دنیای سلامت
ماهنامه تخصصی در زمینه پزشکی و پیراپزشکی
سال هشتم، شماره ۸۳،مرداد ۹۱
کمبود آهن و کمخونی ناشی از آن یکی از مشکلات عمده سلامتی در دنیاست و براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی دو میلیارد نفر از مردم جهان دچار کمخونی هستند که شیرخواران، کودکان در سنین مدرسه، نوجوانان و زنان باردار بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند. کمخونی فقر آهن در کودکان، به خصوص در سنین شش ماهگی تا دو سالگی و ۱۱-۱۶ سالگی به علت رشد جسمی و روحی نیاز فراوانی به آهن دارند. اصولاً کمخونی فقر آهن شایعترین بیماری ناشی از کمبود تغذیهای در جهان است و انتشار جهانی دارد. کمخونی فقر آهن در شیرخواران و کودکان باعث اختلال در تکامل و هماهنگی سیستم اعصاب حرکتی، اختلال در تکامل گفتاری، کاهش قدرت یادگیری و افت تحصیلی، بیتفاوتی، خستگی، بیحسی و کاهش مقاومت کودک در مقابل عفونتها و بیماریها میگردد. اثرات نامطلوب کمخونی در دوران شیرخوردگی و دوران کودکی غیرقابل جبران است؛ به طوری که ضریب هوشی کودکان دچار کمخونی ۵-۱۰ ضریب کمتر از حد طبیعی میباشد. آمار شیوع کمخونی در نقاط مختلف جهان متفاوت است. به طور کلی میتوان شیوع کمخونی در کودکان را ۴۰ درصد تخمین زد. با بررسیهای انجام شده در ایران، در گروه سنی ۲-۱۴ سال شیوع کمخونی خفیف، متوسط و شدید در هر دو جنس، (دختر و پسر) ۸/۲۳ درصد و در بعضی نقاط حتی تا ۴۰ درصد نیز گزارش شده است. به علت شیوع قابل توجه کمخونی در ایران سازمان بهداشت جهانی و وزارت بهداشت ایران بر اهمیت پیشگیری از این بیماری تأکید کرده است.
آهن
در دو فرم Fe2+ (فرو) و Fe3+ (فریک) وجود دارد. قسمت عمده یون فرو در آهن هِم و قسمت عمده یون فریک در آهن غیرهم موجود است. آهن هم در ساختار هموگلوبین و میوگلوبین و در نتیجه در منابع حیوانی یافت میشود. این فرم آهن در شرایط عادی ۲۰-۳۰ درصد و در شرایط کمبود آهن تا ۴۰ درصد جذب میگردد. میزان جذب آهن هم تحت تأثیر رژیم غذایی نیست. آهن غیرهم که در غذاهای گیاهی همچون غلات، سبزیجات و میوههای خشک مانند پسته وجود دارد، جذب پایینتری داشته و کمتر از ۱۰-۵۰ درصد و تحت تأثیر فاکتورهای غذایی مهارکننده قرار میگیرد.
افزایشدهندههای جذب آهن
ویتامین A: کمبود ویتامین A و آهن دو مشکل تغذیهای در کودکان است. مطالعات بسیار زیادی که در مورد وضعیت آهن انجام شده، بیانگر وجود ارتباط بین متابولیسم آهن و ویتامین A میباشد. بررسیها نشان میدهد که کمبود ویتامین A ممکن است منجر به کمخونی با بروز علائمی همچون کاهش آهن سرم و افزایش ذخائر آهن در کبد و عدم استفاده از آن گردد. بهبود وضعیت ویتامین A در کودکان غلظت هموگلوبین را افزایش داده و باعث کاهش کمخونی میشود. ویتامین A موجب اریتروپوئیزیس (خونسازی) میگردد. در بعضی بررسیها مشخص شده که ویتامین A قادر است اثرات مهاری پولی فنل موجود در چای، قهوه و همچنین فیتات را خنثی کند. ویتامین: این ویتامین محلول در آب جذب آهن را از طریق احیای آهن فریک به فرو افزایش میدهد. به علاوه، موجب حفظ آهن در فرم فرو و جلوگیری از اکسیداسیون و تبدیل آن به فرم فریک میگردد. اسیدهای ارگانیک: اسیدهای ارگانیک مانند اسید سیتریک و اسید لاکتیک که در فرمهای تخمیری یافت میشوند، جذب آهن را افزایش میدهند. در واقع این اسیدها Ph را در دئودنوم کاهش داده و به فعالسازی آنزیم فیتاز کمک میکنند.
مهارکنندههای جذب آهن
فیتات: فیتات موجود در سبوس گندم، جو، ذرت و سایر غلات از طریق واکنش با آهن و کاهش حلالیت و دسترسی به آن جذب این عنصر را کاهش میدهد. ترکیبات فنیلیک: ترکیبات فنیلیک موجود در چای، قهوه، سبزیجات برگدار، حبوبات و مغزها موجب کاهش جذب آهن میشوند. گروه کالوئیل موجود در این ترکیبات مسئول ایجاد و اثرات مهاری است. با در نظر گرفتن شیوع کمخونی فقر آهن در کودکان و اثرات سوء غیرقابل برگشت، باید به این بیماری توجه نمود و با بهبود شرایط تغذیه خوب و تجویز مکملهای آهن با ویتامین A و C درمان خواهد شد.
نشریه نی نی Nini Mag.