تحول در نظام آموزش؛ قطاری که ترمز ندارد

قرار است سال تحصیلی آینده نظام ۶٫۳٫۳ اجرایی شود، گویا بخشنامه‌ها و ترتیبات قانونی هم اندیشیده و در مواردی ابلاغ شده است، اما بررسی‌ها از نوعی ناباوری و تردید در بین لایه‌های مختلف مردم اعم از اولیا، دانش‌آموزان و حتی فرهنگیان برای اجرایی شدن نظام جدید آموزشی حکایت دارد. بسیاری از آنها دلایلی از جمله شتابزدگی، غلبه تبلیغ‌گرایی به جای کار کارشناسی و عدم پیش‌بینی سخت‌افزار و نرم‌افزار مورد نیاز را برای خوش‌بین نبودن به طرح یاد شده کافی می‌دانند.

کسی کوتاه نمی‌آید

یک بازی همزمان را با ۲ بازیگر در نظر بگیرید که در این بازی برای هر بازیگر ۲ مولفه وجود دارد؛ شجاعت و ترس. در دنیای واقعی شجاعت به معنای خالی نکردن صحنه و ترس معادل کنار رفتن است. مثال فانتزی قضیه هم ۲ راننده هستند که از ۲ طرف به یک پل که فقط برای یک خودرو جا دارد نزدیک می‌شوند. طبیعتا هر راننده می‌تواند یکی از ۲ استراتژی شجاعت و ترس را انتخاب کند، که معنی اولی گاز دادن برای ورود به پل و دومی ترمز کردن و اجازه دادن به ماشین مقابل برای عبور از پل است. حالا ممکن است یکی از ۲ بازیگر یا همان ۲ راننده کذایی برای نشان دادن جدی بودن خود با چراغ دادن، کندن فرمان یا ترمز طرف مقابل را در منگنه قرار دهد تا هر طوری شده کنار برود.

وضعیت کنونی منتقدان و موافقان طرح ۶٫۳٫۳ به نظر می‌رسد به استراتژی مورد اشاره بی‌شباهت نیست. چراکه هر یک از دوطرف در تلاش است تا دیگری را در مقابل کار انجام شده قرار دهد و البته آن طور که از شواهد و قرائن پیداست تا به حال چاقوی وزیر تیزتر از منتقدان بوده است. برای این مدعا شواهد به وفور در دسترس است. فقط کافی است نگاهی گذرا به سرخط اخبار اجتماعی رسانه‌های گروهی بیندازیم: قطار نظام جدید آموزشی یا همان ۶٫۳٫۳ ریل‌گذاری شده و از مهرماه راه‌اندازی می‌شود. از برنامه‌ریزی زمان‌بندی شده برای اجرای تحول بنیادین جلوتریم. از ۲۳ سال قبل به این نتیجه رسیده‌اند که جای ششم ابتدایی در نظام آموزشی کشور خالی است. دانش‌آموزان ابتدایی در نظام کنونی یک سال جهشی تحصیل می‌کنند و همین موضوع دلیل افت تحصیلی در پایه اول راهنمایی است!

مطالبی را که از نظر گذراندید، ‌صحبت‌های حمیدرضا حاجی‌بابایی وزیر آموزش و پرورش است که در تمجید از نظام مهندسی شده جدید، در گفت‌وگو با رسانه‌ها مطرح کرده است.

منتقدان تردید دارند

از سوی دیگر منتقدان نظام جدید آموزشی موسوم به نظام ۶٫۳٫۳ نظراتی متفاوت از حاجی‌بابایی دارند. آنها با اشاره به مواردی همچون شتابزدگی، تغییرات شکلی به جای تغییرات محتوایی و فراهم نبودن بستر‌های لازم، اجرای طرح مذکور را بیشتر تبلیغاتی ارزیابی می‌کنند که در مواردی موجب می‌شود صرفه‌جویی‌هایی هم برای دولت حاصل شود.

سعید محمدیان، استادیار دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، از جمله کارشناسانی است که در مورد طرح جدید تردیدهای جدی دارد. او ضمن آن‌که تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت را با تغییرات ساختاری در دستور کار،‌دارای کمترین قرابت می‌داند، می‌گوید: بیشتر کارشناسان در مورد ضرورت تحول در نظام تعلیم و تربیت متفق‌القول هستند، اما در مورد نحوه اجرا و تمهیدات اندیشیده شده از سوی مسئولان اجرایی سوالات متعددی دارند که بی‌پاسخ مانده است. این استاد دانشگاه توضیح می‌دهد: تدریس، فعالیتی تعاملی و هدفمند بین معلم و دانش‌آموز به منظور تسهیل یادگیری است، عوامل اصلی چنین فعالیتی هم شامل طراحی، اجرا و ارزشیابی است، ‌اما در طرح جدید نظام آموزشی، ارزشیابی به عنوان ستون یک نظام آموزشی به مراتب کم‌رنگ می‌شود.

