ممتاز نیوز : هر زمان که حادثه و بلایای طبیعی رخ می دهد شاهد افزایش اختلالاتی مانند اضطراب، استرس پس از سانحه و… هستیم. افزایش اطلاعات مردم برای مواجهه با این اختلالات و چگونگی روند درمان، در کوتاه تر شدن زمان بهبود نقش بسیاری دارد. یکی از شایع ترین اختلالاتی که پس از وقوع هر حادثه طبیعی، سلامت روان کودکان را تهدید می کند اختلال استرس پس از سانحه است که در این مطلب به آن پرداخته شده است.
اختلال استرس پس از سانحه چیست؟
به گزارش ممتاز نیوز به نقل از خراسان ؛ اختلال استرس پس از سانحه، یکی از اختلالات اضطرابی است که مجموعه ای از علایم را طی مواجهه با فشار آسیب زای بسیار شدید در فرد به وجود می آورد. فرد در اثر این حادثه ترس و درماندگی شدیدی را تجربه می کند و واقعه را بارها در ذهنش مجسم و در عین حال تلاش می کند از یادآوری این علایم اضطراب آور اجتناب کند.برای تشخیص قطعی اختلال استرس پس از سانحه باید شناسایی علایم آن حداقل تا یک ماه ادامه داشته باشد.دکتر فاطمه محرری با بیان این مقدمه به خراسان می گوید: این اختلال بر دو نوع است؛ در نوع اول علایم در طول یک روز آغاز و تا ۴ هفته ادامه پیدا می کند و سپس رفع می شود. این اختلال فشار روانی حاد است (ASD) در نوع دوم علایم عارضه پس از ۴ هفته هم باقی می ماند که همان PTSD یا اختلال استرس پس از سانحه است.نکته این جاست که حوادث معمولی و کم اهمیت به اختلال استرس پس از سانحه منجر نمی شود بلکه حوادث جدی و بزرگ که تهدیدکننده حیات و امنیت فرد است به این اختلالات منجر می شود. تجربه جنگ، تجاوز، بلایای طبیعی، حمله مهاجمان، تصادفات رانندگی، آتش سوزی یا هر واقعه آسیب زای شدید دیگری ممکن است به تناسب باعث بروز این عارضه شود. بیشتر مبتلایان، واقعه را در افکار روزانه یا رویاهای خود دوباره تجربه می کنند و از هر آنچه واقعه را به خاطرشان آورد، دوری می کنند و گاهی دچار کندی در عکس العمل همراه با حالت بیش برانگیختگی می شوند. همچنین افسردگی، اضطراب مشکلات شناختی، ضعف توجه و تمرکز و… هم همراه علایم اصلی گزارش می شود.
اختلال در کودکان
دکتر محرری با اشاره به این که اختلال PTSD در کودکان هم رخ می دهد، می گوید: هیچ اختلالی به اندازه این اختلال روی افکار و هیجانات کودک تاثیر منفی نمی گذارد. از طرفی تاثیر شدیدی که PTSD روی شناخت کودک می گذارد با دیگر اختلالات متفاوت است. بسیاری از کودکانی که به دلایل مختلف در معرض جنگ، سوختگی، تصادفات رانندگی، بیماری های شدید، پیوند مغز استخوان و برخی بلایای طبیعی مثل سیل و زلزله قرار می گیرند، دچار اختلال استرس پس از سانحه می شوند. کودکان با توجه به آسیب پذیری روانی و جسمی، بیشتر در معرض آسیب های روحی- روانی ناشی از مواجهه با رویدادها و سوانح قرار می گیرند. به بیان دیگر مواجهه با یک عامل استرس زا بیشتر در کودکان باعث اختلال می شود تا در بزرگسالان و در برخی موقعیت های خاص تا ۹۰ درصد کودکان به این اختلال مبتلا می شوند.این فوق تخصص روان پزشکی کودکان ادامه می دهد: برخی عوامل در بروز و شدت اختلال نقش چشمگیری دارد. هر قدر سن کمتر باشد، شدت اختلال و علایم و تظاهر آن بیشتر است. همچنین میزان آسیب پذیری در پسرها بیشتر از دخترهاست، اما در مواجهه با این اختلال هر دو بسیار آسیب پذیرند. وضعیت اجتماعی و اقتصادی افراد هم موثر است و هر قدر جایگاه اجتماعی و اقتصادی ضعیف تر باشد، احتمال تشدید عوارض بیشتر می شود.سایر حوادث زندگی، شناخت های اجتماعی و فرهنگی، بیماری های روانی همزمان، عوامل خانوادگی، عملکرد و مشکلات روانی والدین، وضعیت زندگی زناشویی و تحصیلات والدین در ایجاد و میزان علایم اختلال در کودک نقش مهمی دارد. از سوی دیگر واکنش والدین به رویدادهای آسیب زا تاثیر قابل ملاحظه ای بر کودکان خردسال می گذارد زیرا کودکان درک کاملی از ماهیت آسیب یا خطر ندارند.
