کیارس: پتگر سهم بسزایی در آموزش نقاشی در ایران داشت

به گزارش خبرنگار تجسمی هنرآنلاین؛ محمدحسن حامدی در ابتدای نشست پژوهشی علی اصغر پتگر گفت: جای بسی خوشحالی است که اولین نمایشگاه ادوری موزه کمال‌الملک به نمایش آثار علی اصغر پتگر اختصاص پیدا کرده است. علی‌اصغر پتگر از نقاشان برجسته‌ معاصر است که شماری از هنرمندان مهم معاصر، از شاگردان او به شمار می‌آیند و با توجه به اهمیت و تاثیرگذاری این هنرمند بر روی نسلی از هنرمندان و آثار تاثیرگذاری که خلق کرد، اقدام به برگزاری مراسم نکوداشت او کردیم.

او افزود: علی‌اصغر پتگر به همراه برادرش جعفر مراحل اولیه تحصیل نقاشی را نزد استاد میرمصور ارژنگی در تبریز گذراند و سپس در سال ۱۳۱۲شمسی به‌ پیشنهاد این استاد، به تهران آمدند و در مدرسه صنایع تازهه مراحل عالی آموزش هنری را دنبال کردند. این دو برادر پس از اخذ مدرک، اولین آموزشگاه طراحی و نقاشی دختران را افتتاح کردند و در آنجا به تعلیم نقاشی برای زنان و دختران پرداختند.

به گفته حامدی؛ نقاشی‌‌‌های اولین پتگر متاثر از استاد میرمصور ارژنگی، به امپرسیونیسم گرایش داشت؛ اما در ادامه به آثار کمال‌الملک، شیخ اسماعیل آشتیانی و علی‌محمد حیدریان متمایل شد. آثار وی از سال ۱۳۲۴ به ‌بعد به ‌سوی قلم‌‌‌های آزاد تمایل یافت و حال و هوای شخصی پیدا کرد.

حامدی با بیان این مطلب که علی‌اصغر پتگر، علاوه بر نقاشی، دارای قریحه شعر و غزل‌‌‌سرائی نیز بود، گفت: پتگر در سال ۱۳۷۱ در سن ۷۹ سالگی بر اثر حمله قلبی درگذشت. از آثار او می‌توان به تابلوهای “خیابان سرچشمه تهران”؛ “روز رختشویی”؛ “قاری”؛ “درویش”؛ “مجله گازران تبریز”؛ “بازگشت به ده” و… اشاره کرد.

در ادامه داریوش اسدی کیارس پژوهش‌گر حوزه ادبیات و هنرهای تجسمی با خواندن ابیاتی از شعر حافظ گفت: متاسفانه در ایران جریان شناسی فرهنگ معاصر هنوز نوشته نشده است و تا زمانی که جریان‌شناسی نوشته نشود، زمینه نگارش تاریخ هنر به وجود نخواهد آمد.

او با بیان این مطلب که رنسانس هنری با مکتب کمال الملک در ایران آغاز شده است گفت: برادران ارژنگی، برادران شایسته و برادران پتگر از جمله کسانی می باشند که با هم مکتب کمال الملک را تشکیل می‌دهند. البته به نوعی انزجار را می‌توان در این اشخاص از شخص کمال الملک دید. با این که علی اصغر پتگر امروزه از شاگردان مکتب کمال الملک محسوب می گردد؛ اما او از مخالفان سر سخت کمال‌الملک بود و برای همین همچون برادران ارژنگی از هنرستان او خارج رفت و حتی مدرک خود را دریافت نکرد.

به گفته کیارس، پتگر اولین شاگرد کمال‌الملک بود که در آثارش مناظر زندگی شهری راخلق کرد. پیش از او نمودی از زندگی شهری در آثار شاگران مکتب کمال‌الملک دیده نمی شد. اگر بخواهیم این موضوع را در آثار هنرمندان این دوره بررسی کنیم، یکی از مهمترین سبب‌های آن ناشی از عدم درک هنر در دوره رضا شاه می‌شود که هنرمندان را سه بعدی کرده بود و هنرمندان رویکرد سیاسی، اقتصادی و در نهایت فرهنگی پیدا کرده بودند.

او افزود: این تناقض را به خوبی می‌توان در شعر و نقاشی پتگر بررسی کرد. او در شعرش انسان سیاسی با رگه‌های رمانتسیم است و در نقاشی سال‌های ۳۲ تا ۴۰ که گم شده‌اند متاثر از تحولات سیاسی ایران و به ویژه مصدق است.

