فناوریهایی که مناسبات انسانی را کمرنگ میکند
جام جم آنلاین: به باور بسیاری از اندیشمندان، مهمترین عامل تغییر چهره قرن بیست و یکم و شیوه زندگی بشر، وجود فناوریهای نوین بویژه در زمینه ارتباطات انسانی است.
مک لوهان، جامعهشناس با تکیه بر تاثیر وسایل ارتباطی در تحولات اجتماعی، تاریخ بشر را به سه دوره تقسیم میکند که هر دوره رسانه مخصوص به خود را دارد: دوره رسانههای شفاهی یا ارتباطات رودررو، دوره رسانههای دیداری ـ شنیداری (رادیو و تلویزیون) و دوره فناوریهای نوین رسانهای (اینترنت، موبایل و…) یا عصر ارتباطات.به گفته این جامعهشناس، دوره اول و دوم سپری شده و دوره سوم یعنی عصر ارتباطات از راه رسیده و با سرعت در حال پیشروی است.
دلیل نامگذاری این دوره به عصر ارتباطات و اطلاعات نیز بهرهگیری از فناوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی است که امکان ارتباط سریع و مستمر افراد را با یکدیگر فراهم کرده است.
فراگیر بودن، ارتباط همزمان، تعاملی بودن و سرعت بسیار بالا از ویژگیهای عمده این فناوری نوین است که باعث شده مردم در نقاط مختلف کره زمین مانند ساکنان یک دهکده، امکان برقراری ارتباط با یکدیگر را در آن واحد داشته باشند و به سرعت از اخبار و رویدادهای جهانی باخبر شوند.
این وسایل ارتباطی همچنین زمینه ظهور تحولات گستردهای را ایجاد کرده و تأثیر قاطع و عمیقی بر ماهیت زندگی انسانها گذاشته است.
به عنوان مثال، فردگرایی و اصالت یافتن هویت فردی بر هویت جمعی یکی از ویژگیهای انسان معاصر است که از یکسو توسط این ابزارها و ساختارهای جدید ارتباطی شکل گرفته و توسعه یافته است و از سوی دیگر با شکلگیری آن، میل به استفاده از این ابزارها افزایش مییابد.
بسط تکنولوژی ارتباطی؛ خوب یا بد؟
جهان متاثر از مدرنیته در حال دگرگونی و جهانیشدن است و هیچ کشوری در مقابل این جریان نمیتواند نظارهگر باشد. تجارت اطلاعات و ارتباطات از طریق رسانههای الکترونیکی باعث بروز تغییراتی در روند سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بسیاری از جوامع شده است.
این تغییرات حتی در عرصههای خصوصی نیز وارد و باعث شکلگیری تعاریف جدیدی از نقشها در درون جامعه و خانواده شده است. بُروز این تغییرات آثار و پیامدهای مثبت و منفی بسیاری در زندگی خصوصی و اجتماعی بشر بر جای گذاشته است.
ابزارهای نوین ارتباطی با در دسترس قراردادن و افزایش آگاهیهای عمومی، به همنوایی و انسجام گروهی در جامعه کمک کرده و انسانها را به هم نزدیکتر کرده است؛ مسالهای که منجر به افزایش رفتار نودوستانه و تعامل اجتماعی مثبت میشود.
همچنین موجب وسعت و پرمایگی شبکههای اجتماعی مردمی میشود، به همین خاطر شاهد توسعه روابط فردی و مناسبات انسانی در سطح جهانی هستیم.
در عصر ارتباطات همچنین حق انتخاب و مشارکت اجتماعی فرد بالا میرود و امکان ارتباط با افرادی که دارای عقاید مشترکی بوده اما دارای فاصله جغرافیایی هستند فراهم میشود.
اجتماعات مجازی امروزه این امکان را به کاربران اینترنت میدهد که از محدودیتهای زمانی و مکانی عبور کرده و با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.
اما این فناوری با این همه مزایا و کارکردهای مثبت، اثرات منفی متعددی بر زندگی انسانها گذاشته که مهمترین آن ایجاد هویتی سست و بیثبات است.
وسایل نوین اطلاعاتی و ارتباطی در اثر تغییراتی که در برداشتهای بشر امروزی بهوجود میآورد، هویتها را از حالت منسجم به سمت هویتی تکهتکه بیثبات، تغییرپذیر و منعطف سوق میدهد.
در دوره معاصر پیوندهای قبلی سست شده و شاهد افزایش تمایزپذیری، تفرق و اختلاف اجتماعی هستیم. میتوان گفت تمایزات درونگروهی افزایش یافته و از اختلافات برونگروهی کاسته شده است.
همچنین یکی از مهمترین تبعات منفی فناوریهای نوین، کمرنگشدن مناسبات سنتی و روابط انسانی و چهره به چهره، کاستهشدن از ارتباطات فیزیکی و رودررو و بیشترشدن فردیت انسان است که میتواند باعث انزوا شود.رسانههای امروزی به تدریج جای ارتباط بین فردی از نوع چهره به چهره را گرفته و موجب شده است فضای انفرادی به جای فضای جمعی و عاطفی حاکم شود.
امروز با تلفن همراه به ارسال یک پیامک برای دوست، پدر… بسنده میکنیم و تنهایی خود را بر حضور در کنار دیگری ترجیح میدهیم.
در کنار کمترشدن تماس و تعامل انسانی، شکلهای تفریح و سرگرمی انسانها نیز تغییر کرده و سرگرمیهایی مثل مطالعه کتاب و تماشای تئاتر از زندگی افراد کنار رفته و در کل چارچوب زندگی اجتماعی سست و ضعیف میشود.
دنیای ارتباطی معاصر نیز سبب شده که اطلاعات شخصی و زندگی خصوصی افراد از امنیت کمتری برخوردار باشد و حتی مورد دستبرد و دزدی قرار بگیرد.از سوی دیگر، اتصال به اینترنت میتواند درهایی را به روی مهمانان ناخواندهای باز کند که باعث آسیب به فرد و خانواده وی میشود.
از سویی، افزایش استفاده از اینترنت میتواند سبب تنهایی، افزایش افسردگی و عقبنشینی از زندگی واقعی شود. دوستیهای به وجود آمده اینترنتی و تلفنی نیز نسبت به دوستیهایی که در اثر همجواری فیزیکی به وجود میآیند (یعنی دوستیهای رودررو)، از عمق و اعتماد کمتری برخوردار هستند و امکان آسیبدیدن فرد در چنین مواقعی بالا است.
و در پایان دیگر رسانههای کنونی سبب تضعیف ارزشهای بومی، افزایش از خودبیگانگی، مصرفگرایی، رواج بدآموزی و موارد خلاف اخلاق و… میشود.
مازیار طلایی - جامعهشناس و پژوهشگر
jamejamonline.ir – 22 – RSS Version