«سلام فرشته‌ها»، از صحن امام‌زاده تا موج رادیو

برنامه‌سازان رادیویی و تلویزیونی هر سال به مناسبت ماه رمضان، برنامه‌های ویژه و گسترده‌ای را برای این ماه معنوی تدارک می‌بینند تا بتوانند با برنامه‌های متنوع، نظر مخاطبان را به سمت خود معطوف کنند. به همین دلیل از مدت‌ها قبل در اتاق‌های فکر درباره ویژگی‌های برنامه افطار و سحر برنامه‌ریزی می‌شود. امسال هم این اتفاق همچون سال‌های قبل در معاونت صدا افتاد و شبکه‌های مختلف رادیویی بنا بر نوع ماموریت‌شان تغییراتی در محل ضبط یا بخش‌های برنامه‌های افطار دادند که در سال‌های قبل تجربه نشده بود تا این رسانه شنیداری بتواند مثل بقیه ایام سال همراه و همدل مردم باشد. به همین دلیل در این گزارش با محوریت سه شبکه ایران (به دلیل سراسری بودن)، تهران (به دلیل استانی بودن) و جوان (به دلیل اختصاصی بودن) به سراغ برنامه‌سازان این رادیوها رفتیم. علاوه بر آن با حجت‌الاسلام محمدرضا لطفی نیاسر، دبیر شورای عالی معارف معاونت صدا و مدیر رادیو معارف هم صحبت کردیم.

صبر در کنار شور و هیجان

امسال رادیو ایران در ویژه برنامه افطار با عنوان «قرار آسمانی» به تهیه‌کنندگی محمدرضا فوادیان و سردبیری حسین معصوم، دست به یک ابتکار تازه زده که در سال‌های قبل تجربه نشده بود. ویژه افطار این شبکه رادیویی به صورت زنده از امامزاده‌های تهران پخش می‌شود. حسین معصوم، سردبیر این برنامه درباره تغییر مکان ویژه برنامه افطار رادیو ایران گفت: همه برنامه‌سازان دغدغه ساخت یک برنامه خوب وی‍ژه افطار را دارند، اما پخش زنده همیشه مشکلات خودش را دارد، حال در نظر بگیرید این برنامه زنده از یک مکان مملو از جمعیت زیاد همچون امامزاده روی آنتن برود، مسلماً دشواری‌هایش بیشتر خواهد شد.

وی ادامه داد: اما دلیل این‌که ما تصمیم گرفتیم این اتفاق با وجود دشواری‌هایش بیفتد، به این خاطر است که می‌خواستیم در ماه رمضان همراه مردم باشیم و سفره افطار را با آنها شریک شویم. در این برنامه همچنین گزارشگران استان‌های مختلف در حالی که در یکی از امامزاده‌‌های استان مستقر هستند، درباره آداب و رسوم مردم در ماه رمضان گزارش‌های متنوعی را ارسال می‌کنند که ما آنها را پس از گزینش پخش می‌کنیم.

سردبیر برنامه قرار آسمانی در پاسخ به این سوال که برنامه افطار رادیو در مقایسه با تلویزیون باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد تا هم برای مخاطبان جذاب باشد و هم آرامش‌دهنده، توضیح داد: در یک برنامه تلویزیونی تصویر به کمک برنامه‌ساز می‌آید، اما ما در رادیو باید فضاسازی کنیم و برنامه را باید به گونه‌ای تهیه کنیم که جذابیت‌های لازم را داشته باشد، ضمن این‌که آرامش را هم به شنوندگان منتقل کند. به همین دلیل ما امسال یک تجربه تازه دیگر هم داشتیم، برنامه با مجریان شروع نمی‌شود، بلکه سراغ یکی از مشاغل سخت رفته‌ایم که چندان مورد توجه مردم نبوده است. به عنوان مثال از یک مرزبان می‌خواهیم که برای شروع برنامه درباره سختی‌های کار مرزبانان بگوید.

معصوم اشاره کرد: سعی کرده‌ایم با این شروع متفاوت، برنامه قرار آسمانی ویژگی‌های خاصی برای شنوندگان داشته باشد. به عنوان مثال با اوقاف مشارکت کردیم تا هر روز یک موذن و یک قاری از آستان امامزاده‌ای که ما برنامه را به صورت زنده پخش می‌کنیم، به صورت زنده قرآن بخواند و اذان را هنگام افطار در آستان امامزاده طنین‌انداز کند. در مجموع تلاش کرده‌ایم تا ویژه برنامه افطار حتی برای کسانی که ساعت‌ها پشت ترافیک مانده‌اند و هنوز نتوانسته‌اند خودشان را به خانه برسانند، نه تنها جذابیت داشته باشد، بلکه آنها را به صبر دعوت کند.

