بهجرات می‌توان گفت تمام ایرانیان حداقل یک بار در عمر خود استامینوفن خورده‌اند. این دارو چند سالی است که به عنوان پر مصرف‌ترین دارو در ایران معرفی می‌شود. ایرانیان سال گذشته حدود یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون قرص استامینوفن مصرف کردند. اما شاید بسیاری از شما از عوارض این دارو بی‌خبر باشید.
شناسنامه
استامینوفن که با نام‌های تجاری تایلنول در آمریکا و پاراستامول در انگلستان به فروش می‌رسد، یک داروی مسکن و تب بر است که برای تسکین انواع دردهای مداوم و خفیف، سردرد، درد عضلانی، کمردرد، دندان درد، دردهای قاعدگی، درد مفاصل و درد ناشی از سرماخوردگی به کار می رود.
استامینوفن از جمله داروهای ضدتب و ضددرد غیر مخدر است که اثرات ضدالتهابی و ضدپلاکتی ندارد و با تا‡ثیر مستقیم بر مرکز حرارتی هیپوتالاموس برای انسداد اثرات مواد تب زای درونی، اثر ضد تب خود را اعمال می‌کند، اما با انسداد عروق محیطی باعث افزایش جریان خون در پوست و افزایش تعریق شده و در نتیجه حرارت بدن زیاد می شود.
قدرت اثر استامینوفن در مهار سنتز پروستاگلندین‌ها در سیستم اعصاب مرکزی به اندازه آسپرین است اما قدرت مهار سنتز پروستاگلندین های محیطی دارو از آسپرین کمتر است ، درنتیجه فاقد آثار مشخص بالینی ضد تورم و ضد رماتیسمی است. استامینوفن از مجرای گوارش به سرعت و به طور کامل جذب می‌شود. ۲۵ درصد دارو به پروتئین پیوند می یابد، تقریباً ۹۰تا ۹۵ درصد آن در کبد شکسته می شود و از طریق ادرار دفع می شود و کمتر از ۵ درصد استامینوفن بدون تغییر دفع می شود.
نیمه عمر دفع دارو یک تا ۴ ساعت است. مصرف بیش از حد دارو در کوتاه مدت، باعث طولانی شدن نیمه عمر دارو و اثرات سمی آن می شود. نیمه عمر بیش تر از ۴ ساعت با ازبین رفتن بافت کبدی همراه است و نیمه عمر بیشتر از ۱۲ ساعت باعث اغما می‌شود.
انواع واقسام
استامینوفن در بازار ایران به شکل قطره ،شربت ،قرص و شیاف یافت می‌شود که هر یک دارای مقادیر متفاوتی ماده موثر است.
مصرف صحیح
قرص استامینوفن را می‌توان برای سهولت بلع، خرد کرد. انواع خوراکی استامینوفن را می‌توان با مقدار اندکی از مواد غذایی نظیر ماست یا مربا مخلوط کرد. برای استعمال راحت‌تر شیاف بهتر است آن را ۳۰ دقیقه در یخچال نگاه داشت. برای استعمال شیاف، پوشش شیاف را برداشته، آن را با آب سرد مرطوب کرده، سپس در حالی که به یک پهلو خوابیده‌اید با انگشت خود شیاف را داخل مقعد کنید.
برای کودکان شربت‌های طعم‌دار استامینوفن در بازار موجود است. اگر یک نوبت دارو را فراموش کردید، می‌توانید به مجردی که آن را به یاد آوردید، مصرفش کنید. اما اگرنوبت بعدی رسیده است، نوبت فراموش شده را رها کرده به برنامه دارویی منظم خود بازگردید. مقدار دارو را دو برابر نکنید
باور غلط
استامینوفن از بین مسکن‌های موجود، به عنوان یک داروی ضددرد کم عارضه در میان مصرف کنندگان دارو شناخته شده است و در نتیجه این باور غلط، برخی افراد به صورت خودسرانه و بی‌رویه این دارو را مصرف می کنند، در حالی که این دارو در موارد مصرف با مقادیردرمانی نیز ایجاد عارضه کرده و در صورت مصرف بیش از حد و بی‌رویه و نیز خارج از کنترل، عوارض دارو به صورت بارز و برجسته ظهور می‌کند، لذا مصرف دارو باید با احتیاط و فقط در مواقع نیاز صورت گیرد.توجه داشته باشید که مصرف استامینوفن نباید بیش از ۱۰ روز ادامه یابد، مگر آنکه زیر نظر پزشک باشد.
