جام جم آنلاین: چندی پیش موزه علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران، همایشی تحت عنوان «پیشینه، حال و آینده علم در موزههای علوم و فناوری» برگزار کرد.
این همایش با محوریت کارکردهای خاص و منحصر به فرد موزههای علوم در بهبود و ارتقای سطح دانش و نشر و ترویج مفاهیم دانش پایه در میان مخاطبان از گروههای مختلف اجتماعی طراحی شده بود و هدف اصلی آن، ترغیب و تشویق عموم محققان، موزهداران و موزهشناسان کشور به فعالیت علمی و تهیه ادبیات پژوهش در حوزه مفاهیم و علوم موزهداری نوین و تدارک محیطی مناسب و اندیشه محور برای تعاملات عمیق فکری و تبادل تجربیات اندیشمندان کشور و در نهایت اشاعه و توسعه دانش عمومی در این حوزه بود.
مهمان ویژه این همایش خانم پروفسور پاتریشیا ریچ، مدیر مرکز علمی موناش (Monash Science Centre) از استرالیا و یکی از دیرینهشناسان برجسته جهان بود.
ریچ تاکنون ۳۰ عنوان کتاب در زمینههای مختلف جانورشناسی از جمله تنوع و تکامل جانداران و بیش از ۳۰۰ عنوان مقاله در مجلات معتبر علمی دنیا به چاپ رسانده و مفتخر به دریافت ۲۶ جایزه و نشان و تقدیرنامه علمی از دانشگاههای معتبر دنیا و موسسات علمی برتر شده است.
حضور پروفسور ریچ در ایران بهانهای شد تا از او درباره ماهیت موزههای علم، ضرورت وجودی آنها در جوامع مختلف و نقشی که میتوانند در آینده علمی جهان داشته باشند، بپرسیم.
به نظر شما به عنوان مدیر یکی از مراکز علمی معتبر جهان، وجود موزههای علوم و فناوری در جهان چقدر ضروری و مهم است؟
موزههای علوم و فناوری نقش بسزایی در برقراری ارتباط میان علم، نوآوری و تحقیق با عموم مردم، کودکان و بزرگسالان ایفا میکنند. آنها مترجمان علوم پیچیده هستند و به افراد این امکان را میدهند در مورد ارزش و استفاده از تحقیق علمی در زندگی روزمره خود، آگاهانه تصمیمگیری کنند.
همواره در طول تاریخ نیاز به اطلاعات علمی میان افراد جامعه وجود داشته، چراکه این امر کمک قابل توجهی به درک جهان و پدیدههای طبیعی آن میکند. این مراکز میتوانند نقش موثری در جذب افراد به سمت دانش و فناوری داشته باشند و به این ترتیب دانشمندان، مهندسان و فناوران آینده که نقش مهمی در مسائل اجتماعی و محیطی خواهند داشت از همین جاها پرورش مییابند.
موزهها و مراکز علمی در سراسر جهان چه جایگاه خاصی دارند و چه عواملی رشد بلندمدت آنها را تضمین میکند؟
موزهها و مراکز علمی در سراسر جهان، دارای جایگاه خاصی هستند. آنها به مردم بخصوص کودکان و نوجوانان این امکان را میدهند که با شیوههای مختلف با دانشمندان، محققان و تحقیقات علمی آنها روز به روز بیشتر و بهتر آشنا شوند.
ترغیب به درک رفتار و تفکر علمی و تحقیقات در این زمینه، تهییج پیر و جوان به سوی علم، نمایش تاثیرگذاری تفکر علمی در جهت درک دنیای پیچیدهای که در آن زندگی میکنیم، اهم فعالیت موزهها و مراکز علمی است.
از این رو نسل آینده میتواند در محیطی پایدار و توسعه یافته زندگی کرده و تصمیماتی اتخاذ کند که آینده خوبی را برایش رقم زند. برانگیختن روحیه کنجکاوی و هدایت آن به سوی درک بهتر محیط پیرامون از جمله فعالیتهای موزهها و مراکز علمی است.