علایم اختلال
کودکان مانند بزرگسالان ممکن است ۳ دسته علایم را تجربه کنند. یکی یادآوری خاطره دردناک است. خاطراتی که به یاد کودک می آید، ممکن است خارج از کنترل باشد و به صورت کابوس شبانه یا فلاش بک نمایان شود. فلاش بک در واقع تجدید شدن خاطره به صورت زنده و روشن است که کودک مبتلا به PTSD ممکن است آن را تجربه کند، گویی رویداد را دوباره از سر می گذراند. وقتی کودک چیزی را می بیند یا می شنود ممکن است ناگهان به یاد خاطره دردناک خود بیفتد. در کودکان مبتلا به PTSD کابوس شبانه نیز گزارش می شود که آن ها را می ترساند. کابوس شبانه کودکان تفاوت مهمی با کابوس بزرگسالان مبتلا دارد. معمولا کابوس بزرگسالان همان واقعه دردناک است اما کابوس کودکان ممکن است تکرار فاجعه نباشد و محتوای متفاوتی داشته باشد اما تم تکرارشونده آن دور شدن از موقعیت و شرایط باثبات و حمایتی است.دسته دوم علایم، اجتناب است که در کودکان مبتلا به PTSD مشاهده می شود. این کودکان از یادآوری اتفاقاتی که روی داده است، اجتناب و سعی می کنند به آن فکر نکنند و از افراد یا اماکن یا چیزهایی که خاطرات مربوط به آن حادثه را زنده می کند، دوری می کنند. اغلب نسبت به دیگران احساس یا عاطفه ای بروز نمی دهند یا احساس جدایی و دوری از دیگران می کنند.
مقابله با هیجانات منفی
از سوی دیگر کودک ممکن است در کنار آمدن با آن چه برایش اتفاق افتاده است، دچار مشکل جدی شود و حالاتی که برایش رخ می دهد، بسیار عجیب و غریب به نظر برسد.کودک در چنین شرایطی دچار نوعی کشمکش درونی می شود زیرا هم می خواهد از واقعه اجتناب کند و هم به طرفش برود. از یک طرف افکار و اشیای آزاردهنده او را می ترساند و از طرفی به علت شدت بالای هیجان نمی تواند کاری بکند. کودکان کوچک تر که توانایی کلامی کمتری دارند و کمتر حرف می زنند، تمایل دارند اتفاقی را که رخ داده است در بازی و نقاشی نشان دهند. گاهی کودک حین بازی اتفاقی را که برایش افتاده است، بازسازی می کند به عنوان مثال اگر دزدیده شده است و او را در صندوق عقب خودرو گذاشته اند، زیر مبل می رود و قایم می شود.از سوی دیگر هیجانات منفی کودک مرتب تکرار می شود و او سعی می کند هیجانات خود را کنترل کند. اتفاق بدی که باید از آن پیشگیری کرد، ایجاد حس ناامنی در کودک است که باید از بین برود. از دست دادن احساس امنیت در کودک به معنای از دست رفتن محیط امن است و این احساس ناامنی ممکن است تداوم داشته باشد.این فوق تخصص روان پزشکی کودک علایم تنش جسمانی را شامل مواردی ازجمله اشکال در به خواب رفتن، تحریک پذیری، کاهش تمرکز، احساس تنش و بیقراری عنوان و تصریح می کند: در کودکان کم سن و سال تر گریه، بهانه گیری، وابستگی شدید به والدین و شب ادراری گزارش می شود.گاهی توقف در مسیر تکامل در کودک مشاهده می شود و ممکن است در تکلم دچار پسرفت شود؛ پرخاشگری، ترس از محیط های مختلف، عصبانیت، انزوا، درگیری با همسالان و مشکلات تغذیه ای نیز در این کودکان گزارش می شود.
