شبکه ایران/ چالش ها و رخدادهای جمعیتی در ایران و در سه دهه اخیر، چنان متغیر و گاه شوک آور است که نهادهای برنامه ریزی، هدایت، کنترل و پاسخگویی به نیازهای جمعیتی، در بسیاری از مواقع قدرت تطبیق با نیازهای جدید لایه های مختلف سنی را ندارند و از رویدادهای جمعیتی عقب می مانند.
سیمای متغیر هرم جمعیتی در ایران، جوانی و حتی نوجوانی جمعیت در دهه های ۵۰ و ۶۰ و گذر از جوانی به میانسالی در دهه های ۸۰ و ۹۰ را تجربه کرده است و پیش بینی کهنسالی جمعیت در آینده ای نزدیک، چهره جدیدی است که این هرم قرار است به خود بگیرد. این رنگ به رنگ شدن ها همه در یک فاصله زمانی حدود ۵۰ سال در حال وقوع است. در حالی که بطور طبیعی، وقایع جمعیتی در یک کشور عموما تدریجی و کند و دارای سیر حرکتی آرام است.
اگر تا دو دهه قبل، میانگین جمعیت خانوارها در ایران عدد شش را نشان می داد، این میانگین در سالهای اخیربه سمت نصف شدن این عدد و حتی عدد زیر سه در بسیاری از مناطق شهری توسعه یافته تمایل پیدا کرده است. این اتفاق به معنای رواج پدیده تک فرزندی در کشور است که خود یک پدیده مهم اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی تلقی می شود.
تک فرزندی به معنای پدید آمدن نسلی است که دوران کودکی خود را بدون خواهر و برادر گذرانده اند، در میان حلقه خانواده و فامیل غالبا عزیز دردانه بوده اند و در آینده، خانواده هایی هسته ای با دایره خویشاوندی بسیار محدود را تشکیل می دهند.
تک فرزندی ازبعد دیگر به معنای روبرو شدن نهاد دولت با خانواده هایی کهنسال و تنها در آینده است که در دوران پیری، کمترین حمایت را از فرزندان خود دریافت می کنند و نهادهای حمایتی و مدد کاری در بخش خصوصی و دولتی باید جایگزین جدی نهاد خانواده شوند.
افزایش سن ازدواج
یکی از مهمترین عواقب افزایش سن ازدواج، تک فرزندی و یا کم فرزندی در خانواده است. ازدواج در ۳۰ و ۳۵ سالگی این روزها معمول شده است ، بسیاری از زوج ها در شهرهای بزرگ ، پدر و مادر شدن را در سنین حدود ۴۰ سالگی تجربه می کنند سنی که شاید پدران و مادران دیروز، فرزندان خود را به خانه بخت می فرستادند.
بهروز بیرشک روانشناس، از جمله نتایج زیانبار افزایش سن ازدواج را باروری سخت، رواج تک فرزندی، تفاوت سنی زیاد با فرزندان و در نتیجه مشکلات بسیار زیاد در تربیت فرزندان می داند.
وی می گوید: در رابطه با این موضوع نمی‌توان به یک یا ۲ عامل اکتفا کنیم. عوامل مختلفی در آن نقش دارند و آمار رسمی نشان می‌دهد که سن ازدواج چه در دختران چه در پسران افزایش پیدا کرده است.
این کارشناس می افزاید: در مواقعی که حق انتخاب برای افراد محدود می‌شود برنامه ریزی و تصمیمگیری‌ها دچار تزلزل می‌شود. از نتایج زیانبار افزایش سن ازدواج باروری سختٰ، رواج تک فرزندی، تفاوت سنی زیاد با فرزندان و در نتیجه مشکلات بسیار زیاد در تربیت فرزندان است.
وی می گوید: توصیه اغلب روانشناسان بر این است که ازدواج در سن مناسب آن صورت گیرد؛ بهترین سن برای دختران ۲۰ تا ۲۱ و پسران ۲۶تا۲۷ است.
بیرشک برخی از عوامل افزایش سن ازدواج را عوامل اجتماعی، تحصیلات دانشگاهی، عوامل فرهنگی و اقتصادی به هم خوردن توازن جمعیت پسران و دختران آماده به ازدواج دانست.
هشدارها جدی است
مدیرکل سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت نسبت به پیامدهای افزایش سن ازدواج و رواج تک فرزندی در خانواده‌ها هشدار می دهد.