واضح است که روشهای یادگیری در داخل و خارج از کلاس درس در حال پیشرفت است و موزهها و مراکز علمی نقش مهمی در گشودن دیدگان افراد نسبت به محیط پیرامون دارند.
به طور کلی باید گفت رشد و شکوفایی موزههای علوم و فناوری نیازمند حمایت مداوم است و این حمایت، دوام بلندمدت آن را تضمین میکند. موزهها مکانهایی هستند که مردم، بویژه کودکان در آنجا بیشتر از کلاسهای درسی خود میتوانند به کسب علم، دانش و فناوری بپردازند.
موزهها مکانهای سالم، پرورشدهنده و تفریحی در شهرهای کوچک و بزرگ هستند که محبوب کودکان، خانواده و عموم مردم میباشند. موزهها نیازمند حمایت هستند، به همین دلیل هم میبایست دولت و جوامع را برای حمایت از آنها ترغیب کرد.
این چنین مراکزی چگونه امکانات خود را در اختیار مردم بخصوص کودکان، نوجوانان و بزرگسالان قرار میدهند؟
شیوههای مختلفی برای ارائه اطلاعات در موزه علوم و فناوری وجود دارد که از جمله آنها میتوان به ضرورت وجود موزهداران آموزش دیده، افرادی که به صورت حضوری با بازدیدکننده صحبت میکنند و با آنها در تعامل هستند اشاره کرد. آنها به درک بهتر افراد، پیرامون موضوعات مورد علاقهشان کمک کرده و با دانش خود به نمایش فعالیتهای موجود در موزه علوم و فناوری و مرکز علم میپردازند.
علاوه بر این، میتوان به برنامههای تحت وب که در مدارس اجرا میشود و به صورت مستند آموزشی و بازیهای تعاملی غیرفکری قابل ارائه هستند، اشاره کرد. از تمامی این شیوهها، میتوان در موزههای علوم و فناوری و مراکز علمی استفاده کرد که تعاملیترین آنها، گفتوگوهای علمی در محل موزه است.
چگونه این موزههای علوم و فناوری حس کنجکاوی را در کودکان و نوجوانان برمیانگیزند و سبب درک بهتری از جهان میشوند؟
ریچ: موزهها مکانهای سالم، پرورشدهنده و تفریحی در شهرهای کوچک و بزرگ هستند که محبوب کودکان، خانواده و عموم مردم میباشند. موزهها نیازمند حمایت هستند، به همین دلیل هم میبایست دولت و جوامع را برای حمایت از آنها ترغیب کرد
با وجود مسوولان مجرب علوم و فناوری در موزه که در تعامل با دانشمندان و محققان برنامههای اکتشافی هستند و با استفاده از شیوههای ارتباطی موجود، این امر محقق میشود. مهمتر از همه، حضور افراد هوشمند و مشتاقی است که چنین برنامههایی را سازماندهی کرده و در تعامل با نوآوران و پژوهشگران هستند تا اطلاعات علمی را به روزرسانی کنند تا با زندگی امروز همخوانی داشته باشند.
در این میان موزههای تعاملی هم از جمله مواردی هستند که به نظر میرسد میتوانند نقش بسیار موثری در ارتباط بهتر افراد جامعه با موضوعات علمی داشته باشند؛ اما چگونه میتوان ارتباط موثری بین موزههای تعاملی و سنتی برقرار کرد؟
بله، تعامل زیادی باید میان موزههای سنتی و موزههای تعاملی وجود داشته باشد؛ چراکه امروزه بیشتر جوانان، بهترین زمان زندگی خود را با تلفن همراه و رایانه سپری میکنند. این در حالی است که به کمک برخی راهکارها میتوان به آنها برای درک یکدیگر و شناخت محیط پیرامون و تاریخچه گذشته کمک کرد.