کم یا زیاد
میزان مصرف توصیه شده برای بزرگسالان و بچه های بالای ۱۲ سال ۳۳۵ تا ۶۵۰ میلی گرم هر ۴ تا ۶ ساعت در صورت نیاز است.این میزان برای بچه‌های ۶ تا ۱۱ سال ۱۵۰ تا ۳۰۰ میلی‌گرم ۳ تا ۴ بار در روز است. تعیین میزان مصرف دارو برای بچه‌های زیر ۶ سال باید با مشورت پزشک صورت گیرد. توجه داشته باشید که فرآورده‌های مختلف این دارو دارای مقادیر متفاوتی استامینوفن هستند.
آن روی سکه
استامینوفن عوارض جانبی کمی دارد. شایع‌ترین عارضه آن سبکی سر است. بعضی افراد ممکن است دردی در کمر احساس کنند. همچنین به طور نادر باعث بروز واکنش‌های آلرژیک می‌شود. هر فردی که پس از مصرف استامینوفن، جوش، تورم یا تنگی نفس پیدا کرد، باید مصرف دارو را قطع کرده و فوراً به پزشک مراجعه کند.دیگر اثرات جانبی نادر عبارتند از: زردی پوست یا چشم‌ها، خونریزی یا کبودی غیرمعمول، ضعف، خستگی، مدفوع سیاه یا خونی، ادرار خونی یا کدر و کاهش ناگهانی مقدار ادرار.
از کار افتادگی کبد
دانشمندان پس از آنکه معلوم شد مسکن استامینوفن یکی از علل عمده از کار افتادگی کبد در آمریکا بوده است، نسبت به عواقب مصرف زیاد این دارو هشدار داده‌اند. به گفته محققان موارد سالانه از کار افتادگی کبد در اثر مصرف استامینوفن از ۲۸ درصد در سال ۱۹۹۸ به ۵۱ درصد در سال ۲۰۰۳ افزایش یافته است. کارشناسان می‌گویند اعمال محدودیت بر فروش این دارو در انگلستان به کاهش موارد از کار افتادگی کبد در این کشور کمک کرده است.
گروه مطالعه از کارافتادگی حاد کبد در آمریکا، که با شرکت پژوهشگران از دانشگاه‌های مختلف این کشور تشکیل شد، داده های ۶۶۲ بیمار که در فاصله سال های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۳ به خاطر ازکارافتادگی حاد کبد بستری و درمان شده بودند را تجزیه و تحلیل کرد.از میان ۲۷۵ موردی که به مصرف استامینوفن مربوط می شد، ۴۸ درصد آنها غیرعمدی، ۴۴ درصد ناشی از تلاش برای خودکشی و باقی نامعلوم بود.معلوم شد افرادی که دچار مسمومیت غیرعمدی شده بودند چندین داروی مختلف که حاوی استامینوفن بوده است را مصرف کرده‌اند. محققان دریافتند که مصرف ۱۰ گرم استامینوفن در روز – معادل ۲۰ قرص ۵۰۰ میلی گرمی – می‌تواند باعث از کار افتادن کبد شود.
استامینوفن و آسم
در پژوهشی که از سوی موسسه ملی پژوهشی آزمایشی بهداشت و تغذیه دانشگاه ناتینگهام انگلیس صورت گرفته است، محققان دریافتند که مصرف دائم و بدون تجویز مسکن استامینوفن، خطر ابتلا به آسم و بیماری مزمن گرفتگی ریوی را افزایش داده و در صورت مصرف روزانه باعث آسیب فعالیت ریه‌ها می‌شود.
پژوهشگران حدود ۱۳ هزار و ۵۰۰ آمریکایی را طی سال‌های ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۴ از نظر میزان مصرف آسپرین، استامینوفن و ایبوپروفن مورد مطالعه قرار دادند. به گفته این محققان، مصرف میزان بالای استامینوفن میزان آنتی‌اکسیدان <گلوتاتیون> را در بافت شش‌ها کاهش می‌دهد که این امر منجر به آسیب ریه و بروز بیماری‌های تنفسی و آسم می‌شود. در این مطالعات در مورد سایر مسکن‌ها از جمله آسپرین و ایبوپروفن این نتایج به دست نیامد.