درمان
درمان های شناختی – رفتاری بهترین نحوه مواجهه با مبتلایان به اختلال استرس پس از سانحه است. در این شیوه درمانی، درمانگر به فرد کمک می کند با احساسات و تنش همراه با خاطرات خود کنار بیاید. شیوه های آرامش بخشی و کنترل احساسات به فرد آموزش داده می شود و در مراحل بعدی درمانگر کمک می کند فرد کم کم با خاطراتش روبه رو شود و اتفاقی را که رخ داده است، تعریف کند و میزان اجتنابش را کاهش دهد. در نهایت فرد می تواند افکار منفی خود را تغییر دهد و به مسائل زندگی بهتر نگاه کند.دکتر محرری درباره درمان کودکان مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه می گوید: به طور کلی باید ذهن کودک را از افکار آزاردهنده ای که دارد، پاک کرد. توضیح درباره بروز عارضه و پیامدهای اختلال به کودک که تحت عنوان سایکواجوکیشن (Psycho education) شناخته می شود، گام بسیار مهمی در روند درمان است. دادن اطلاعات کافی به والدین درباره این اختلال و توضیحات قابل فهم به کودک در این باره به روند درمان کمک زیادی می کند. والدین باید بدانند مواجهه کودک با عامل اضطراب آور باید با آمادگی کامل کودک انجام شود، در غیر این صورت کودک نمی تواند با واقعیت روبه رو شود.
گاهی می توان از کودک خواست که به ترس یا اضطرابش نمره بدهد تا ترس و اضطرابش ارزیابی و مشخص شود. از چه چیزهایی می ترسد و چه افکاری در ذهن دارد. باید به او یاد داد افکار مثبت را جایگزین افکار خطرناک کند تا از شدت آزاردهندگی افکار منفی وی کاسته شود.از سوی دیگر والدین و حمایت کننده های کودک نقش بسیار مهمی دارند و چنانچه نتوانند هیجانات خود را کنترل کنند، علایم اضطرابی کودک تخفیف پیدا نمی کند. بنابراین والدین چنانچه دچار اضطراب های شدید هستند، باید کمک بگیرند تا کودک با مشاهده اضطراب آنان، احساس ناامنی نکند.دور کردن کودک از شرایط استرس زا، دور کردن وی از اخبار رسانه ها درباره حادثه، آموزش روش های آرامش بخشی، کمک به وی برای تجسم افکار مثبت و دور کردن افکار منفی، آموزش تنفس کنترل شده، دخالت خانواده و مدرسه در امر درمان و تقویت سیستم های حمایتی از کودک، شنیدن همدلانه مشکلات کودک در مدرسه یا خانه، حذف تنش و اضطراب از محیط آموزشی، توجه به اندازه و کافی به علایم روان تنی کودک از سوی خانواده برای تثبیت نشدن برخی علایم در وی مثل جلب توجه خانواده با نمایش سردرد توسط کودک، تشویق و توجه به کودک زمانی که طبیعی رفتار می کند، استفاده از سیستم پاداش دهی و استفاده از بازی درمانی برای کنترل احساسات و هیجانات کودک و تقویت و تحکیم رابطه مادر و کودک از دیگر راهکارهای موثر در روند درمان است.
منبع: ممتاز نیوز