به اعتقاد شما با افزایش تعداد موزهها و بهبود آنها، چه تغییراتی را در جوانان شاهد هستیم و از طرف دیگر چگونه این موزهها میتوانند کودکان را به سمت خود جلب کنند؟
با در کنار هم قراردادن نقاط قوت موزههای سنتی و تعاملی، ارزش نهادن به هر دو آنها و آموزش در قالب گروههای کوچک میتوانیم تغییرات خوبی را در کودکان و جوانان شاهد باشیم. تجربه نشان داده که کودکان دوست دارند در موزه آموزش ببینند. آنها همچنین علاقهمند هستند با کمک موزهداران و دانشمندانی که در موزهها هستند در قالب گروههای کوچک به انجام آزمایش بپردازند. به همین دلیل هم برقراری ارتباط میان موزهدار، کودک و دانشمند حائز اهمیت است.
در این میان همانند بسیاری از مراکز و سازههای دیگر، ساختار و مهندسی محلی که برای موزه علمی طراحی میشود، میبایست متفاوت باشد.از نظر شما مولفههای تاثیرگذار در تعیین ساختار کلی موزههای علم و فناوری در جهان چیست؟ مهمترین شاخصه معماری آن کدام است؟
مولفههای تاثیرگذار در این زمینه، فرهنگ، کارکنان، استعداد و علوم زمانهاست. ارائه دستورالعمل جامع در این خصوص امری دشوار است. نکته حائز اهمیت، وجود تنوعی است که موزهها در اقصی نقاط دنیا دارند و این تنوع، مهمترین شاخصه معماری موزههای علوم و فناوری است.
در حال حاضر چند موزه علم در جهان هستند که استانداردهای بینالمللی لازم را دارند؟
کاوشکده و موزه لارنس هال در کالیفرنیا، هرکولا در فنلاند، موزه علوم کواستکان و مرکز موناش استرالیا، مرکز سنگاپور، موسسه اسمیتسونیان در واشنگتن،موزه تاریخ طبیعی آمریکا در نیویورک، موزه تاریخ طبیعی بریتانیا، موزه پاریس، موزه ملی علوم طبیعی تایوان و موزه ملی ژاپن از جمله موزههای علمی هستند که استانداردهای بینالمللی لازم را در این زمینه دارند.
در شرایط کنونی موزههای علوم و فناوری با چه چالشهایی روبهرو هستند؟
اختصاص بودجه بلندمدت توسط دولت و درک ضرورت وجود این مراکز به عنوان یک مولفه در آموزش جوانان و عامه مردم، همچنین نقشی که در زندگی افراد میتوانند ایفا کنند از جمله چالشهایی است که موزههای علوم و فناوری با آن روبهرو هستند. موزههای علوم، مراکزی هستند که به کودکان در شناخت رشتههایی کمک میکنند که بعدها ممکن است در انتخاب شغل آنها دخیل باشد. علاوه بر این موزههای علوم در اتخاذ تصمیمات آگاهانه در خصوص علومی که بخشی از زندگی روزمره افراد را دربر میگیرد، نقش بسزایی دارند.
شما به عنوان یکی از صاحبنظران و کارشناسان این حوزه،آینده موزههای علوم و فناوری را چگونه پیشبینی میکنید؟
به نظر من، موزهها به رشد خود ادامه میدهند، ولی آنچه در این راستا به آن نیاز دارند، حمایت مستمر دولت و بخشهای خصوصی است. آنها میتوانند از همان نخست، دانشمندان و فناوران آینده را الهام بخشند و به افراد تحصیلکرده اطمینان دهند که با آیندهای پیچیده روبهرو میشوند که برای تداوم و پایداری نیاز به اتخاذ تصمیمات هوشمندانه دارد؛ چرا که آموزش روشهای استفاده بهینه از منابع طبیعی و چگونگی تفکر و ارزیابی سبب تحقیق و تحریک حس کنجکاوی در پیر و جوان میشود.
بهاره صفوی – گروه دانش
jamejamonline.ir – 22 – RSS Version