چگونه مستند بسازیم (۲)
بعد از تعیین هدف یک فیلم مستند، باید لوازم رسیدن به این هدف را مشخص و تعیین کرد. زمینه هایی که از ضروریات پیش تولید محسوب می شوند.
بعد از این که هدف مستندتان را مشخص کردید، باید راجع به راه های رسیدن به این هدف برنامه ریزی کنید. اما، پیش از این برنامه ریزی باید به ابعاد هدف فیلم تان دوباره و حتی چند باره بیاندیشید. قطعاً هر هدف اصلی و بزرگی، اهداف فرعی هم خواهد داشت. اهداف فرعی نباید طوری باشد که هدف اصلی را تحت الشعاع قرار بدهد. اهداف فرعی باید در راستای نمود پیدا کردن همان هدف اصلی باشد. مثلاً در مورد مستندی که می خواهید از کودکان خیابانی بسازید، شاکله ی اجتماعی جامعه ی کل که داستان در آن اتفاق می افتد مهم است، یا مثلاً بزه هایی که می تواند در میان اجتماع کودکان خیابانی رخ دهد ، در موقع تعیین هدف و برنامه ریزی برای رسیدن به هدف فیلم مستندتان باید لحاظ شود. طوری عمل کنید که هدف اصلی، مفهوم پیدا کند و اهداف فرعی در خدمت مقصود نهایی فیلم باشد.
یکی از لازمه های به نتیجه رسیدن و اجرایی شدن هدف مستند، دانستن زمان فیلم است. برای بعضی اهداف شاید ساخت مجموعه (سریال) الزامی باشد. این پارامتر برای فیلم های آموزشی بیشتر مصداق پیدا می کند. به عنوان مثال اگر بخواهید فیلمی آموزشی در مورد ناتوانی های یادگیری بسازید و این بررسی تحلیل جامعه شناسی صرف مفهوم آموزش نباشد و نوعی تحقیق میدانی و آموزشی باشد به گستره ی زمانی بیشتری نیاز دارد. با ذکر این مثال کاملاً مشخص خواهد شد که محدودیت های زمانی در نوع انتخاب هدف مستند بسیار موثر است. و طبیعی است که در مدت زمان کمی، کمتر از یک ساعت ،طرح موضوع، بررسی و ارائه ی راهکار کمی سخت خواهد بود، گزینش قید کمی سخت به این جهت است که اگر بتوانید در مدت یک ساعت فیلم قابل قبولی از نظر سینمایی بسازید، قطعاً مرجع علمی مناسبی قلمداد نخواهد شد. در موقع برنامه ریزی برای هدف فیلم مستندتان به لوازم رسیدن به مقصود فیلم خواهید اندیشید. لوازم یک مستند، دانش تحقیقی، تجهیزات تولید و کسانی است که به عنوان سوبژه یا اوبژه ی فیلم به آن ها نیاز دارید.
آنچه در ادبیات دراماتیک برای یک داستان، نمایش نامه یا فیلم نامه به عنوان قصه و نه داستان درام مد نظر است در فیلم مستند به جنبه ی تحقیقی مستند تعبیر می شود.
به عنوان مثال، در هملت شکسپیر، داستان شاهزاده ای دانمارکی را می خوانیم یا می بینیم که از مرگ مرموز پدر دچار آشفتگی روحی است. در پی، پرده برداشتن از این راز است. انتقام گرفتن از مسببین این جنایت و شاید در سرانجام کار نجات میهنش. اما قصه ی درام، خیانت است. قصه، دغدغه ای اخلاقی یا مدنی است که دراماتورژ، آن را در لباس یک داستان همه فهم، روایت می کند.
برای اکثر فیلم های مستند، قصه، جنبه ی تحقیقی و دانشی هدف فیلم خواهد بود.
اگر می خواهید مستندی در مورد فوتبال و دقیق تر تماشاچیان فوتبال بسازید، باید نگاهی جامعه شناسانه به پدیده ی ورزش و فوتبال داشته باشید، این رویکرد جامعه شناسی حتماً توجه و دقت ویژه ای به نسل مخاطب فوتبال هم باید داشته باشد و این نگاه تحقیقی، می شود قصه ی مستند شما و نه داستان مستندتان.
یکی دیگر از لوازمی که شما را در رسیدن به هدف فیلم کمک می کند، تجهیزات تولید است. تجهیرات تولید تنها در تجهیزات فیلم برداری خلاصه نمی شود. لوکیشن های فیلم شما را هم شامل می شود. وقتی فیلمی در مورد معماری دوره ی سلجوقی می سازید، باید پیش از شروع فیلم برداری بدانید که آیا همه ی فضاها را در اختیار دارید یا نه! که اگر این امکان وجود نداشته باشد، باید قید ساختن این فیلم را بزنید. یا مثلاً در مورد فیلمی که به معضل جدایی می پردازد، فقط تحقیق یا پیدا کردن زوج هایی که دچار این مشکل هستند، لوازم رسیدن به هدف فیلم نیست. برای همزاد پنداری بهتر تماشچی باید از فضای موسسات مشاوره ی خانواده، دادگاه ها، دفاتر ثبت ازدواج و طلاق، مراکز تحت پوشش بهزیستی یا مددکاری های اجتماعی استفاده ببرید. شاید هدفی که برای فیلمتان تعیین کرده باشید، صحنه هایی در زندان را هم نیاز داشته باشد و همه ی این ها لوازم مستند شما خواهد بود.
و اما آدم های فیلم شما هم از لوازم ساخت مستند محسوب می شوند. باید ترکیب این نفرات منطبق با هدف شما باشند. عوامل انسانی یک مستند، صرف نظر از عوامل تولیدی سینمایی دو دسته اند: آدم هایی که داستان شما را پیش می برند و کسانی که به عنوان مشاور و محقق در تولید فیلم به شما کمک می کنند. آدم هایی که داستان فیلم را می سازند می توانند سوبژه یا اوبژه باشند. باید دقت کنید که جایگاه مستندگونه ی این افراد تغییر نکند. سوبژه به عنوان اوبژه یا برعکس جلوه نکند. اما مشاوران و محققین فیلم مستند شما آن هایی که تصویر یا اثری از آن ها مورد بررسی قرار می گیرد و پیش برنده ی مفهوم اصیل مستند فیلم شما هستند قطعاً سوبژه نیستند باید طوری انتخاب، هدایت و به کار برده شوند که موضوع شما را تحت تأثیر خود قرار ندهند و طبیعی است باید از میان کسانی انتخاب شوند که نمونه ی شناخته شده در حرفه ی خود باشند تا استنادهایشان مورد پذیرش بیشتری باشد.