پیش بینی بحران جهانی انرژی در صورت بسته شدن تنگه هرمز

به گزارش خبرگزاری مهر، تونی جان سون، عضو شورای روابط خارجی آمریکا، در تحلیلی که چندی پیش در مجله فارین پالیسی منتشر شد، به بررسی نگرانی های موجود پیرامون مناطق مهم تامین کننده نفت در جهان اشاره کرد.

این مناطق که عمدتا در خلیج فارس قرار دارند، با نا امن شدن منطقه خاورمیانه در معرض تهدید قرار می گیرد و اثرات چشمگیری بر روند انتقال انرژی در جهان خواهد داشت. 

مشروح بررسی قابل توجه تونی جان سون که چندی پیش در نشریه فارین پالیسی منتشر گردید، پیش روی شماست:

درزمانهایی که وابستگی به نفت افزایش می یابد پتانسیل اختلال عرضه و ثبات مناطق غنی نفتی به نگرانی عمده ای تبدیل می گردد. در واقع پتانسیل اختلال در عرضه انرژی در همه مناطق وجود دارد، ولی برخی از این مناطق از حساسیت بالاتری برخوردار است. شاید بهترین نمونه این مناطق حساس تنگه هرمز در خلیج فارس می باشد، جایی که ۲۰٪ تانکرهای نفتی جهان از آن عبور می کند.

در اواخر سال ۲۰۱۱ ایران در پاسخ به تحریم های صورت گرفته در مقابل برنامه هسته ای اش تهدید به بستن این تنگه نمود. لیبی نیز به طور غیر منتظره اختلال در عرضه نفت را درسال ۲۰۱۱ تجربه کرده است . نیجریه و ونزوئلا نیز در این خصوص آسیب پذیرند. پتانسیل اختلال در عرضه نفت باعث افزایش شدید قیمت نفت سبک خواهد شد.

وقتی نفت عرضه نگردد

پس از تحریم نفتی ۱۹۷۰ برخی از کشورها برنامه ای را برای کاهش اثرات اختلال در عرضه نفت تنظیم کردند و برخی از آنها به ذخایر استراتژیک نفت در مقابل کمبود عرضه در کوتاه مدت روی آوردند. تشکیل آژانس بین المللی انرژی نیز از دیگر اقدامات آنها در آن زمان بود که ۲۷ عضو آن شامل ایالات متحده آمریکا در زمان اضطراری نفت را میان اعضا تقسیم خواهند نمود.

در سال ۲۰۱۱ در زمانی که عرضه نفت لیبی از ۶/۱ میلیون بشکه در روز به یکصد هزار بشکه کاهش یافت، کشورهای عضوآژانس بین المللی انرژی توافق کردندهمکاری کوتاه مدتی را در خصوص استفاده از ذخایر استراتژیک نفت برای کاهش اثرات عرضه جهانی نفت اعمال نمایند. اختلال در عرضه یا ترس از چنین مشکلی به دلیل عدم ثبات سیاسی، تروریسم، تغییر فصل وعدم سرمایه گذاری بلند مدت در این صنعت روی می دهد.

لندیسلاو که پژوهشگر انرژی درمرکز مطالعات استراتژیک وبین المللی می باشد معتقد است: حوادث به اختلال در عرضه نفت منجر می گردد. همچنین عدم سرمایه گذاری مجدد درآمد های نفتی روی زیر ساخت های این صنعت و ملی کردن این منابع مشکل دیگری است که برخی از کارشناسان به آن اشاره می نمایند .

لندیسلاو می گوید بهترین راه مقابله با اختلالات عرضه انرژی، متنوع کردن عرضه و عرضه کنندگان این محصول و کارآمدی اقتصادی و مدیریت دقیق ژئوپلیتیک می باشد.

مناطق دردسر ساز نفتی

تولید کنندگان عمده نفتی اغلب در مناطق پرخطری هستند که دراین قسمت به برخی از آنها اشاره می گردد.

تنگه هرمز:

این تنگه راه آبی می باشد که خلیج فارس را به دریای عرب وصل می کند. پهنای آن در باریکترین قسمت ۲۱ مایل است. این تنگه جزو حساسترین ونگران کننده ترین گلوکاه های جهان به شمار می آید. تنگه هرمز مسیر کشتیرانی حیاتی برای برخی از تولید کنندگان عمده جهانی شامل عربستان، عراق، کویت، عمان و ایران می باشد.

خلیج فارس دارای ۶۰٪ذخایر اثبات شده نفت جهان و ۴۰٪ذخایر اثبات شده گاز جهان است.

در سال ۲۰۱۱ روزانه حدود ۱۷میلیون بشکه نفت از این تنگه عبور کرده که ۳۵٪نفت حمل شده توسط کشتی در جهان است.(اداره اطلاعات انرژی آمریکا)

یکی از مهمترین خطراتی که تنگه هرمز را تهدید می کند، تهدید ایران برای این تنگه در صورت به خطر افتادن و تهدید امکانات هسته ای این کشوراست. تهدید ایران درزمانیکه تحریم غرب علیه این کشورتشدید شد، مجددا مطرح گردید.

