کاروانسراهای جاده ابریشم هویت مدفون شده در دل تاریخ

به گزارش خبرنگار اجتماعی باشگاه خبرنگاران راه ابریشم، راهی کاروان رو که از دوران باستان تا قرن هشتم ، چهاردهم در دو قاره آسیا و اروپا از چین تا مدیترانه مورد بهره برداری تجاری، زیارتی و سیاحتی بوده است.

واژه راه ابریشم، واژه تازهی است که در قرن ۱۹ به این جاده اطلاق شد محققان با توجه به حوزه مطالعاتی خود نامی برای این جاده گذاشته اند بعضی از محققان از جمله هر تسلت این جاده را دروازه آسیا نامیده است و بعضی محققان به سبب این که مهم ترین کالایی که در این جاده رد و بدل می شده کاغذ بوده است نام آنرا جاده کاغذ نامیده اند.

علیرضا سعادت کارشناس فرهنگی با اشاره به این که کاروانسرا در لغت از دو بخش ” کاروان” به معنی مسافران گروهی ” سرا” به معنی مکان آسایش و خانه تشکیل شده است گفت: کاروانسرا ها بنا به شواهد تاریخی در زمان هخامنشیان شکل گرفته اند، یعنی بیش از دو هزار و پانصد سال پیش در ایران بزرگ آن دوره در دوره حکومت اشکانی و ساسانی نیز وجود راه های امن و کاروان سراهای مناسب امری ضروری برای اداره کشور پهناور ایران محسوب می شده است.

وی افزود: کاروانسراهای اولیه بسیار ابتدایی و ساده ساخته می شوند و تنها برای یک استراحت شبانه و تیمار استر مسافرکاربری داشته است، اما به تدریج این بناها پیشرفته تر شدند و بعد از اسلام با تاثیر از معماری اسلامی شکلی گسترده ، بزرگ و زیبا گرفتند.

وی ادامه داد: از دوره هخامنشیان و اشکانیان کاروانسرای شناخته شده ای در ایران باقی نمانده است ولی از زمان ساسانیان تعداد معدودی کاروانسرا باقی مانده که الگوی کاروانسراهای بعدی در دوره اسلامی قرار گرفته است از قدیمی ترین کاروانسراهای ایران می توان از کاروانسرای ” دروازه گچ” در راه میان شیراز و فیروز آباد نام برد که پایه ها و بخشی از دیوارهای آن که با سنگ و آهک ساخته شده هنوز باقی است.

* ایرانیان اولین اقوامی بودند که به راهسازی پرداختند

هر جاده ای نیازمند تاسیساتی است که به امنیت و آسایش مسافران کمک می کند تا مسافران را به سلامت به مقصد برساند، کاروانسرا، رباط، ساباط، برج دیده بانی، چایخانه و چاپارخانه ، برید، کارباط، میل بلد و …

سعادت اظهار داشت: از آنجایی که ایران در مسیر تجارت بین المللی بین خاور دور از یک سو و سواحل مدیترانه و اروپا از طرف دیگر قرار داشته و بخش عمده ای از مسیر تجاری جاده ابریشم از بخش های شمالی ایران می قبل تامین امنیت و رفاه بازرگانان در این مسیر طولانی که منبع درآمد مهمی برای دولت بوده امری لازم و ضروری بوده است.

بر اساس این گزارش کاروانسراها بنابر اقلیم  کاربری و میزان استفاده نقشه های متفاوتی دارند و تقریباً هیچ کاروانسرایی با بقیه نقشه ای یکسان ندارد، اما مشابهت کلی همیشه وجود دارد، اما کاروانسرا ها همیشه و با هر نقشه و پلان، همواره محل تلاقی فرهنگ ها نیز بوده اند و این سبب تاثیر در آداب و اعتقادات و فرهنگ ها بر یکدیگر بوده است.

گفتنی است، توجه به آثار به جای مانده از مردمان قبل که نشان دهنده فرهنگ، آداب و رسوم و شیوه زندگی آن هاست از اهمیت ویژه ای برخوردار است با این حال بعضی از آثار تاریخی و باستانی مورد کم توجهی مسئولان واقع شده و اقداماتی برای بازسازی و شناساندن آن ها به مرم صورت نمی گیرد از جمله این آثار تاریخی و باستانی که ریشه در فرهنگی ما دارد، کاروانسراهای جاده ابریشم در ایران است که امروز نیازمند توجه بیشتری است./ف

گزارش از هراتیان