تئاتر خیابانی و نبض جامعه

تابستان بهترین فصل تئاتر خیابانی است؛ هوای گرم، تعطیلی مدارس و دانشگاه ها، افزایش رفت و آمد مردم و حضور بیشتر آنان در بوستان های شهری، شرایط خوبی را برای هنرنمایی این شاخه از هنرهای نمایشی فراهم می سازد.

در تیر و مرداد امسال هم، اگرچه محوطه تئاتر شهر، باغ هنرمندان و فضاهای باز فرهنگسراهای تهران، میزبان ده ها گروه نمایش خیابانی بودند که هزاران تماشاگر را پای هنرنمایی خود نشاندند، با این حال به نظر می رسد نمایشگران تئاتر خیابانی هنوز از نظر هنری و کیفی نتوانسته اند انتظارات مخاطبان را برآورده سازند.

اگرچه اجراهای خیابانی تئاتر طی چند سال گذشته در کشور و بویژه در تهران افزایش یافته است، اما با مروری بر موضوع و شیوه های اجرایی این آثار می توان دریافت که بسیاری از این نمایش ها در تعریف تئاتر خیابانی نمی گنجند.

پیش از هر چیز باید تاکید کرد که هر نمایش میدانی که در فضای باز اجرا می شود و مردم را به دور خود جمع می کند، تئاتر خیابانی نیست. از این رو خرده نمایش هایی چون معرکه گیری، پهلوان بازی و… را نمی توان در زمره تئاتر خیابانی محسوب کرد.

از سوی دیگر، از ابتدای قرن بیستم که تئاتر خیابانی به معنای امروزی تعریف شد و شکل گرفت، همیشه وجهی اجتماعی و سیاسی با رویکردی انتقادی داشته است. از این رو تئاتر خیابانی را باید نمایش اعتراض دانست.

پس از پایان جنگ جهانی اول و ظهور جنبش های هنری پیش رو نظیر دادائیست ها، تئاتر خیابانی به مهم ترین تریبون انتقاد از جوامع بورژوازی تبدیل شد.

اگرچه بعد از آن این گونه تئاتری در دهه های ۴۰ و ۵۰ میلادی قرن بیستم دچار افول شد اما با شکل گیری جنبش دانشجویی در اواخر دهه ۶۰ قرن گذشته در فرانسه، رونقی دوباره یافت.

تئاتر خیابانی در طول سال های جنگ ویتنام یکی از رسانه های موثر مخالفان لشکرکشی آمریکا به آسیای جنوب شرقی بود و آن روزها در هر شهر اروپایی و آمریکایی می شد اجرای چنین آثاری را دید.

با چنین سابقه ای می توان گفت تئاتر خیابانی نمایش زنده ای است که طرح مسائل روز جامعه و پرداختن به واقعیت های مهم و اساسی از ویژگی های ذاتی آن است؛ با این تعریف تئاتر خیابانی را می توان واکنشی هنری نسبت به رویدادها و واقعیت های جامعه دانست.

از نظر شیوه های اجرایی نیز، تئاتر خیابانی دارای مولفه های ویژه و اختصاصی خود است. این گونه نمایشی، تئاتری غیرقراردادی است که بدون توجه به دغدغه های گیشه و برای مخاطبان عادی که همان مردم کوچه و بازار هستند، اجرا می شود.

از مهم ترین ویژگی های این تئاتر باید به مشارکت فعالانه تماشاگران در نمایش اشاره کرد؛ این همراهی به گونه ای است که دیوارهای میان نمایشگر و تماشاگر برداشته شده و مخاطب در اجرا به نقش آفرینی می پردازد.

تئاتر خیابانی باید موضوع و داستان خود را از جامعه بگیرد و با پالایش آن در صافی هنر، آن را دوباره در جامعه مطرح کند؛ نمایشی از مردم و برای مردم.

برای همین است که در بین تمام شاخه ها و انواع نمایش، این تئاتر خیابانی است که بیش از دیگران با نبض جامعه هماهنگی دارد و حال و روز مردم را به سرعت و دقت به نمایش در می آورد.