گزارش نیویورک‌تایمز از پاساژ‌های غول‌پیکر در قلب تهران

گشایش مراکز بزرگ و شیک خرید در تهران در بحبوحه رونق اندک اقتصادی دست‌مایه خبرنگار روزنامه نیویورک‌تایمز قرار گرفته است که در گزارشی به بررسی رشد این قبیل مراکز پرداخته است.

وی گزارش خود را با اشاره به مرکز خرید پالادیوم در محله زعفرانیه تهران آغاز می‌کند که هر روز خودروهای گران‌قیمت زیادی مانند پورشه و بنز برای ورود به پارکینگ چندطبقه آن صف می‌کشند. این خبرنگار امریکایی می‌نویسد ایران با وضعیت اقتصادی نابسامان، خزانه خالی، قیمت‌های پایین نفت و تداوم آثار منفی تحریم‌های غرب روبه‌رو است، اما فقط یک شاخص است که همچنان رشد چشمگیری دارد و آن ساخت‌و‌ساز به‌خصوص ساختن مراکز خرید است.

به نوشته این روزنامه، عملیات ساختمانی ۴۰۰ مرکز خرید در سراسر ایران آغاز شده است که ۶۵ مورد آن در تهران است. نیویورک‌تایمز مراکز خرید را نوعی شاخص توصیف می‌کند که نشان‌دهنده رونق سال‌های نه‌چندان دوری است که ایران درآمد نفتی فراوانی داشت و ظرف یک دهه ۷۰۰ میلیارد دلار را نصیب آن کرد. ایرانیان که پول فراوانی داشتند و پولشان ارزش نسبتا بالایی داشت، به کالاهای لوکس علاقه‌‌مند و باعث رونق‌یافتن طرح‌های ساخت مراکز خرید شدند. با این‌حال، این رونق نشان‌دهنده دیگر عوامل هم هست، زیرا شرکت‌های ساختمانی و سرمایه‌گذاری عمدتا به برخی نهادها وابسته هستند.

 جمشید عدالتیان اقتصاددان در مصاحبه با نیویورک‌تایمز می‌گوید باتوجه به تحریم‌ها و اینکه جای دیگری برای سرمایه‌گذاری وجود ندارد، ساختن مراکز خرید تنها کار و کسب پول‌ساز در ایران است. به گفته وی، برخی نهادها تنها سازمان‌هایی هستند که پول دارند و سرمایه‌گذاری آنها در کاری که سودده است، منطقی است. این نهادها با مشارکت بانک‌ها، ثروتمندان، برخی بنیادها و دیگر نهادها، مراکز خرید با اسامی غربی همچون رز، مگا‌مال و اطلس‌پلازا می‌سازند. در گذشته، خرید کردن در ایران تجربه‌یی یکنواخت بود و بیشتر مغازه‌ها لباس، وسایل برقی و کالاهای خانگی یکسانی را عرضه می‌کردند. تبلیغات که زمانی در تلویزیون و تابلوهای شهری ممنوع بود، اکنون مجاز است، اما فقط برای کالاهای ایرانی. مشتریان اکنون  از کنار فروشگاه‌های نایکه و ماسیمو دوتی می‌گذرند، در سوپرمارکت طبقه همکف باگت تازه سفارش می‌دهند و در باشگاه ورزشی در طبقه بالای مرکز که رو به رشته‌کوه البرز دارد، ورزش می‌کنند.

حسن رفتاری، مالک مرکز خرید پالادیوم به نیویورک‌تایمز می‌گوید ما به آنچه مردم می‌خواهند انجام دهند، توجه می‌کنیم. آنها می‌توانند حین خرید کردن، پول خرج کنند، چیز بخرند و لذت ببرند. وی از خانواده‌یی است که مشهور به داشتن رستوران‌های چلوکبابی است. وی قبلا مجتمع‌های آپارتمانی مجلل می‌ساخت. او مصرانه می‌گوید مرکز خرید وی ۱۰۰درصد خصوصی است. وی اکنون ۲۵۰فروشگاه این مرکز خرید را یکی‌یکی می‌فروشد. او گفت ما ۱۰۰۰پارکینگ داریم و تنها اشتباهم این بود که پارکینگ بیشتری نساختم.

