خبرگزاری آریا-اندیشه سیاسی امام خمینی (ره)، برجسته ترین و پیشروترین اندیشه انقلابی- اسلامی است که در دوره معاصر، ارائه و عملی شد.
از نگاه مقام معظم رهبری، ملت ایران با حضور همیشگی خود به برکت مکتب امام خمینی (ره) نقشه های دشمنان را خنثی کرده است و به پیشرفت خود در زمینه های علمی و فناوری ادامه می دهد.
مقام معظم رهبری یکی از رازهای موفقیت حضرت امام خمینی (ره) را مکتب سیاسی ایشان می دانند؛
«ارادت و محبت مردم به امام بزرگوار، صرفاً از نوع یک علاقه قلبى و احساسى و عاطفى نیست. اگرچه از لحاظ احساسات و عواطف، محبت امام در دلها موج می زند، اما…ارادت مردم به امام بزرگوار، به معنى پذیرش مکتب امام به عنوان راه روشن و خط روشن حرکت عمومى و همگانى ملت ایران است.» ۱
رهبر معظم انقلاب اسلامی، مکتب امام خمینی (ره) را مجموعه ای کامل و چند بعدی می دانند که امروز نیز همچنان منشاً تاثیرات و تحولات بزرگی برای ملت های جهان است.
ابعاد مکتب سیاسی امام خمینی (ره)
حضرت آیت الله خامنه ای ، مکتب امام خمینی (ره) را مکتبی برگرفته از اسلام ناب و قرآن می داند که در رفتار و کردار آن بزرگوار به وضوح نمایان است. از دیدگاه رهبر معظم انقلاب ، معنویت و عقلانیت، دو بُعد اصلی مکتب و مَنِش امام خمینی را تشکیل می دهد.
«مکتب امام یک بسته‌ى کامل است. یک مجموعه است، داراى ابعادى است؛ این ابعاد را باید با هم دید، با هم ملاحظه کرد. دو بُعد اصلى در مکتب امام بزرگوار ما، بُعد معنویت و بُعد عقلانیت است. بُعد معنویت است؛ یعنى امام بزرگوار ما صرفاً با تکیه‌ى بر عوامل مادى و ظواهر مادى، راه خود را پى نمی گرفت؛ اهل ارتباط با خدا، اهل سلوک معنوى، اهل توجه و تذکر و خشوع و ذکر بود؛ به کمک الهى باور داشت؛ امید او به خداى متعال، امید پایان‌ناپذیرى بود. و در بُعد عقلانیت، به کار گرفتن خرد و تدبیر و فکر و محاسبات، در مکتب امام مورد ملاحظه بوده است … بُعد سومى هم وجود دارد ، که آن هم مانند معنویت و عقلانیت، از اسلام گرفته شده است. عقلانیت امام هم از اسلام است، معنویت هم معنویت اسلامى و قرآنى است، این بُعد هم از متن قرآن و متن دین گرفته شده است؛ و آن، بُعد عدالت است. اینها را باید با هم دید. تکیه‌ى بر روى یکى از این ابعاد، بى‌توجه به ابعاد دیگر، جامعه را به راه خطا می کِشاند، به انحراف می برد. این مجموعه، این بسته‌ى کامل، میراث فکرى و معنوى امام است. خود امام بزرگوار هم در رفتارش، هم مراقب عقلانیت بود، هم مراقب معنویت بود، هم با همه‌ى وجود متوجه به بُعد عدالت بود.» ۲
عقلانیت میراث گرانبهای مکتب امام
عقلانیت از ویژگی های بارز و شفافِ شخصیتِ امام خمینی (ره) است و جلوه های زیبای آن، در رفتار امام بزرگوار نمایان است. حضرت آیت الله خامنه ای بارزترین نمونه ی عقلانیت حضرت امام را ، گزینش مردم سالاری برای نظام سیاسی کشور و تکیه بر آرای مردم می دانند و می فرمایند: « قرنهاى متمادى حکومتهاى فردى بر کشور ما حکومت کرده بودند و …استبداد و دیکتاتورى دوران پهلوى از استبداد گذشتگانشان گزنده‌تر و سخت‌تر و مصیبت‌بارتر بود. در کشورى با این سابقه، امام بزرگوار ما این امکان را پیدا کرد، این توفیق را یافت که مسئله‌ى حضور مردم و انتخابات مردمى را به یک حقیقت نهادینه شده تبدیل کند.» ۳
از زمان پیروزی انقلاب اسلامی مردم ایران نه تنها در همه پرسی تعیین نظام و تصویب نهایی قانون اساسی شرکت فعال داشته اند ، بلکه همواره با انتخاب بالاترین مسئولین مملکتی ، دخالت هوشمندانه خود را در اداره امور کشور به منصه ظهور گذاشته است . این نقش پررنگ مردم در کشور ناشی از اعتماد حضرت امام به مردم است.