مصرف بیش از حد
مصرف بیش از حد استامینوفن سبب تهوع، استفراغ، تعریق و خستگی می‌شود. استامینوفن نباید بیش از ۴ گرم ۴۰۰۰(میلی گرم) در ۲۴ ساعت مصرف شود، چون ممکن است به کبد صدمه بزند.در صورتی که به مصرف بیش از حد استامینوفن شک کردید، حتی در صورت عدم وجود هرگونه علامت مسمومیت از اورژانس تقاضای کمک کنید. درمان مسمومیت باید هرچه زودتر آغاز شود. در صورتی که درمان مصرف بیش از حد استامینوفن ظرف ۲۴ ساعت اول آغاز نشود، ممکن است نتوان از آسیب کبدی یا مرگ جلوگیری کرد.
تداخل دارویی
استامینوفن ممکن است با داروهای دیگر تداخل پیدا کند. در این حالت ممکن است اثر یک یا هر دو دارو تغییر کند یا عوارض جانبی داروها تشدید شود.
از جمله داروهایی که با استامینوفن تداخل دارند، می‌توان به الکل، ضد التهاب‌های غیراستروئیدی (مانند آسپرین بروفنو … ) داروهای ضدبارداری خوراکی، فنی توئین ، وارفارین ، کلستیرامین، ایزونیازید و زیدو وودین اشاره کرد
. برای جلوگیری از بروز عوارض بهتر است قبل از استفاده همزمان استامینوفن با دیگر داروهای تجویز شده و یا بدون نسخه با یک پزشک مشورت کنید.
توصیه‌های آخر
فقط به مقدار توصیه شده توسط پزشکتان استامینوفن مصرف کنید.
برچسب روی دارو را بخوانید و از دستوراتش پیروی کنید.
استامینوفن را نباید بیش از ۱۰ روز ۵( روز در بچه ها) برای تسکین درد و بیش از سه روز برای کاهش تب استفاده کنید البته اگر با دستور پزشک باشد، مجاز هستید.
شیاف‌های استامینوفن را در یک جای خنک نگا ه دارید، ولی شیاف و انواع مایع استامینوفن (قطره و شربت) را منجمد نکنید.
سیگار ممکن است با اثر استامینوفن تداخل کند. سیگاری ها ممکن است به مقادیر بیشتری از دارو نیاز داشته باشند اما نباید بیش از میزان توصیه شده روزانه مصرف کنند.
استامینوفن را دور از دسترس کودکان، دور از حرارت، نور مستقیم و حرارت مرطوب نگاه دارید (در چنین شرایطی استامینوفن فاسد می‌شود.)
اگر استامینوفن را به سبب درد، تب یا گلودرد مصرف می‌کنید در صورت باقی ماندن علائم یا بدتر شدن آنها با پزشک تماس بگیرید. از دو ترکیب حاوی استامینوفن به طور همزمان استفاده نکنید.
افرادی که به مقدار زیاد الکل مصرف می کنند باید حتی الامکان از مصرف این دارو پرهیز کنند چون مصرف همزمان الکل و استامینوفن خطر آسیب کبدی را به دنبال دارد.
استامینوفن تاریخ گذشته را دور از دسترس کودکان در توالت دور بریزید. استامینوفن نتایج برخی از آزمایش‌های پزشکی را تغییر می دهد بنابراین باید مصرف آن را چند روز قبل از آزمایش مورد نظر قطع کرد.
برچسب روی سایر داروهای بدون نیاز به نسخه را بخوانید تا مطمئن شوید که در آنها استامینوفن یا دارویی که با استامینوفن تداخل کند، وجود نداشته باشد.
هر فردی که بیشتر از ۳ نوشیدنی الکلی در روز می نوشد، افرادی که بیماری کبدی یا کلیوی و یا عفونت کبدی دارند و زنان باردار یا شیرده باید تحت نظر پزشک استامینوفن مصرف کنند