این پژوهشگر با بیان این مطلب که پتگر روحیه وهیجانات کودکی‌اش را تا پیری حفظ کرد گفت: این روحیه در آثار او تاثیر شگرفی گذاشت و او توانست با بهره‌گیری از آن به سبک و سیاق شخصی خود دست پیدا کند.

به گفته کیارس در تاریخ نقاشی معاصر ایران پتگر از نظر زیبایی شناسی صفحات کمی را به خود اختصاص می دهد، اما اهمیت او در تاثیرگذاری بر روی نسل‌های پس از خود است. با این که شاگردان خوبی تربیت کرد که از نقاش مدرنیست ایران به شمار می روند؛ اما خودش تا پایان عمر از هنر کلاسیک ایران پاسداری کرد.

او افزود: در دهه ۵۰ که عکاسی و ادبیات وارد ادبیات شدند، پتگر همچنان شیوه پیشین خود را ادامه داد و برای همین نتوانست مخاطبان تازهی را با آثارش همراه کند.

به گفته این پژوهشگر به سبب این که آثار پتگر درهر دوره با نقاشان هم عصر خود تفاوت داشت، نتوانست آن گونه که باید نظر مشتریان آثار هنری را نسبت به خرید آثارش جلب کند.

سخنران دوم این نشست هادی هزاوه‌ای هنرمند نقاش بود که با نمایش تصاویر نقاشی علی اصغر پتگر به نقد و بررسی آثار این نقاش پرداخت.

او در ابتدای سخنانش گفت: در ابتدای سخنانم باید از از روح پتگر به سبب این که می‌خواهم دربارهٔ آثارش سخن بگویم عذرخواهی کنم. هیچ‌کس نمی‌تواند عظمت رنگ روی بوم‌های علی اصغر پتگر را به خوبی درک کند. او بخشی از تمرکزش را در نقاشی بر روی کشیدن پرتره گذاشت و تعدادی هم سلف پرتره از دوره‌های مختلف زندگی‌اش کشید. در نقاشی‌های او نور جایگاه ویژه ای دارد و در سلف پرتره‌های که از خودش کشیده به خوبی از نور استفاده کرده است.

او افزود: پتگر برای کشیدن سلف پرتره‌هایش مقابل آینه ایستاده و یا نشسته است و برای دیدن تصویر واقعی او باید این سلف پرتره‌ها در مقابل آینه قرار داد و سپس در آینه چهره واقعی پتگر را دید. البته بعدها این آینه‌ها به صورت ملموسی در بعضی از آثار او خودشان را نشان می‌دهند.

این نقاش پیشکسوت با بیان این مطلب که در نقاشی‌های پتگر نور و کمپوزیسیون جایگاه ویژه‌ای دارد گفت: اگر ترکیب‌بندی نقاشی‌های پتگر را بررسی کنیم به خوبی در می‌یابیم که در آثار او هرعنصر نقاشی در جای خودش نشسته است و تا پیش از او تقریبا هیچ هنرمندی نتوانسته چنین استادانه ترکیب‌بندی کند. متاسفانه بیشتر نقاشی‌های نقاشان نوگرا مرکزگرا است و آن قدر حول مرکز اثر کار کرده‌اند که اثر خفه‌شده است.

به گفته هزاوه‌ای در نقاشی‌های پتگر روح زندگی و شادی جاری است. در پرتره‌های که از خودش کشیده به خوبی می‌توانیم قدرت او در به تصویر کشیدن خودش و ذهنیت‌اش نسبت به حرفه‌ای که پیش گرفته ببنیم. او برخلاف بسیاری از هنرمندان تصویری که از خودش در سلف پرتره‌ها ارائه می‌دهد بسیار قدرتمند است.

او افزود: پتگر در سلف پرتره‌هایش خودش را با گردنی فراخ و فزاینده همچون یک امپراتور کشیده است و آن چه از پرتره‌های و شخصیت او بر می‌آید برخلاف بسیاری از نقاشان هم عصرش است. او همواره قسمت پر لیوان را می‌دیده و از زندگی و سرنوشت خود شکایتی ندارد. با بررسی تصویری سلف پرتره‌های که پتگر از خودش کشیده است به خوبی می‌توان شاهد تغیر و تحول شخصیتی او در گذر زمان بود.