معنویت امام خمینی در عمل و رفتار
معنویت از ابعاد ارزشمند شخصیت حضرت امام خمینی (ره) است که مظاهر و نمودهای والایی در زندگی و منش امام خمینی دارد . حضرت آیت الله خامنه ای ، اخلاص را مهمترین نمود معنویت در شخصیت امام خمینی (ره) می دانند:
«مظهر معنویت در امام بزرگوار، در درجه‌ى اول، اخلاص خود او بود. امام کار را براى خدا انجام داد. از اول، هرچه که احساس می کرد تکلیف الهى اوست، آن را انجام می داد. از فداکارى در این راه، امام اِبا نکرد. از شروع مبارزات در سال ۱۳۴۱، امام اینجور عمل کرد؛ با تکلیف پیش رفت. به مردم و مسئولین هم این درس را بارها گفت و تکرار کرد که آنچه مهم است، تکلیف است. ما تکلیف را انجام می دهیم، ترتّبِ نتیجه بر کار ما ، دست خداست. بنابراین مظهر مهم معنویت در رفتار امام، اخلاص او بود. براى خاطر تعریف و تمجید این و آن، حرفى نزد، کارى نکرد، اقدامى نکرد. آنچه که براى خدا انجام داد، به وسیله‌ى خداى متعال به آن برکت داده شد؛ ماندگار شد. خاصیت اخلاص این است. امام همین توصیه را به مسئولین هم تکرار می کردند. امام ماها را امر می کردند به این که اهل توکل باشیم، اهل اعتماد به خدا باشیم، اهل حسن‌ظن به پروردگار باشیم، براى خدا کار کنیم. خود او اهل توکل بود، اهل تضرع بود، اهل توسل بود، اهل استمداد از خدا بود، اهل عبادت بود. بعد از پایان ماه رمضان، انسان وقتى امام را می دید، به طور محسوسى در او احساس نورانیت میکرد. از فرصتهاى زندگى براى تقرب به خداى متعال، براى پاکیزه‌کردن دل و جان مطهرِ خودش استفاده می کرد. دیگران را هم امر می کرد و می گفت: ما در محضر خدا هستیم. عالَم، محضر خداست. عالَم، محل حضور جلوه‌هاى الهى است. همه را به این راه سوق می داد. خود او اهل رعایت اخلاق بود، دیگران را هم به اخلاق سوق می داد. بخش مهمى از معنویت در اسلام عبارت است از اخلاق، دورى از گناه، دورى از تهمت، دورى از سوءظن، دورى از غیبت، دورى از بددلى، دورى از جداسازى دلها از یکدیگر. خود امام بزرگوار این چیزها را رعایت می کرد، به مردم هم سفارش می کرد، به مسئولین هم سفارش می کرد. امام ما را توصیه می کردند به این که مغرور نشویم، خودمان را بالاتر از مردم ندانیم، خودمان را بالاتر از انتقاد ندانیم، بى‌عیب ندانیم. همه‌ى مسئولین طراز اول کشور این را از امام شنیده بودند که بایستى آماده باشیم؛ اگر چنانچه از ما عیب گرفتند، نگوئیم ما بالاتر از اینیم که عیب داشته باشیم، بالاتر از اینیم که به ما انتقادى وارد باشد. خود امام هم همین جور بود. ایشان، هم در نوشته‌هاى خود – بخصوص در اواخر عمر شریفش – هم در اظهارات خود، گفت من در فلان قضیه اشتباه کردم. … این خیلى عظمت لازم دارد. روح یک انسانى باید بزرگ باشد که بتواند یک چنین حرکتى را انجام دهد؛ خودش را منسوب کند به اشتباه و خطا. این معنویت امام بود، این اخلاق امام بود؛ این یکى از ابعاد مهم درس امام به ماست.» ۴
عدالت بعد برجسته مکتب امام خمینی (ره)
