محیط زیست > فجایع– دکتر مهدی زارع*
استفاده از سامانه‌های هوشمند نیازمند دسترسی به داده‌های سامان یافته است که با استفاده از روش داده‌ورزی داده‌های زمین امکان‌پذیر است؛ مثلا با راه‌اندازی شبکه محلی در یک منطقه لرزه‌خیز کشور و ثبت زلزله‌های کوچک می‌توان ثبت داده‌ها و تهیه کاتاگوهای دقیق از زلزله‌های محلی را دنبال کرد.
در صورت فعال شدن گسل‌های نزدیک تهران زمان کوتاهی – در حد چندین ثانیه تا چند ده ثانیه- برای ارائه هشدار برای فعال کردن سامانه‌های ایمنی شهری در اختیار خواهیم داشت، راه‌اندازی سامانه‌های هشدار پیش هنگام و واکنش سریع در تهران به همین دلیل مفید است. این سامانه‌ها برای هشدار پیش هنگام در برخی کشورها مانند ژاپن از سال۲۰۰۷ در سطح ملی (پس از اجرای یک برنامه مطالعاتی و اجرایی هفت‌ساله) و در کشورهای در حال توسعه مانند ترکیه (برای شهر استانبول) راه‌اندازی شده است.
در حال حاضر در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در قالب پروژه‌های پژوهشی به طراحی و توسعه سامانه هشدار پیش هنگام در ایران اقدام شده است و در حال حاضر مطالعه در این زمینه با استفاده از آخرین دستاوردهای بین‌المللی انجام می‌شود.زلزله تهدید مهمی برای مناطق شهری واقع در مناطق زلزله خیز و به‌خصوص نزدیک گسل‌های فعال محسوب می‌شود و استقرار سامانه‌های هشدار پیش هنگام،
با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین رویکرد مناسبی برای کاهش تلفات جانی و خسارات مالی در چنین مناطقی است. مهم‌ترین اجزای یک سامانه هشدار زود‌هنگام عبارتند: از شبکه لرزه‌نگاری، واحد پردازش محلی، شبکه انتقال داده، واحد پردازش مرکزی، واحد تصمیم‌گیری، سامانه اطلاع‌رسانی عمومی و سامانه اقدامات از پیش طرح‌ریزی شده برای زیرساخت‌ها.
امروزه، سامانه‌های هشدار پیش‌هنگام در بسیاری از نقاط زلزله‌خیز جهان گسترش یافته و روش‌های پردازش مختلفی برای افزایش سرعت، کارآمدی و دقت محاسبات پارامترهای زلزله و تعیین معیارهای چکانش و اعلام هشدار توسعه یافته است.کاربرد وسیع این سامانه‌ها، مخصوصا برای زیرساخت‌ها، سازه‌ها و شریان‌های حیاتی مهم امروزه به اثبات رسیده است. با شناخت دقیق فعالیت لرزه‌ای محدوده شهر تهران و همچنین نقاط حساس شبکه گاز، سامانه هشدار زود‌هنگام زلزله برای این محدوده طراحی و مقدمات اجرای آن در مقیاس پایلوت فراهم شده و بدین وسیله بستر مناسب برای ایجاد این سامانه در سطح استان تهران فراهم می‌شود.
سامانه‌های هشدار سریع براساس داده‌های برخط (on-line) شبکه‌های لرزه‌نگاری و بر مبنای برآورد سریع« زمان رسید» فازهای موج‌ها‌ی درونی برای گزارش سریع و هشدار رخداد زلزله‌ای متوسط یا بزرگ یا هشدار تبعات احتمالی حاصل از رخداد زلزله و سونامی طراحی می‌شوند.
همچنین می‌توان با در اختیار داشتن داده‌های چنین سامانه‌هایی، درصورت وجود پیش‌لرزه یا رخداد زلزله‌های کوچک تا متوسط، به پیشیابی خطر زلزله‌های متوسط تا بزرگ اقدام کرد. چنین کاری در مورد زلزله بم درصورت وجود چنین سامانه‌ای، می‌توانست قابل انجام باشد. در نزدیکی کشور ما سامانه هشدار سریع برای شهر استانبول ترکیه طراحی و اجرا شده است.
در مقیاس شهری کارهای انجام شده تا‌کنون نمایانگر موفقیت این سامانه‌ها در برقراری هشدار به‌ویژه برای رویدادهای با پیش‌نشانگر لرزه‌ای است. به این منظور در پیرامون یک شهر و با توجه به موقعیت گسل‌های لرزه‌زا در پیرامون شهر، می‌توان با برقراری یک شبکه شتاب نگاری که اطلاعات را به‌صورت برخط و زنده منتقل می‌کند به قرائت سریع فازهای لرزه‌ای و مدل‌سازی سریع چشمه لرزه‌زا و در نهایت هشدار سریع رخداد پرداخت.
*دانشیار زلزله‌شناسی مهندسی و پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله
RSS