برخی از تحلیل گران می گویند ایران توان نظامی لازم برای محاصره کامل تنگه هرمز را ندارد و ایران می تواند حرکت کشتی ها را در تنگه هرمز مختل کرده و باعث بالا رفتن قیمت نفت گردد.

نیروهای نظامی آمریکا ادعا می کنند که توانائی جلوگیری از بسته شدن تنگه هرمزرا دارند؛ ولی کارشناسان می گویند بسته شدن تنگه هرمز حتی برای دوهفته عواقب قابل توجهی برای اقتصاد جهانی خواهد داشت و برخی از آنها می گویند که این اختلال می تواند قیمت نفت را تا ۵۰ دلار ظرف چند روز افزایش دهد.

طبق گزارش رویترز، در بازارهای جهانی حدود ۵/۴ میلیون بشکه در روز توسط خطوط لوله جابجا می گردد.

طبق گزارش آژانس بین المللی انرژی استفاده از خطوط لوله پرهزینه و کندتراست. آژانس بین المللی انرژی برای استفاده از ذخیره استراتژیک مانند وضعیت لیبی اعلام آمادگی نموده، ولی نگفته است که چه مقدار نفت را می تواند عرضه کند. ولی برخی از گزارش ها می گویند رقم آن حدود ۱۴ میلیون بشکه در روز است.

ایران:

به عنوان سومین صادر کننده نفت بعد از روسیه وعربستان سعودی است. کشتی های ایران حدود ۵/۲ میلیون بشکه در روز جابجا می کنند که مسیر بسیاری از آنها آسیا می باشد.علاوه بر تنگه هرمز، بکارگیری تحریم بین المللی علیه ایران یا رویاروئی نظامی بخاطر فعالیت هسته ای ایران نگرانی هایی را در خصوص عرضه نفت ایجاد کرده است.

در سال ۲۰۱۲ ایالات متحده آمریکا تحریم های یکجانبه ای را علیه موسسات مالی که با بانک مرکزی ایران همکاری می کردند، اعمال نمود. اتحادیه اروپا نیز تحریم هایی را در خصوص محموله های نفتی ایران که حدود ۱۷٪صادرات نفت این کشوررا شامل می گردد را اعمال نمود.

برخی از تحلیل گران معتقدند ایران مشتریان نفتش را حتی با ارائه تخفیف پیدا خواهد نمود. برخی از تحلیل گران می گویند در صورت کاهش یک میلیون بشکه نفت در روز از صادرات ایران تولید نفت عربستان باید افزایش یافته و از ذخایر استراتژیک نیز باید استفاده گردد. البته تحریم ها به عرضه نفت در میان مدت اثر نامطلوب خواهد گذاشت. پیش بینی ها حاکی ازکمبود یک میلیون بشکه نفت در روز در چند سال آینده در صورت عدم سرمایه گذاری جدید است . درسال ۲۰۰۸ در خلال افزایش تنش ها سران اوپک اخطار دادند که قادر به جبران نفت ایران که ۱۰٪تولید اوپک را تشکیل می دهد، نیستند.

نیجریه:
این کشوردومین تو لید کننده نفت در قاره آفریقا و پنجمین عرضه کننده نفت به آمریکا می باشد. در زمان بالا گرفتن جنگ داخلی دراین کشوردر بین سالهای ۲۰۰۶-۲۰۰۸ مقام این کشوراز هشتمین تولید کننده به دوازدهمین تولید کننده تنزل نمود.

درسال ۲۰۰۹ حکومت نیجریه با شورشیان نظامی که باعث جلوگیری از دسترسی دولت به در آمدهای نفتی شده بودند، مصالحه نمود. هنوز در این کشور امکان بازگشت خشونت ها وجود دارد. نیجریه در اوایل سال ۲۰۱۲ مواجه با درگیری سراسری به علت کاهش سوبسید ها بود. توزیع ثروت نفت یکی از عوامل اصلی ایجاد منازعات است. علی رغم وجود ثروت عظیم نفتی در این کشور۷۰٪مردم نیجریه با درآمدی معادل کمتر از یک دلار در روززندگی می کنند و فساد دولتی دراین کشور مشکلاتی را ایجاد کرده است. شرکت های نفتی با ید با ربودن مقدار زیادی نفت خام که برخی از سیاستمداران و افسران سطح بالای نظامی در آن دست دارند مقابله نمایند.

لیبی:

تولید نفت این کشوردر جریان سقوط قذافی به یکصد هزار بشکه در روز در اوایل سا ل ۲۰۱۲ رسید؛ در حالی که تولید آن قبل از تحولات این کشور۸۴۰ هزار بشکه در روز بود.

مقامات لیبی امیدوارند به همین میزان تولید نائل شوند ولی شرایط سیاسی این کشورهنوز بی ثبات است.

ونزوئلا:
رشد درآمدهای نفتی با عث افزایش ملی گرائی در اکثر کشورهای تولید کننده نفت در آمریکای لاتین مانند بولیوی، اکوادور و ونزوئلا شده است. ونزوئلا نهمین تولید کنند نفت جهان، بیشتر از پیش بینی ها تولید می کند.