دکتر محمداسماعیل مطلق می گوید: پیشنهاد وزارت بهداشت آن است که میزان فرزندآوری در خانواده‌ها به بیش از ۲/۲ افزایش یابد.
وی می افزاید: اکنون مشکل آن است که سن ازدواج ۷ تا ۱۰ سال افزایش یافته و به حدود ۲۷ سال رسیده است. این درحالیست که بهترین سن برای بارداری سنین ۲۰ تا ۳۵ سال است. پیشنهاد آن است که سن ازدواج کاهش آید. لازم است تمام ارگان‌ها، دولت، خانواده‌ها و خیرین در زمینه کاهش سن ازدواج در کشور کمک کنند.
مطلق ادامه می دهد: با کاهش سن ازدواج مشکلاتی که از نظر سلامتی مطرح است نیز کاهش می‌یابد چرا که از نظر آناتومیکی و فیزیولوژیکی بهترین سن برای فرزنددار شدن ۲۰ تا ۳۵ سال است.
وی افزاید: مشکل بعدی آن است که در صورت ازدواج، خانواده فرزندآوری را به تاخیر می‌اندازد. بررسی‌ها نشان می‌دهد اگر فرزندآوری زودتر انجام شود به نفع سلامت فرزند و مادر است. مشکل بعدی تک فرزندی است و اکنون خانواده‌ها به تک فرزندی روی آورده‌اند. این مبحث برای سلامت آن فرزند مشکل‌زاست.
مطلق تاکید می کند: وظیفه وزارت بهداشت پرداختن به سلامت جمعیت است. بر این اساس تاکید می‌کنم تک فرزندی و افزایش سن ازدواج به ضرر سلامت خانواده است و این موضوع سبب می‌شود که سلامت خانواده از بعد جسمی، روحی و معنوی در خطر باشد. این موارد باید اصلاح شود.
مطلق در ادامه نسبت به رواج افزایش سن ازدواج و تک فرزندی در دهکهای بالای جامعه هشدار می دهد و می گوید: اکنون دهکهای بالای جامعه که مشکل اقتصادی ندارند و از سطح سواد بالایی برخوردارند یا ازدواج نمی‌کنند یا در سن بالا ازدواج می‌کنند. از طرف دیگر فرزندآوری با تاخیر انجام می‌شود و اغلب هم تک فرزندی هستند.
وی درباره آمادگی زیرساختهای بهداشتی کشور برای پاسخگویی به افزایش جمعیت در کشورمی گوید: زیرساختهای بهداشتی برای افزایش جمعیت فراهم است و هیچ مشکلی از بابت سلامت نداریم. با اجرای برنامه پزشک خانواده هیچ مشکلی از نظر بهداشتی برای فرزندآوری نداریم و خانواده‌ها باید برای فرزندآوری برنامه‌ریزی کنند. چرا که امید به زندگی قبل از انقلاب ۵۴ سال بود و اکنون به ۷۴ سال رسیده است و به این ترتیب زیرساختهای بهداشتی و سلامتی افزایش یافته است. برنامه‌ریزیهای لازم نیز صورت گرفته که تا پایان برنامه پنجم توسعه، سن امید به زندگی در کشور به ۷۶ سال افزایش یابد.
مدیرکل دفتر آمار اطلاعاتی جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال تاکید می کند: با توجه به اینکه رشد جمعیت نسبت به برنامه اول از ۳٫۲ به ۱٫۲۵ درصد رسیده به همین دلیل کارشناسان معتقدند بطور متوسط طی ۳۰ سال آینده به رشد منفی در جمعیت خواهیم رسید.
به گفته محزون، سیاستگذاری جمعیتی فقط مربوط به افزایش جمعیت نیست بلکه موضوعات دیگری مانند مهاجرت و … و همچنین بهره گیری از پتانسیلهای استانهای مختلف را نیز در بر می گیرد.
وی با اشاره به تغییر فرهنگ غلط در برخی خانواده ها افزود: باید جلوی برخی از فرهنگهای غلط مانند اینکه داشتن یک فرزند کافی است و یا اینکه برخی زوجها قصد بچه دار نشدن ندارند و… گرفته شود.
مدیر کل دفتر آمار اطلاعاتی جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال گفت: چنانچه از هم اکنون برنامه ریزی درستی انجام نشود در آینده بر ساختار جمعیت خسارت وارد می شود به همین دلیل باید با مدیریت درست موضوع روند رشد جمعیت ساماندهی شود.
شبکه ایران