هزاوه‌ای با اشاره به تفاوت نقاشی‌های پتگر با کمال‌المک گفت: در نقاشی‌های کمال‌الملک گویی او مو را از ماست خارج کشیده است و جزئیات از نگاه او دور نمانده است، اما در نقاشی‌ها کمال‌الملک روح شادی در مقایسه با نقاشی‌های پتگر کمتر به چشم می‌خورد؛ گویی او روح غمگین خود را در نقاشی‌هایش به تصویر کشیده است.

این مدرس تاریخ هنر با اشاره به سفر گراموسیوف یکی از نقاشان مهم روسی به ایران گفت: در سفری که گراموسیوف به ایران داشت به آتلیه پتگر نیز سر می‌زند و پس از دیدن نقاشی‌های پتگر می‌گوید که تو بهترین نقاش ایران هستی. من این نقل را دربارهٔ پتگر شنیده بودم اما اثری از این نقاش روسی ندیده بودم تا این که در سفری به کوبا داشتم کتابی از مجموعه آثار او پیدا کردم و با نگاهی گذرا و بررسی آثارش او را نقاش مهم و قدرتمندی دانستم. ای کاش پتگر زنده بود و من به او آثار گراموسیوف را نشان می‌دادم تا بداند چه نقاش قدرتمندی دربارهٔ آثار او نظر داده است.

به گفته هزاوه‌ای تابلو “سرچشمه” یکی از بهترین نقاشی‌های پتگر است و او برای کشیدن این نقاشی پنج سال کار کرد و او این نقاشی را از پنجره اتاقش نقاشی کرده و در این نقاشی شاهد فضاهای مختلفی در کنار هم هستیم و اشخاص مختلفی با پوشش و فرهنگ‌های متنوعی او در این نقاشی به تصویر کشیده است.

به گفته هزاوه‌ای پتگر در دوره‌های اول ابتدا حالت خارجی پرتره‌ها را می‌کشید، اما به مرور او روح و خلقیات شخصیت‌ها را نیز در پرتره‌هایش می‌کشید، در نقاشی‌های او پلان‌بندی بسیار دقیق است و او در ترکیب‌بندی نقاشی‌هایش به خوبی از امکانات موجود برای فضاسازی استفاده کرده است.

او دربارهٔ شیوه تدریس پتگر گفت: با این که پتگر هنرمند نوگرای بود اما همچون کمال‌الملک و استادانی چون حیدریان شیوه آموزش‌اش کلاسیک بود و به هنرجویانش اجازه نمی‌داد تا از شیوه او عدول کنند.

هزاوه‌ای، سیا ارمجانی را مهم‌ترین نقاش و هنرمند ایرانی در عرصه بین‌المللی خواند و گفت: آثار سیا ارمجانی در تمام موزه‌های دنیا موجود است و او در ۱۰ سالگی، با پدرش به نزد پتگر می‌رود تا شاگرد او شود، مدتی می‌گذرد و روزی او قرار بوده که نقاشی از یک گلابی بکشد، هر چه سعی می‌کند نمی‌تواند و در نهایت خود گلابی را با خمیر نان وسط اثرش می‌چسباند و آن را به پتگر نشان می‌دهد پتگر او را از کلاس خارج می‌کند. سال‌ها بعد ارمجانی برای ثبت آن خاطره و دوران شاگردی‌اش نزد پتگر، همان گلابی را به تصویر می‌کشد که این نقاشی در نمایشگاه بزرگی از مجموعه آثار ارمجانی در آمریکا به نمایش گذاشته شد.
عباس مشهدی‌زاده هم در پایان این نشست پتگر را یکی از مهم‌ترین نقاشان ایران خواند که شاگردانی چون مارکوگریگوریان، سیا ارمجانی، بهجت صدر و هانیبال الخاص از شاگردان او بوده‌اند.

پایان بخش این نشست پخش فیلم مستندی دربارهٔ اصغر پتگر بود که توسط هومن حسنی ساخته شده بود. همزمان با مراسم بزرگداشت علی اصغر پتگر نمایشگاهی از نقاشی‌های او در موزه کمال‌الملک نیز برپا شد و این نمایشگاه تا ۱۵ دی دایر خواهد بود و علاقمندان برای بازدید می‌توانند به موزه‌ مکتب کمال‌الملک واقع در میدان بهارستان، خیابان دانشسرا، باغ نگارستان مراجعه کنند. باغ نگارستان در روزهای دوشنبه تعطیل است.