نفت صادراتی این کشوربه آمریکا یک میلیون بشکه در روز می باشد. امریکا همچنین تحریم های محدود کننده ای را علیه شرکت نفت ونزوئلا برای انجام معامله با ایران وضع نموده است.هوگوچاوز نیز در مشاجرات دیپلماتیک تهدید کرده صادراتش را به ایالات متحده قطع خواهد کرد. برخی از کارشناسان نگرانند که ونزوئلا به اندازه کافی روی اکتشاف نفت و تاسیسات نفتی سرمایه گذاری نکرده و بجای آن پول نفت را برای تثبیت حکومتش خرج نموده باشد.

طبق گزارشهای شرکت نفت ونزوئلا بیش از ۸۸میلیارد دلار در سال ۲۰۱۱ درآمد داشته است و از این میزان ۱۵ میلیارد دلار را  در شش ماهه اول صرف هزینه های اجتماعی نموده است و ۱۴ میلیارد دلار آن را در بانک مرکزی ذخیره کرده است.کارشناسان نگرانند که کاهش سرمایه گذاری به دلیل ملی شدن صنعت نفت باعث کاهش تولید شده و اکتشافات جدید نتواند جای تولید در حوزه چاههای فرسوده را بگیرد.

عراق:
عراق دارنده سومین ذخایر اثبات شده نفت در جهان است. قبل از حمله صدام به کویت، تولید نفت این کشورکمتر از ۳میلیون بشکه در روز بود. ولی پس از سال ۲۰۰۳ که جنگ علیه این کشورآغاز شد، تاسیسات نفتی هدف حملات گروههای شورشی بوده است و این کشورنتوانسته تولید نفتش را به میزان اولیه برساند.

البته تولید نفت این کشور روبه بهبود بوده و انتظار می رود صادرا ت این کشور از ۲/۲ میلیون بشکه در روز به ۶/۲ میلیون بشکه در روز تا پایان سال ۲۰۲۴ افزایش یابد.هر چند تاسیسات نفتی این کشورهنوز هدف حملات تروریستی بوده و ثبات سیاسی این کشوربه خصوص پس از خروج نیروهای آمریکایی شکننده است.
 

روسیه وقفقاز:

روسیه در دهه گذشته به عنوان ابرقدرت انرژی ظهور کرده است. روسیه دومین تولید کننده نفت جهان و بزرگترین تولید کننده گاز جهان می با شد. دیگر تولید کنندگان منطقه شامل قزاقستان و آذربایجان نیز به عنوان تولید کنندگان مهمی با ذخایر عظیم نفت و گاز ظهور کرده اند. البته این ثروت عظیم در روابط کرملین با برخی از دولتهای برجای مانده از اتحاد جماهیرشوروی مانند گرجستان، بلاروس، ترکمنستان و اوکراین مشکل ایجادکرده است.

به عنوان مثال ۸۰٪گاز صادراتی روسیه از اوکراین می گذرد .در پایان سال ۲۰۰۸ روابط اوکراین و روسیه به دلیل مشاجره در خصوص قیمت محموله های گازی به  اوکراین و هزینه های ترانزیت خطوط انتقال گاز که از اوکراین عبورمی کند، بیشتر تیره گردید. شرکت دولتی گاز پروم روسیه از صادرت گاز روسیه به اکراین جلوگیری نمود. مقامات اکراین نیز به نوبه خود جلوی حمل محموله های گازی روسیه به دیگر کشورهای اروپایی را گرفتند و این یکی از دلایل برای دور زدن خطوط روسیه و وصل کردن شبکه نفتی قزاقستان به باکو –تفلیس –جیحان می باشد که از طریق گرجستان ،آذربایجان به ترکیه منتقل شده و قادر است بیش از یک میلیون بشکه نفت رادر روز جابجا کند. در اواخر سال ۲۰۱۱ روسیه از اجرای طرحی که خط لوله ترکمنستان را به ناباکو انتقال می داد جلوگیری نمود.

غیر از عامل روسیه، تحلیل گران معتقدند که این منطقه به طور تاریخی منبع درگیری های سیاسی و قومی بوده است و این مسئله می تواند به جریان صدور نفت آسیب برساند.

خلیج مکزیک:

ایالات متحده آمریکا یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت در جهان است. بخش مهمی از تاسیسات نفتی این کشورشامل ۳۰٪تاسیسات تولید نفت و ۲٪ تاسیسات تولید گاز در خلیج مکزیک می باشد، منطقه ای که دچار طوفانهای فراوانی شده است .

بندر نفتی دور از ساحل لویزیانا بزرگترین ترمینال ورودی نفت آمریکا می باشد.

در سال ۲۰۰۵ به دنبال طوفانهای کاترینا و ریتا در این کشورعرضه نفت دچار اختلال به میزان ۸٪ شد و این مسئله باعث جهش در قیمت نفت خام گردید که با عرضه نفت از ذخایر استراتژیک تا حدی جبران گردید.

————————————————————————-

نویسنده: تونی جان سون (عضو شورای روابط خارجی آمریکا)
ترجمه: مهدی پورحسنی