جام جم آنلاین: موقع سخنرانی در یکی از دانشگاههای آمریکا از حاضران پرسیدم بین شما چند نفر معتقدند در سراسر جهان با یک بحران عظیم زیست محیطی روبهرو هستیم.
۱۰۰ سال پیش دود قهوهای رنگی آسمان بسیاری از شهرهای آمریکا را پوشاند و دریاچه اری رو به نابودی میرفت.
خوب به یاد دارم موقعی که در دبیرستان تحصیل میکردم، ما را دستهجمعی به خانه جورج واشنگتن در شهر مونت ورنون (ایالت ویرجینیا) بردند. کنار رود پوتوماک تابلوی هشداردهندهای به این مضمون دیده میشد: «هر نوع تماس با آب رودخانه، برای تندرستی زیانآور است.»
اوایل دهه ۱۹۷۰ که دانشجوی دانشکده بودم، مقالههایی به قلم کارشناسان مطالعه میکردم که در آنها به صراحت ذکر شده بود ما انسانها، زیستکره (زیستسپهر) را آلوده میسازیم، ذخایر و منابعمان دارد تمام میشود و طولی نمیکشد که بر اثر آلودگی، زندگی ما به پایان میرسد و از این رو آینده تیره و تاری در پیش رو داریم.
حال که بیش از ۴۰ سال از آن زمان گذشته و روی هم رفته اوضاع زیستمحیطی نهتنها به وخامت نگراییده، بلکه بهبود هم یافته است.
شکی نیست که آلودگی همچنان به قوت خود باقی است، ولی هوا بسیار پاکتر از قبل است. از سال ۱۹۷۵ به بعد، از مقدار دیاکسیدگوگرد حدود ۵۰ درصد، منواکسیدکربن تقریبا ۶۰ درصد، دود، دوده و سایر ذرات معلق در هوا نزدیک به ۲۵ درصد کاسته شده است.
کیفیت آب نیز بهبود یافته و آن تابلوی هشداردهنده را هم از کنار رود پوتوماک برداشتهاند. لیکن تنها چیزی که هنوز تغییر نیافته، پیشبینی سرنوشت آینده است.
در زیر چند فرضیه را یادآور شدهایم که ممکن است اطلاعاتی درباره آنها داشته باشید. دلایل موجود ثابت میکنند که این تصورات صحت ندارد.
منابع غذایی زمین، جوابگوی بشر آینده نیست: ۳۰سال قبل زیستشناسی به اسم پل ارلیخ (برنده جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی در سال ۱۹۰۸ به خاطر دستگاه ایمنی بدن) طی مقالهای تحت عنوان «انفجار جمعیت» پیشبینی کرد در دهه ۱۹۷۰ صدها میلیون نفر از گرسنگی تلف خواهند شد.
بنا به ادعای او، ازدیاد جمعیت باعث میشود که منابع غذایی کاملا مصرف شود. لکن چنین چیزی روی نداد. جمعیت جهان از ۱۹۵۰ به بعد دو برابر شده، ولی ذخایر غذایی به بیشتر از سه برابر رسیده است.
امروزه میانگین طول عمر انسان از ۴۶٫۵ سال در ۱۹۵۰ به بیش از ۶۴ سال افزایش یافته که نمایانگر بیشترین افزایش رفاه بشر در طول تاریخ است.
چنانچه رویه فعلی تداوم یابد، جمعیت جهان در سال ۲۰۴۰ نزدیک به هشت میلیارد نفر خواهد شد. آیا میشود غذای این همه انسان را فراهم کرد؟ برپایه برآورد وی، اگر فناوری با روند کنونی به پیشرفت خود ادامه دهد، تقریبا با همین مقدار زمینی که فعلا مختص کشاورزی است، میتوان غذای ۱۰ میلیارد جمعیت را تهیه کرد.
رشد اقتصادی و پیشرفت فناوری نهتنها دشمنان طبیعت نیستند، بلکه شاید بهترین دوستانش هم باشند، زیرا به ما امکان میدهد از تاثیر زیانبار انسان در طبیعت بکاهیم
فراگیر شدن سرطان در سایه مواد شیمیایی: این نظریه بعد از آن که راشل کارسن در ۱۹۶۲ در اثر ماندگار زیستمحیطی خود را به نام «بهار خاموش» منتشر کرد، مورد توجه واقع شد.
او تصریح کرد: «برای اولینبار در تاریخ دنیا، در حال حاضر، هر انسانی از دوران جنینی تا دم مرگ با مواد شیمیایی خطرناک سروکار دارد.»