تنوع در برنامه موقع افطار

امسال رادیو تهران هم در ویژه‌برنامه افطار با نام «شهر مهربانی» به سردبیری مجید خسرو انجام دست به ابتکاری تازه زده و فضایی کاملاً صمیمی و تعاملی با مخاطبان را شکل داده که در سال‌های قبل کمتر تجربه شده بود. در واقع نقطه بارز این ویژه‌برنامه، فضای صمیمی آن است.

خسرو انجام درباره شکل‌گیری این برنامه گفت: با توجه به این‌که امسال ساعت بیشتری روزه هستیم، به همین دلیل تلاش کردیم یک فضای معنوی، اما سرگرم‌کننده را برای شنوندگان شکل دهیم. مثلا ما هر روز یک جمله نیمه تمام را می‌گوییم که شنوندگان باید آن را تکمیل کنند. مثلاً همسایه خوب…

این فضا به تعامل ما و مخاطبان کمک بیشتری کرده است. در ویژه برنامه افطار بخش‌هایی پخش می‌کنیم که قبلا نمونه‌های آن تجربه را مخاطبان کمتر شنیده‌اند. در یکی از آیتم‌ها به مساجد قدیمی تهران مثل مشیرالدوله، ارگ و… می‌پردازیم. ساخت مسجد ارگ به زمان قاجار برمی‌گردد و مسلماً شنیدن چنین اطلاعاتی برای شنوندگان جذابیت دارد. یا مناجات کودکانه از دیگر بخش‌های این برنامه است.

وی درباره ویژگی‌های برنامه افطار رادیو افزود: شرایطی که یک شنونده برنامه افطار رادیو دارد، با شرایط بیننده تلویزیون که راحت در خانه نشسته، فرق دارد. بنابراین برنامه‌های رادیو باید ویژگی‌های خاص خودشان را داشته باشند. به همین دلیل ما تلاش کردیم آیتم‌های برنامه هم سرگرم‌کننده باشد و هم این‌که آرامش را به شنونده منتقل کند. در شروع برنامه بخش‌هایی قرار دادیم که ریتم تندی دارد و هر چه به لحظات اذان نزدیک می‌شویم، ریتم برنامه شیب ملایمی پیدا می‌کند. همچنین در مناسبت‌های مختلف همچون نمایشگاه قرآن، شب‌های قدر و… هم در استودیو برنامه نخواهیم داشت تا بتوانیم تنوع بیشتری به برنامه ببخشیم.

گفت‌وگوی تخیلی با ابلیس

امسال رادیو جوان هم در ویژه برنامه افطار با عنوان «فرشته‌ها سلام» دست به یک اقدام تازه زده و بخش‌های تازه‌ای را برای برنامه افطار خود طراحی کرده است. زهره عبدالرحیم، سردبیر این برنامه در این باره گفت: ما از ۳۰ قصه قرآن، ۳۰ شخصیت مثبت و منفی را استخراج کرده‌ایم و به شکل تخیلی با آنها گفت‌وگو می‌کنیم. به عنوان مثال با ابلیس گفت‌وگوی تخیلی کردیم. در یکی از بخش‌ها به شبهاتی پرداختیم که در دورهمنشینی‌های دوستانه شکل می‌گیرد. در این قسمت با طراحی یک شخصیت طنز این مساله را آسیب‌شناسی می‌کنیم.

وی ادامه داد: من شخصاً چهار سال در گروه برنامه‌سازی ویژه افطار بوده‌ام و امسال به عنوان سردبیر ثابت مشغول به فعالیت هستم. با توجه به این‌که گروه برنامه‌ساز جوان هستند، همه بچه‌ها تلاش می‌کنند امسال بخش‌های برنامه برای جوانان جذاب باشد تا به آنها بگوییم ما هم با شما فاصله‌ای نداریم و در کنار شما هستیم.

این سردبیر درباره ویژگی‌های برنامه افطار رادیو گفت: یک برنامه تلویزیونی با بهره بردن از تصویر می‌تواند گفت‌وگوها را از یکنواختی خارج کند، اما ما در رادیو فقط با استفاده از صدا باید مخاطب را جذب برنامه کنیم. به همین دلیل زمان گفت‌وگوها باید کوتاه باشد تا برای شنوندگان خسته‌کننده نشود. کار ما در این رادیو سخت است؛ برنامه باید جذاب باشد، اطلاعات معارفی دقیقی را منتقل کند، به ساحت مباحث معارفی بی‌احترامی نشود و آموزش و سرگرم‌کنندگی باید در کنار یکدیگر باشد.