مراکز خرید مشابه پالادیوم مثل قارچ در سراسر تهران رشد می‌کند. ۶۵مرکز خرید اکنون در تهران در دست ساخت است و البته همه آنها در محلات ثروتمند تهران نیست. اکنون نزدیک ترمینال اتوبوس‌رانی جنوب تهران، ۳مرکز خرید در حال ساخت است. مرکز خرید عظیم مگامال نزدیک فرودگاه مهرآباد به‌تازگی افتتاح شد. در فاصله اندکی در شمال آن، مرکز خرید کورش قرار دارد. نمای آن کاملا غربی و مطابق ذایقه مشتریان طبقه متوسط و بالاست. یک مشتری در این مرکز خرید گفت تجربه لذت‌بخشی است.

همه‌چیز زیر یک سقف گرد آورده شده است. مثل مراکز خریدی است که در دوبی و ترکیه دیده‌ام. خبرنگار نیویورک‌تایمز معتقد است رشد این مراکز خرید موید نفوذ فزاینده شهرنشینان است که درآمدشان در طی سال‌های برقراری تحریم کاهش یافته است. وی می‌نویسد طی سال‌های پس از انقلاب رسانه‌های دولتی و پلیس بر ارزش‌های انقلابی تاکید می‌کنند، اما بسیاری از ایرانیان از تلویزیون ماهواره‌یی و اینترنت استفاده می‌کنند که حوزه دیدشان را گسترده کرده و سبب شده است تا آنان زندگی خود را با مردم ترکیه، مالزی، اروپا و دیگر کشورها مقایسه کنند. از این نظر، مراکز خرید به‌نوعی نماد طبقه متوسط در اقتصاد دولتی و نشان‌دهنده تمایل فزاینده مردم برای پیوستن به جهان نوین است.

این روزنامه از قول کاظم علیرضا که از وی به‌عنوان محقق تاریخ نام می‌برد، می‌نویسد امروزه افراد شهری و طبقه متوسط زیادی در تهران هستند که به سبک زندگی غربی علاقه‌مند هستند. به گفته وی، ساخت‌وسازکنندگان نیازهای این مردم را با ارایه‌کردن مصرف‌گرایی به سبک شهرنشینی غربی و تغییر سبک زندگی ارایه می‌کنند. مراکز خرید مردم را راضی می‌کنند، دست‌کم حالا مردم از آنها راضی هستند. اما کسانی که به اطلاعات اصلی دسترسی دارند، می‌گویند مساله رونق مراکز خرید فقط وجه اقتصادی دارد. زیرا اساسا گروهی متشکل از ۱۰ تا ۲۰ فرد بسیار ثروتمند و نهادهای حکومتی این مراکز را می‌سازند. نیویورک‌تایمز این خبر را به نقل از مدیر یک شرکت‌ طراحی نقل می‌کند که حاضر به معرفی خود نشد. به گفته وی، این ساخت‌وسازکنندگان از ساختن مجتمع‌های مسکونی به ساختن مراکز خرید تغییر جهت داده‌اند، چون بسیار سودده است.

نیویورک‌تایمز از قول یکی از نشریات تجاری می‌نویسد شرکت سازه پایدار قرن متعلق به یکی از نهادهاست که اکنون مشغول ساختن مرکز خرید رز در غرب تهران است. این نشریه نوشت که یکی از بانک‌های متعلق به نهادها و شرکت سرمایه‌گذاری مهرگان سرمایه‌گذاران مرکز خرید مگامال هستند. جمشید عدالتیان که عضو اتاق بازرگانی تهران است، می‌گوید در شهر پرجمعیت و متراکمی مانند تهران، زمین زیادی برای ساختن مراکز خرید بزرگ وجود ندارد و زمین‌های موجود اغلب در مالکیت بنیادهای حکومتی است. وی می‌افزاید دولت وجود مراکز خرید را به بازار بی‌نظم ترجیح می‌دهد، زیرا جمع‌کردن مالیات بر ارزش‌افزوده که اکنون ۸درصد است، آسان‌تر است. وی می‌گوید باید از۴میلیون مغازه شخصی در ایران مالیات گرفت. هر چقدر آنها متمرکز باشند، بهتر است.

نیویورک‌تایمز در پایان گزارش خود از قول مبین چراغی که از وی به‌عنوان معاون آقای رفتاری یاد می‌کند، می‌نویسد این مرکز خرید فقط فرهنگ خرید‌کردن ما را عوض نمی‌کند، بلکه این محلی است که مردم باهم مهربان هستند. بسیاری از افرادی که می‌بینید لبخند می‌زنند و مانند دیگر جاهای شهر استرس‌زده نیستند.