عدالت در مسلک امام خمینی (ره) ، در حد حرف و نظریه پردازی نبود، بلکه حضرت امام به امید برپایی عدالت، انقلاب اسلامی را به ثمر رساند. رهبر معظم انقلاب اسلامی روحیه عدالت طلبی امام خمینی را برگرفته از معنویت و عقلانیت ایشان می دانند و توجه امام خمینی به قشر محروم جامعه را از ویژگی های بارز عدالت طلبی ِ آن رهبر فقید برمی شمارند؛
«بُعد عدالت هم در مکتب امام بسیار برجسته است. اگرچه به یک معنا عدالت هم از همان عقلانیت و نیز از معنویت برمی خیزد، اما برجستگى بُعد عدالت در منظر امام بزرگوار، آن را به طور مشخص‌ترى در مقابل ما قرار می دهد. از اول پیروزى انقلاب، امام تکیه‌ى بر طبقات ضُعفا را اصرار کردند، تکرار کردند، توصیه کردند. تعبیر «پابرهنگان» و «کوخ‌نشینان» جزو تعبیراتى بود که در کلام امام بارها و بارها تکرار شد. به مسئولین اصرار داشتند که به طبقات محروم برسید. به مسئولین اصرار داشتند که از اشرافیگرى پرهیز کنند. این، یکى از توصیه‌هاى مهم امام بزرگوار بود… آفت مسئولیت در یک نظامى که متکى به آراء مردم و متکى به ایمان مردم است، این است که مسئولین به فکر رفاه شخصى بیفتند ، به فکر جمع‌آورى براى خودشان بیفتند ، در هوس زندگى اشرافیگرى ، به این در و آن در بزنند . این آفت بسیار بزرگى است. امام خودش از این آفت بکلى برکنار ماند …» ۵
لزوم پرهیز از انحراف از مکتب امام
حضرت آیت ا… خامنه ای رهبر معظم انقلاب با تبیین ویژگی های شخصیت امام در ابعاد معنویت، عقلانیت و عدالت بر ضرورت توجه همزمان به همه ابعاد خصائص حضرت امام خمینی (ره) تاکید دارند و هرگونه رویکرد تک بعدی به مکتب امام را انحراف ازخط امام می دانند.
از نمونه های خردورزی و هوشمندی حضرت امام ، سرسختی و عدم انعطاف ایشان در برابر دشمن و اعتماد نکردن به دشمن بود. رهبر معظم انقلاب اسلامی در تبیین این مطلب می فرمایند:
«آن عقلانیتى که در مکتب امام بزرگوار ما هست، اقتضاء نمی کند که ما از خدعه‌ى دشمن غافل شویم، از کید او غافل شویم، از نقشه‌ى عمیق او غافل شویم، به او اعتماد کنیم، در مقابل او کوتاه بیائیم. هرچه که انسان در مقابل دشمن کوتاه بیاید، پشتوانه‌ى عظیم معنوى در درون کشور و درون ملت را از دست خواهد داد.
همین طور در نقطه‌ى دیگر: اگر به نام عدالت‌خواهى و به نام انقلابیگرى، اخلاق را زیر پا بگذاریم، ضرر کرده‌ایم؛ از خط امام منحرف شده‌ایم…. «و لایجرمنّکم شنئان قوم على الّا تعدلوا» « دشمنی با گروهی دیگر وادارتان نکند که عدالت نورزید ». قرآن به ما دستور میدهد و میگوید: مخالفت شما با یک قومى، موجب نشود که عدالت را فرو بگذارید و فراموش کنید. «اعدلوا» «عدالت پیشه کنید»؛ حتّى در مورد مخالف هم عدالت به خرج دهید. «هو اقرب للتّقوى : که آن به تقوا نزدیکتر است» (۶) این عدالت، نزدیکتر به تقواست. مبادا خیال کنید تقوا این است که انسان مخالفِ خودش را زیر پا له کند؛ نه، عدالت ورزیدن با تقوا موافق است. همه هوشیار باشیم، همه بیدار باشیم. این بُعد هم نباید ابعاد دیگر را در سایه قرار بدهد.» ۷
شاخص های مکتب سیاسی امام (ره)
۱- پیوند سیاست با معنویت
رهبر معظم انقلاب اسلامی شاخص هایی را برای مکتب سیاسی بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی بر می شمارند که اولین شاخص «پیوند سیاست با معنویت» در مکتب سیاسی امام است.