البته نظریه وی از نظر بسیاری از کارشناسان پذیرفته نیست. بنا بر گزارش بروس ایمس و لوییس گلد، دو پژوهشگر رشته سرطانشناسی در دانشگاه کالیفرنیا در برکلی، انواع و اقسام مواد شیمیایی خطرناک و سمی در طبیعت یافت میشود، اما آنچه خطرناک است، تماس فرد با میزان خطرناک آن ماده شیمیایی است.
دو دانشمند یادشده خاطرنشان میسازند: «۹۹٫۹۹ درصد مواد دفع آفات نباتی که از طریق مصرف فرآوردههای کشاورزی وارد بدن ما میشود، به صورت طبیعی در گیاهان نیز وجود دارد تا گیاه به وسیله آنها حشرات و دیگر آفات را از خود دور سازد. مثلا بسیاری از انواع میوهها و سبزیها اسید کافئیک دارد. عصاره بادامزمینی دارای آفلاتوکسین است و نان سفید (نان بدون سبوس) فورفورال دارد. تمام این مواد، سرطانزاهایی طبیعی است، لکن نباید سبب بیم و هراس مردم شده و در نتیجه از خوردن آنها خودداری کنند.»
اما سوال این است همهگیری سرطان به کجا میانجامد؟ در مقالهای که سال گذشته در نشریه ساینتیفیکآمریکن انتشار یافت، برآورد شده بود تنها ۱۰ درصد مرگومیرهای حاصل از سرطان در ایالات متحده بر اثر آلودگی صورت میگیرد و اکثر سرطانها معلول ورزش نکردن و تحرک نداشتن است.
مردها دارند عقیم میشوند: جانورشناسی به نام تئوکلبرن در تازهترین اثرش به نام «آینده بربادرفته ما» اعلام خطر کرد که مواد شیمیایی ترکیبی موجود در محیط زیست، احتمالا عامل کاهشهای سراسری ۵۰ درصدی در شمار نطفهها (اسپرمها)ی انسان طی نیم قرن اخیر است.
بین مواد شیمیایی که وی نام میبرد، حشرهکش د.د.ت نیز دیده میشود که موجب ازهمگسیختگی دستگاه غدههای درونریز میشود.
لیکن پارهای از دانشمندان برجسته، کاهش نطفههای انسان را باور ندارند. دکتر ریچارد شرینز در نشریه پزشکی نیوانگلند آورده است: «در طول ۳ دهه گذشته میزان ناباروری در ایالات متحده ثابت مانده است. بعلاوه، مقدار برخی مواد شیمیایی مشکوک به بیماریزایی در خلال چند دهه رو به کاهش نهاده است. به طور مثال گزارشی در سال ۱۹۹۱ دلالت بر این داشته که مقدار د.د.ت در بافتهای چربی انسان از حدود ۸PPM (قسمت در میلیون) در سال ۱۹۷۰ به حدود ۲PPM در ۱۹۸۳ کاهش پیدا کرده است.»
به هم خوردن تعادل طبیعت: در سال ۱۹۷۹ زیستشناسی به اسم نورمن مایرز در اثری معروف به «کشتی در حال غرق شدن» تخمین زد که هر روزه به طور متوسط افزون بر صد مورد تخریب طبیعت به وسیله بشر انجام میپذیرد و تا آخر سده بیستم، یک میلیون گونه حیات از بین خواهند رفت ولی ارقام حقیقی با چنین برآوردی همخوانی چندانی ندارد.
مثلا از بین فهرست گونههای در خطر انقراض که به سال ۱۹۷۳ تنظیم شد، تنها هفت گونه حیات نابود شدهاند. به باور بسیاری از دانشمندان، تنوع زیستی ارزش و اهمیت ویژهای دارد.
به عنوان مثال، تعداد زیادی از برآوردها، تا حد چشمگیری به تعادل منطقهای گونهها مربوط است و این تعادل، گونههای موجود در ۲۶۰ کیلومتر مربع را دو برابر گونههایی پیشبینی میکند که در ۲۶ کیلومتر مربع یافت میشود.
مطلب اینجاست که گونهها به طور تصادفی پراکنده نشدهاند بنابراین باید توجه داشت که کدام قسمتهای جنگلی که تخریب میشود، مهم و اهمیتشان چقدر است؟
افزایش سرطان پوست به خاطر نابودی لایه ازن است: اوایل دهه ۱۹۷۰، جوشناسان نظریهای مطرح کردهاند که خنککنندههایی موسوم به کلروفلووکربنها (سیافسی) که مشهورترینشان فریون است، به جو نفوذ کرده و لایه ازن را که مانع عبور اشعه زیانبار فرابنفش خورشید است، تخریب میکند.
