کودکان را به «نه گفتن» عادت دهیم

اگر معتادی که می‌بینیم جوان باشد و ما هم پدر و مادر باشیم این حس قوی‌تر است و جمله ما کامل‌تر خواهد بود: «خدا به داد پدر و مادرش برسد» اما واقعا چه باید کرد که فرزند ما دچار این مشکل یا به قولی بیماری نشود.

تحقیقات گسترده درخصوص پیشگیری از اعتیاد بویژه در نوجوانان یک ترجیع‌بند مشترک دارد. آموزش مهارت‌های زندگی به کودکی که قرار است به جامعه‌ای پای گذارد که همیشه خطر گرایش به یکی از آسیب‌های اجتماعی تهدیدش می‌کند.

مهارت‌هایی همچون نه گفتن، اعتماد به نفس، تصمیم‌گیری، دوست‌یابی و مواردی از این دست که ندانستن هر کدام می‌تواند فرد را به قهقرا ببرد. کودک امروز باید به آموزش‌هایی مجهز شود که برای مقابله با خطراتی که تهدیدش می‌کند، ضروری است.

این خطر می‌تواند از دعوت یک دوست همسال به کشیدن سیگار یا حتی شرکت در یک مهمانی آغاز شود و تا اعتیاد به مواد مخدر پیش رود.

یکی از اصلی‌ترین مهارت‌هایی که نه تنها در پیشگیری از گرایش کودک به اعتیاد موثر است، بلکه در همه شوون زندگی نقشی ویژه و اساسی دارد، مهارت اعتماد به نفس است. مهارتی که می‌تواند نوجوان را از پاسخ مثبت به یک درخواست غیرمعمول بازدارد.

دکتر علی سالاریان، رزیدنت مطالعات تخصصی اعتیاد درخصوص نقش اعتماد به نفس در پیشگیری از اعتیاد می‌گوید: برخی افراد به دلیل هراس از اجتماع و خودکم بینی تلاش می‌کنند با استفاده از مواد خلا اعتماد به نفس خود را مرتفع کنند. در واقع با یک نگاه ساده‌تر فردی که اعتماد به نفس پایینی دارد نمی‌تواند دعوت همسالان را رد کند و برای جبران فقدان یا کمبود اعتماد به نفس به مواد روی می‌آورد.

البته دکتر سالاریان به جنبه دیگر قضیه نیز اشاره دارد و می‌افزاید: از سویی دیگر، برخی نوجوانان هم دلیل به اعتماد به نفس کاذب و بیش از حد گرفتار مواد می‌شوند. آنها تصور می‌کنند با یک بار امتحان مواد، معتاد نمی‌شوند، بنابراین اعتماد به نفس کاذب هم می‌تواند فرد را معتاد کند.

اما چگونه می‌توان این مهارت را در کودک و نوجوان به وجود آورد یا تقویت کرد. دکتر سالاریان معرفت و علم خانواده را در ایجاد اعتماد به نفس در کودکان موثر می‌داند و معتقد است: وقتی خانواده به فرزند خود این فرصت را بدهد که توانایی‌هایش را نشان دهد یا با ارتباط نزدیک‌تر و آگاهی دادن به نوجوان اعتماد به نفس کاذب او را بین ببرد، این مهارت بدرستی در نوجوان شکل می‌گیرد.

وی به والدین توصیه می‌کند ساعات بیشتری را با کودکان خود بگذرانند، بازی‌های متناسب با سن و ورزش‌های فیزیکی را به آنها آموزش دهند، مهارت‌های اجتماعی را به آنها بیاموزند و به‌طور کلی تعامل مثبت و سازنده‌ای با فرزندان خود داشته باشند.

دکتر سالاریان نیز بر این نکته تاکید دارد. او سرزنش کردن، تنبیهات غیر ضروری و فیزیکی و برخوردهای مستقیم و رودررو را از جمله عوامل کاهش اعتماد به نفس در کودکان و نوجوانان می‌داند و می‌گوید: ملامت کردن، سرخوردگی و رد و پس زدن شخصیت بچه‌ها همانقدر که در کاهش اعتماد به نفس موثر است، می‌تواند باعث واکنش معکوس کودک در سال‌های بعد شود و در نوجوانی و جوانی اعتماد به نفس کاذب در شخص ایجاد کند که به اندازه کمبود اعتماد به نفس خطرساز است.

این پژوهشگر اعتیاد تصریح می‌کند: خانواده‌ها باید پتانسیل‌های کودکان و نوجوانان خود را شناسایی و آنها را تقویت کنند. اشاره به توانایی فرزندان در جمع و میدان دادن به آنها برای بروز این توانایی‌ها اعتماد به نفس بچه‌ها را بالا می‌برد. ضمن این‌که اگر خانواده‌ای کودکی با اعتماد به نفس پایین داشت، باید دلایل این کمبود را بررسی کند و برای رفع آن از متخصصان و مشاوران در این زمینه کمک بخواهد.