جبران‌ناپذیری بر روح و روان آنان باقی بگذارد. برای مثال تماس بدنی بین نوزاد و مادر در روزهای اولیه تولد و دلبستگی از مباحثی است که امروزه توسط روان‌شناسان تأکید و تذکر داده می‌شود و آن را آنقدر مهم می‌دانند که می‌گویند کودکانی که احساس ایمنی و دلبستگی ایمنی در آنها پدید آمده به دنیا به صورت جایی امن نگاه می‌کنند، در نتیجه زندگی موفق‌تری خواهند داشت.
همین بحث با اعتقاد بسیاری از مادربزرگ‌ها ناسازگار است. اغلب آنها زیاد در آغوش گرفتن نوزاد را منع می‌کنند و معتقدند با این کار نوزاد به اصطلاح بغلی و ناآرام می‌شود. اعمال همین باور غلط ممکن است سرنوشت یک انسان را عوض کند. شاید پاسخ به این سوال که چه راه‌هایی برای کسب اطلاعات صحیح درخصوص فرزندپروری وجود دارد گرهی از سردرگمی والدین دلسوز باز کند.
کارگاه‌های فرزندپروری
آزیتا چهری، برگزاری کارگاه‌های فرزندپروری توسط دستگاه‌های ذی‌ربط را در این زمینه واجب می‌داند و می‌گوید: وزارت بهداشت در مراکز بهداشت، مراقبت‌های پیش از بارداری را برای مادران در نظر گرفته است و مادران موظفند هر چند وقت یکبار برای گرفتن داروهای تقویتی و مطلع شدن از سلامت نوزاد به این مراکز مراجعه کنند. همچنین اکثر مادران تحت نظر یک پزشک متخصص قرار می‌گیرند تا با تغذیه مناسب و مراقبت‌های ویژه دوران بارداری، سلامت جنین خود را تضمین کنند.
او معتقد است: اگر در کنار این مراقبت‌ها کارگاه‌های فرزندپروری نیز با حضور استادان مجرب و مورد تأئید برگزار شود قطعا در آگاهی دادن به خانواده‌ها مؤثر خواهد بود. در این کارگاه‌ها مادران می‌توانند با ویژگی‌های روانی کودکان، مراحل رشد کودک و نوع رفتار خود با فرزندان آشنا شوند. آنها همچنین می‌توانند در این کلاس‌ها به اهمیت دوران بارداری در روح و روان کودک پی ببرند و راه‌های دستیابی به آرامش را بیاموزند.
این استاد دانشگاه همچنین می‌افزاید: همان طور که مشاوره قبل از ازدواج تا حدودی رواج پیدا کرده، می‌توان انجام مشاوره برای فرزنددار شدن را نیز تبلیغ کرد تا زوج‌ها آمادگی روحی و روانی و صلاحیت خود را برای پدر و مادر شدن بسنجند.
چهری، ارائه خدمات مشاوره برای فرزندپروری توسط ارگان‌های دولتی مربوط را به طور وسیع کارساز می‌داند و می‌افزاید: برخی خانواده‌ها از پس پرداخت مبالغ حق مشاوره برنمی‌آیند، اما اگر این مشاوره‌ها رایگان یا ارزان و قابل دسترس به طور وسیع در اختیار افراد قرار گیرد کار ارزشمندی خواهد بود.
وی رسانه ملی را در آگاهی دادن به والدین بسیار موثر ارزیابی می‌کند و با تقدیر از برخی برنامه‌های آن می‌گوید: مدتی است از تلویزیون نمایش‌های آموزشی با موضوع صدمات بازی‌های رایانه‌ای، اینترنت و… در بین برنامه‌ها پخش می‌شود که برای باز کردن چشم و گوش والدین مفید است. تلویزیون می‌تواند براحتی اهمیت آموختن روش‌های صحیح فرزندپروری را به مخاطبان القا کند و برنامه‌های آموزشی مفیدی را در این ارتباط تولید نماید.
معمولا همه نظریه‌پردازان روان‌شناسی بر اصول فرزندپروری توافق دارند، اصولی که می‌گوید مثلا تنبیه بدنی مردود است یا تشویق در یادگیری موثر است و… پس اگر والدین این اصول را بیاموزند، در مطالعات خود و مواجه شدن با نظریه‌ها و اطلاعات مختلف سردرگم نمی‌شوند و سعی می‌کنند در رفتار با فرزندان از آن اصول تخطی نکنند.
تمرکز بر آگاهی دادن به والدین در خصوص روش صحیح فرزندپروری و حفظ سلامت روان آنها در عصر رسانه که مانند شمشیر دو لبه‌ای عمل می‌کند از ضروریات و مقتضیات دنیای مدرن است و درک این اقتضا می‌تواند جامعه‌ای سالم و پرنشاط را در آینده نوید دهد، حال آن که غفلت از اهمیت موضوع، گل‌های پژمرده‌ای را پرورش خواهد داد که هر باغی را بیابان خواهد کرد.
بنفشه رضایی – جام‌جم
jamejamonline.ir – 22 – RSS Version