در حقیقت از همان زمان ثابت شد سیافسیها عمدتا در به وجود آمدن شکاف در لایه ازن تاثیر داشتهاند. این حفره موقتا در جنوبگان (قطب جنوب) باز میشود. سال ۱۹۷۸ ایالات متحده مصرف سیافسیها را به منزله مواد محرک، در افشانههایی مانند مواد خوشبوکننده ممنوع کرد.
پیمانهای جهانی، محدودیت تولید سیافسیها و سایر ترکیبات شیمیایی کاهنده ازن را پذیرفتهاند.
اینک شماری از کارشناسان انتظار دارند مقدار این گازهای زیانبار در پایان سده کنونی به بیشترین حد خود برسد، سپس از مقدار آنها کاسته شود.
با این که میزان سرطان پوست زیاد است، ولی به عقیده تعدادی از کارشناسان، این فزونی را میشود به دگرگونیهای نحوه زندگی مردم مربوط دانست نه به نازکتر شدن لایه ازن.
این روزها مردم زمان بیشتری را خارج از منزل خود به سر میبرند و در سواحل دریاچهها یا دریاها لباسهای نازک میپوشند.
جدیترین بحران، گرم شدن آب و هواست: در قیاس با سایر مسائل زیستمحیطی، بر سر گرم شدن آبوهوای جهان، جار و جنجال زیادتری به راه افتاده است.
اواخر دهه ۱۹۷۰ شبیهسازیهای رایانهای پیشبینی کردند در نتیجه انتشار زیاد دیاکسیدکربن، کره زمین در خلال قرن آتی چند درجه گرمتر میشود.
در وسایل ارتباطجمعی، وضع نامناسب آبوهوا را به گرم شدن سراسری کرهزمین مرتبط میدانند و پیاپی پیشبینی میکنند که به خاطر گرم شدن کلی آبوهوا، تندبادهای شدید، خشکسالیهای طولانیتر و بارانهای سیلآسا در پیشرو خواهیم داشت.
واقعا چه سرنوشتی در انتظار زمین است؟ یک شبیهسازی رایانهای نشان میدهد درجه حرارت کره زمین از سال ۱۹۷۹ تا به حال باید به طور محسوس سه تا چهار درجه سیلیسیوس افزایش مییافت. اما دستهای از اطلاعات ماهوارهای بیانگر آن است که طی ۱۸سال گذشته از درجه حرارت کره زمین عملا اندکی کاسته شده است و بهرغم تغییرات فصلی، بر توالی تندبادهای اقیانوس اطلس و حداکثر سرعت بادشان طی نیم قرن اخیر افزوده نشده است.
اگر شبیهسازیهای آب هوایی صحت داشته باشد، محدود ساختن انتشار گاز دیاکسیدکربن در آینده کار عاقلانه است، ولی نظر بسیاری از کارشناسان بر این است که نباید در اتخاذ و اجرای چنین تصمیم مهمی، شتابزده عمل کرد.
«حتی اگر این وضع ناامیدتان کند، باز هم باید تاکید کرد شواهد حاکی است شما آینده روشنی در پیش دارید.»
رشد اقتصادی و پیشرفت فناوری نهتنها دشمنان طبیعت نیستند، بلکه شاید بهترین دوستانش هم باشند، زیرا به ما امکان میدهد از تاثیر زیانبار انسان در طبیعت بکاهیم.
کشاورزی پیشرفته، بازدهی کشتزارها را افزایش میدهد که این به مفهوم داشتن منابع غذایی ارزانتر و اختصاص زمین بیشتری برای طبیعت است.
کارکرد رضایتبخشتر شبکه فاضلاب به این معنی است که رودها و جویبارهای ما میتوانند فارغ از آلایندهها جاری شوند.
به کار بردن مبدلهای کاتالیزوری در لولههای خروجی دود (اگزوزهای) خودروها و صافیهای بهتر در دودکشهای نیروگاهی به طرز چشمگیری از مقدار مهدود، دود و دوده موجود در هوا میکاهد ولی تنها کشورهای غنی میتوانند از عهده تامین چنین خدماتی برآیند.
در نهایت، بهترین برنامه زیست محیطی، اشاعه و فراگیر ساختن رفاه و ثروت در جوامع بشری است.
کارل ردفورد
منبع: emagazine
مترجم: زینب همتی
jamejamonline.ir – 22 – RSS Version