مقام معظم رهبری در این خصوص می فرمایند:
« مکتب سیاسی امام دارای شاخصهایی است. من امروز چند خط از خطوط برجستهی این مکتب را در اینجا بیان میکنم. یکی از این خطوط این است که در مکتب سیاسی امام، معنویت با سیاست در هم تنیده است. در مکتب سیاسی امام، معنویت از سیاست جدا نیست؛ سیاست و عرفان، سیاست و اخلاق. امام که تجسم مکتب سیاسی خود بود، سیاست و معنویت را با هم داشت و همین را دنبال میکرد؛ حتّی در مبارزات سیاسی، کانون اصلی در رفتار امام، معنویت او بود. همهی رفتارها و همهی مواضع امام حول محور خدا و معنویت دور میزد. … حرف نوی مکتب سیاسی امام بزرگوار ما برای دنیا این است که در همهی ارکان برنامهریزیهای یک قدرت سیاسی، سیاست با معنویت، و قدرت با اخلاق همراه شود و اصول اخلاقی مورد مراعات قرار گیرد. شاخص اول از شاخصهای اساسی مکتب سیاسی امام این است.»۸
۲– اعتقاد راسخ و صادقانه به نقش مردم
دومین شاخص مکتب سیاسی حضرت امام از نگاه مقام معظم رهبری، «اعتقاد راسخ و صادقانه به نقش مردم» است؛
« شاخص دوم، اعتقاد راسخ و صادقانه به نقش مردم است؛ هم کرامت انسان، هم تعیینکننده بودن ارادهی انسان. در مکتب سیاسی امام، هویت انسانی، هم ارزشمند و دارای کرامت است، هم قدرتمند و کارساز است. نتیجهی ارزشمندی و کرامت داشتن این است که در ادارهی سرنوشت بشر و یک جامعه، آراء مردم باید نقش اساسی ایفا کند. لذا مردمسالاری در مکتب سیاسی امام بزرگوار ما – که از متن اسلام گرفته شده است – مردمسالاری حقیقی است؛ مثل مردمسالاری امریکایی و امثال آن، شعار و فریب و اغواگری ذهنهای مردم نیست. … در مکتب سیاسی امام رأی مردم به معنای واقعی کلمه تأثیر میگذارد و تعیین کننده است. این، کرامت و ارزشمندی رأی مردم است. از طرف دیگر امام با اتکاء به قدرت رأی مردم معتقد بود که با ارادهی پولادین مردم میشود در مقابل همهی قدرتهای متجاوز جهانی ایستاد؛ و ایستاد. در مکتب سیاسی امام، مردمسالاری از متن دین برخاسته است؛ از «امرهم شوری بینهم» برخاسته است؛ از «هو الّذی ایّدک بنصره و بالمؤمنین» برخاسته است. ما این را از کسی وام نگرفتهایم.»۹
۳- نگاه بین المللی و جهانی
رهبر معظم انقلاب ویژگی دیگر مکتب امام را، نگاه بین المللی و جهانی آن ذکر می کنند؛
« شاخص سوم از شاخصهای مکتب سیاسی امام، نگاه بینالمللی و جهانی این مکتب است. مخاطب امام در سخن و ایدهی سیاسی خود، بشریت است؛ نه فقط ملت ایران. ملت ایران این پیام را به گوش جان شنید، پایش ایستاد، برایش مبارزه کرد و توانست عزت و استقلال خود را بهدست آورد؛ اما مخاطب این پیام، همهی بشریت است. … مکتب سیاسی اسلام فکر درست و سخن نوی خود را با تبیین در فضای ذهن بشریت رها میکند و مثل نسیم بهاری و عطر گلها در همهجا میپیچد.»
