تلویزیون، تئاتر و یا تله تئاتر

نمایش‌نامه های شکسپیر همواره این قابلیت را داشتند و در بسیاری از کشورها به شکل تئاتر تلویزیونی به نمایش درآمدند. در فرانسه نمایش‌های کمدی مولیر، ماری وو و بومارشه در قالب تئاترهای تلویزیونی نمایش داده شدند.
اما سبب گرایش به ساخت برنامه‌های تلویزیونی به سبک و سیاق تئاتر را می توان با نگاهی به ساختار برنامه‌های تلویزیونی و فیلم‌ها دریافت. در دهه ۴۰ میلادی یعنی آغاز تجربه برنامه‌سازی برای تلویزیون برنامه‌های نمایشی عمدتا در استودیو تولید می‌شدند. تفاوت تولید فیلم در استودیو با ساخت برنامه تلویزیونی در استودیو در این بود که در استودیوی فیلم ،یک دوربین تمام نماها را می‌گرفت و در مرحله تدوین سکانس های مختلف در کنار هم قرار می‌گرفتند، اما در استودیوی تلویزیونی نماها با دو، سه و یا چند دوربین از زوایای مختلف بدون قطع شدن به صورت زنده پخش می‌شد. به بیان دیگر تئاتر و تلویزیون از نظر زمان واقعی نمایش شباهت بسیاری به هم داشتند.
از اواسط دهه پنجاه تا هشتاد میلادی تئاتر تلویزیونی جزو برنامه‌های پربیننده و پرطرفدار در بریتانیا بود. ژانر این برنامه‌ها برگرفته از سبک kitchen Sink realism در بریتانیای آن زمان بود که از زندگی واقعی طبقه کارگر الهام می‌گرفت. برنامه‌هایی از این دست مانند armchair theatre که بین سال های ۱۹۵۶ تا ۱۹۷۴ از شبکه ای.بی.سی پخش می‌شد، «نمایش چهارشنبه» که بین سال های ۱۹۶۴ تا ۱۹۷۰ و «نمایشی برای امروز» که بین سال های ۱۹۷۰ تا ۱۹۸۴ از شبکه بی بی سی پخش می‌شدند به خاطر کیفیت بالای خود مورد تحسین منتقدان قرار گرفتند.
در سال ۱۹۲۸ در آمریکا اولین تئاتر تلوزیونی با نام «فرستاده ملکه» به کارگردانی مورتیمراستوارت پخش شد. شبکه بی بی سی را نیز می توان سردمدار پخش این تئاترهای تلوزیونی در بریتانیا دانست. این شبکه که از سال ها قبل ساخت برنامه‌های نمایش نامه‌خوانی رادیویی را آغاز کرده بود در سال ۱۹۲۹ تصمیم گرفت این تجربه را در تلویزیون هم به اجرا بگذارد. سرانجام این شبکه موفق به ساخت اولین تئاتر تلوزیونی خود شد که برگرفته از نمایشنامه ایتالیایی با نام «مرد گل به دهان» بود. سبب انتخاب این نمایش تعداد کم شخصیت ها وکوتاهی آن بود و در حقیقت این نمایش سرآغاز تاریخ تئاتر تلویزیونی به شمار می آید.
بین سال های ۱۹۳۶تا ۱۹۳۸ این قالب برنامه‌ها سهم عمده ای از برنامه‌های تلویزیون بریتانیا را به خود اختصاص دادند و در این دوران بسیاری از آثار موفق که پیش از آن در سالن های تئاتر روی صحنه رفته بودند به صورت تلویزیونی نیز اجرا شدند.
تئاترهای تلویزیونی ابتدا برگرفته از تئاترهای کلاسیک یا مدرن روی صحنه بودند و به صورت زنده یا ضبط شده از تلویزیون پخش می‌شدند. سایر نمایش‌ها ،داستان هایی اقتباسی از آثار کلاسیک ادبی بودند. در دهه پنجاه با افزایش شمار مخاطبان میل به تولید تئاترهای تلویزیونی با متن غیر اقتباسی افزایش پیدا کرد. در سال ۱۹۵۱ بی بی سی برای اولین بار تیمی از نویسندگان را با همین هدف دور هم جمع کرد.