مجله صوتی جذاب است

حجت‌الاسلام محمدرضا لطفی‌نیاسر، دبیر شورای عالی معارف معاونت صدا و مدیر رادیو معارف درباره ویژگی‌های برنامه‌های افطار رادیو گفت: تفاوت ویژه برنامه افطار رادیو با تلویزیون در این است که برنامه‌های افطار رادیو قبل از اذان بیشتر شنیده می‌شود. حال عده‌ای در راه رسیدن به منزل هستند و عده‌ای دیگر در تکاپوی آماده کردن افطار. به خاطر همین شرایط باید برنامه‌های افطار رادیو همچون مجله برای شنوندگان باشد. یعنی بخش‌های کوتاه داشته باشد و هر بخش کوتاه یک حرف کامل را منتقل کند.

وی ادامه داد: وقتی بخش‌های برنامه کوتاه باشد، در این صورت لازم نیست شنونده از ابتدا تا انتهای برنامه را گوش بدهد تا پیام برنامه را درک کند، بلکه در هر بخش یک نکته مفید را فرا می‌گیرد. بنابراین به عقیده من برنامه‌سازان افطار باید از بخش‌های کوتاه پنج دقیقه‌ای در برنامه استفاده کنند تا برنامه برای شنونده قابل استفاده باشد. با توجه به این‌که رادیو را به عنوان یک رسانه گرم می‌شناسیم، بنابراین باید این رسانه به دنبال یک ارتباط صمیمانه باشد. تفاوت تلویزیون با رادیو در این است که اعضای خانواده برنامه‌های تلویزیون را با هم تماشا می‌کنند، اما رادیو را فردی گوش می‌دهند. بنابراین باید این رسانه صمیمانه حرف بزند تا شنونده احساس راحتی با این رسانه داشته باشد.

اجرای برنامه‌های افطار ویژه است

دبیر شورای عالی معارف معاونت صدا با اشاره به پیام‌های معرفتی برنامه‌های ویژه افطار رادیو افزود: باید برنامه‌سازان در پیام‌های معرفتی دقت بیشتری داشته باشند، چون در برنامه‌های افطار تلویزیون، تصویر به کمک پیام می‌آید، اما با توجه به این‌که شنونده در رادیو فقط با صدا روبه‌روست، بنابراین باید بیشتر دقت کرد تا پیام‌های معرفتی نقص نداشته باشند.

حجت‌الاسلام لطفی‌نیاسر درباره اجرای ویژه برنامه افطار رادیو عنوان کرد: ویژه برنامه افطار رادیو ضمن صمیمی بودن با مخاطب نباید به گونه‌ای باشد که پیام‌های معرفتی برنامه را تحت‌الشعاع قرار بدهد. مجری چنین برنامه‌ای باید بداند که تم برنامه معرفتی و معارفی است و اجرای چنین برنامه‌هایی با اجرای برنامه‌های اجتماعی یا برنامه‌های صبحگاهی فرق دارد و به هیجان زیادی نیازمند نیست.

وی درباره ویژه برنامه افطار رادیو معارف توضیح داد: ما مرتب این برنامه را هنگام پخش ارزیابی می‌کنیم تا بخش‌هایی را که نیاز به اصلاحات دارد، اصلاح کنیم. سال قبل تجربه نمایش را در ویژه برنامه افطار داشتیم. امسال در بخش نمایش هر روز یک موضوع اخلاق در خانواده را مطرح می‌کنیم و بعد از نمایش یک کارشناس به بررسی موضوع مطرح شده اخلاقی می‌پردازد. این نوع تجربه را در سال‌های قبل نداشتیم و امسال برای حفظ جذابیت بیشتر در ویژه برنامه افطار این بخش را طراحی کردیم. همچنین واحد ارتباطات هم گفت‌وگوهای صمیمانه‌ای از فضای افطار در خانواده‌ها را تهیه می‌کند که در برنامه پخش می‌شود. این بخش هم جدید است. یکی از بخش‌های ویژه برنامه افطار به تفسیر دعا با بیان مرحوم آیت‌الله مجتهدی تهرانی اختصاص دارد که با استقبال خوبی از سوی شنوندگان روبه‌رو شده است. در مجموع تلاش کرده‌ایم برنامه‌های امسال ماه رمضان در انتقال مفاهیم معارفی پربارتر از سال‌های قبل باشد.

فاطمه عودباشی ‌/‌ گروه رادیو و تلویزیون