مقام معظم رهبری در ادامه تصریح می کنند:«مخاطب امام در سخن و ایده سیاسی اش فقط ملت ایران نبود، بلکه او بشریت را مخاطب پیام خود قرار می داد. پاسداری از فرهنگ و موازین انسانی و همچنین عدالت اجتماعی، از مهمترین و اصلی ترین خطوط مکتب سیاسی امام خمینی است. مجموع این عوامل، موجب موفقیت امام در دستیابی به اهدافش شد و محبت او را در قلبها نشاند. امام خمینی (ره) این نکته را به مردم یادآور شد که اسلام دلها را جذب و جمع می کند و نیرویی عظیم و شکست ناپذیر بوجود می آورد.»۱۰
۴- پاسداری از ارزشها
یار نزدیک امام، دیگر ویژگی مکتب سیاسی آن بزرگوار را «پاسداری از ارزشها» می دانند؛
« شاخص مهم دیگر مکتب سیاسی امام بزرگوار ما پاسداری از ارزشهاست، که مظهر آن را امام بزرگوار در تبیین مسألهی ولایتفقیه روشن کردند. … پاسداری و دیدهبانی حرکت کلی نظام به سمت هدفهای آرمانی و عالیاش، مهمترین و اساسیترین نقش ولایتفقیه است. امام بزرگوار این نقش را از متن فقه سیاسی اسلام و از متن دین فهمید و استنباط کرد.… ضابطههای رهبری و ولایتفقیه، طبق مکتب سیاسی امام بزرگوار ما، ضابطههای دینی است؛ مثل ضابطهی کشورهای سرمایهداری، وابستگی به فلان جناح قدرتمند و ثروتمند نیست. … در مکتب سیاسی اسلام، ضابطه، اینها نیست؛ ضابطه، ضابطهی معنوی است. ضابطه عبارت است از علم، تقوا و درایت. علم، آگاهی میآورد؛ تقوا، شجاعت میآورد؛ درایت، مصالح کشور و ملت را تأمین میکند؛ اینها ضابطههای اصلی است برطبق مکتب سیاسی اسلام.» ۱۱
۵- عدالت اجتماعی
رهبر معظم انقلاب اسلامی «عدالت اجتماعی» را دیگر ویژگی مکتب سیاسی حضرت امام خمینی (ره) می دانند؛
« آخرین نکتهیی که بهعنوان شاخصهی مکتب سیاسی امام عرض میکنم، مسألهی عدالت اجتماعی است. عدالت اجتماعی یکی از مهمترین و اصلیترین خطوط در مکتب سیاسی امام بزرگوار ماست. در همهی برنامههای حکومت – در قانونگذاری، در اجرا، در قضا – باید عدالت اجتماعی و پُر کردن شکافهای طبقاتی، مورد نظر و هدف باشد. اینکه ما بگوییم کشور را ثروتمند میکنیم – یعنی تولید ناخالص ملی را بالا میبریم – اما ثروتها در گوشهیی به نفع یک عده انبار شود و عدهی کثیری هم از مردم دستشان خالی باشد، با مکتب سیاسی امام نمیسازد. پُر کردن شکاف اقتصادی در بین مردم و رفع تبعیض در استفادهی از منابع گوناگون ملی در میان طبقات مردم، مهمترین و سختترین مسؤولیت ماست. همهی برنامهریزان، قانونگذاران، مجریان و همهی کسانی که در دستگاههای گوناگون مشغول کار هستند، باید این را مورد توجه قرار دهند و یکی از مهمترین شاخصهای حرکتِ خود بهحساب آورند.»۱۲
نویسنده: علیرضا تاجریان
پاورقی ها:
۱-۵ بیانات رهبر معظم انقلاب در مراسم بیست و دومین سالگرد ارتحال امام خمینی (ره) (۱۳۹۰/۰۳/۱۴)
۶- مائده: ۸
۷-بیانات رهبر معظم انقلاب در مراسم بیست و دومین سالگرد ارتحال امام خمینی (ره) (۱۳۹۰/۰۳/۱۴)
۷-۱۲ بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامىدر مراسم پانزدهمین سالگرد ارتحال امام خمینى(ره) (۱۳۸۳/۰۳/۱۴)
خبرگزاری آریا