از سوی دیگر محبوبیت این برنامه‌ها در آمریکا چندان قابل مقایسه با بریتانیا نبود. نمایش‌های تلویزیونی بیشتر بین سال های ۱۹۴۸ تا ۱۹۶۱ در آمریکا موفق بودند. در این دوران تئاترهای زنده تلویزیونی رونق فراوان داشتند و دوران طلایی تلویزیون را رقم زدند.
اگرچه در سال های ابتدایی پیدایش این دست برنامه‌ها شکل و شمایل نمایش با اجرای زنده در استودیو های تلویزیونی کاملا نزدیک به تئاتر بود اما با گذشت زمان و در اوخر دهه هفتاد تکنیک های سینمایی چاشنی این برنامه‌ها شد اما همچنان این برنامه‌ها با نام خود در تلویزیون باقی ماندند.
مزیت تئاترهای تلویزیونی نسبت به فیلم زمان واقعی آن ها و دیگر المان های موجود در تئاترهای زنده بود. با دیدن این برنامه‌ها تماشاگر احساس می کرد در اتاق نشیمن خود نشسته و بازیگران در مقابل او در حال اجرای نمایش می باشند. اما در حقیقت می توان گفت همه کوشش هایی که برای تولید تئاترهای تلویزیونی صورت گرفت بیشتر به پیشرفت صنعت فیلم سازی در تلویزیون و حتی سینمای آمریکا کمک کرد تا به شکوفایی تئاتر در تلویزیون. بسیاری از نمایشنامه های تلویزیونی بعدها تبدیل به آثار ماندگار سینمایی شدند که از میان آن ها می‌توان به نوشته های رجینالد رز، رد سرلینگ و یا جی. بی پریستلی اشاره کرد.
در اوایل دهه هشتاد میلادی با رونق گرفتن بازار سریال های پلیسی و پزشکی حضور این برنامه‌ها کمرنگ تر شد، هرچند همچنان به عنوان نمایش‌های با کیفیت تلویزیون بریتانیا محسوب می‌شدند. با تمام این تفاصیل، این ژانر هرگز به طور کامل از تلویزیون حذف نشد اگرچه نتوانست به روزهای اوج خود مانند زمان پخش «نمایشی برای امروز» بازگردد.
نمایش‌های تلویزیونی یا تله‌تئاترها قدمت بسیاری در تلویزیون ایران نیز دارند. زمانی که سیمای جمهوری اسلامی دو شبکه تلویزیونی بیشتر نداشت، تله‌تئاتر در جدول برنامه‌ها جایگاه ثابتی داشت و از همان زمان آثار ماندگاری چون «ملکه‌های فرانسه»، «معمای یک قتل»، «سوءتفاهم»، «تله موش»، «برده رقصان» و «تاجر ونیزی» بر اساس آثار مطرح جهانی شکل گرفت. دولتی بودن تلویزیون ایران سبب شد تا این شیوه برنامه سازی برای سال ها قالب قدیمی و سنتی خود را حفظ کند و بدون توجه به تغییر سلیقه مخاطبان به راه خود ادامه دهد.
پس از مدتی تله‌تئاتر با رویکردی جدی‌تر به شبکه چهار رفت که با شعار شبکه فرهیختگان فعالیت می کرد. پخش نمایش‌های تلویزیونی در شبکه چهار در این سال‌ها هیچگاه قطع نشد و در مقاطعی حتی تله‌تئاترهای خارجی یا نمایش‌های ایرانی تکراری روی آنتن رفتند.
در نهایت شاید مهم‌ترین نکته دربارهٔ تئاترهای تلویزیونی این باشد که این قالب با وجود تمام محدودیت‌ها و فراز و ونشیب‌ها در دوران اوج خود تنوع گسترده‌ای از تم‌ها و سبک‌ها را در برمی‌گرفت. یعنی چیزی فراتر از فرمول‌های بعضا تکراری که بر سریال های تلویزیونی امروز حاکم است.

عطیه سالار منش