دکتر محمدیان اضافه می‌کند: مسئولان آموزش و پرورش اعلام کرده‌اند که با اجرای طرح ۶٫۳٫۳ به دلیل این‌که سال آینده ورودی اول راهنمایی نداریم، دانش‌آموزانی که امسال در پایه اول راهنمایی تحصیل می‌کنند به هر نحوی باید قبول شوند و مردودی نداریم! سال آینده هم به طور طبیعی ورودی دوم راهنمایی نخواهیم داشت، در نتیجه همه دانش‌آموزانی که سال تحصیلی ۹۲ ـ ۹۱ در پایه دوم راهنمایی تحصیل می‌کنند،‌ باید قبول شوند و این چرخه باطل در پایه سوم راهنمایی هم به همین نحو ادامه خواهد یافت، بتازگی مسئولان آموزش و پرورش اعلام کرده‌اند که در پایه اول دبیرستان هم مردودی حذف شده است! در نتیجه دانش‌آموزان کنونی بدون هیچ گونه ارزشیابی مستمر و پایش قابل توجه تا دیپلم پیش می‌روند و این خطر بزرگی برای نظام آموزشی کشور است.

این استاد علوم تربیتی که بتازگی مطالعاتی تطبیقی را در نظام آموزشی کشور ژاپن انجام داده است، ‌می‌گوید: در سیستم آموزشی کشور ژاپن استفاده از تکنولوژی آموزشی، ‌وسایل کمک آموزشی و معلمان مجهز به دانش روز به همراه یک برنامه‌ریزی مدون و پایش مستمر دستاوردهای زیادی دربر داشته است. اما در کمال تاسف در نظام آموزشی کشور ما که با افت تحصیلی وحشتناک دست و پنجه نرم می‌کند، برای سرپوش گذاشتن بر ضعف‌های موجود کمرنگ کردن ارزشیابی در دستور کار قرار گرفته که همین موضوع بشدت از کیفیت تحصیلی و سطح علمی دانش‌آموزان کاسته است.

بعضی از دانش آموزان مقطع راهنمایی توانایی خواندن و نوشتن ندارند

محمدیان ضمن دعوت از اعضای کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی برای نظارت بیشتر بر طرح جدید به گزارشگر ما خاطرنشان می‌کند: بسیاری از دانشجویان اینجانب که در دوره تحصیلات تکمیلی کارهای تحقیقاتی و میدانی می‌کنند، در تحقیقات خود با مواردی مواجه شده‌اند که بسیار تاسفبار است. بسیاری از آنان گزارش کرده‌اند در مدارس راهنمایی با دانش‌آموزانی مواجه شده‌اند که توانایی خواندن و نوشتن ندارند. شیوع این وضعیت هم اصلا کم نیست. ضمن این‌که در آزمون‌هایی که آموزش و پرورش به طور سراسری از دانش‌آموزان به عمل می‌آورد شاهد این افت تحصیلی فاحش هستیم و مسئولان آموزش و پرورش نیز به آن اذعان دارند. برای مثال میانگین نمره برخی از دروس پایه حتی زیر نمره ۱۰ و نگران‌کننده است.

این استاد علوم تربیتی تصریح می‌کند: با شعار دادن و ژست گرفتن تحولی در نظام آموزشی حاصل نمی‌شود. برای دستیابی به این هدف باید ابزارهای لازم نظیر فناوری آموزشی، وسایل کمک آموزشی،‌ معلمان متخصص و با انگیزه و نظام ارزشیابی مستمر مهیا باشد. در غیر این صورت با تحت فشار قرار دادن معلمان برای نمره دادن به دانش‌آموران ـ آن گونه که هم‌اکنون شاهد آن هستیم ـ افت تحصیلی و ترک تحصیل و… حل نمی‌شود.

توپ در زمین آموزش و پرورش

آن طور که بررسی‌ها نشان می‌دهد یکی از دلایل اصلی جدی شدن اجرای نظام ۶٫۳٫۳ پافشاری عجیب آموزش و پرورش برای تغییر ساختاری نظام آموزشی کشور است. موضوعی که موجب شده بسیاری از کارشناسان در مواجهه با اصرار مسئولان آموزش و پرورش میدان را خالی کرده و به عنوان ناظر سرانجام کار را انتظار بکشند.

لاله افتخاری، نماینده مردم تهران و عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در این باره می‌گوید: از ابتدای طرح تغییر در نظام آموزشی کشور آنچه در کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی پیگیری شد بررسی این واقعیت بود که آیا براستی تغییر ساختاری نظام آموزشی این اندازه که متولیان آموزش و پرورش مدعی هستند بر محتوا و ارتقاء شاخص‌های آموزشی تاثیرگذار است؟ در مقابل مسئولان وزارت آموزش و پرورش اصرار داشتند که با جابه‌جایی پایه‌های تحصیلی و بدنبال آن تفکیک سنی دانش‌آموزان، بسیاری از مشکلات از جمله افت تحصیلی کاهش می‌یابد.

وی در مورد کمرنگ شدن ارزشیابی در نظام جدید آموزشی می‌افزاید: یکی از مواردی که نگرانی‌هایی ایجاد کرده همین موضوع است، اما مسئولان آموزش و پرورش در توجیه این نگرانی، گفتند که تلاش می‌کنند یک نظام پایش مستمر برقرار کنند تا ارزشیابی فقط به شب امتحان منحصر نشود. البته این موضوع هنوز در حد ادعاست و باید کارشناسان میزان موفقیت طرح مذکور را بررسی کنند، ‌اما آنچه قطعی به نظر می‌رسد تلاش متولیان آموزش و پرورش برای بسط نظام ارزشیابی توصیفی است که طی آن نمره ملاک نیست. ظاهرا مسئولان از اجرای نظام ارزشیابی توصیفی در مقطع ابتدایی راضی هستند اما در مورد موفقیت طرح مذکور نیاز به بررسی و کارشناسی بیشتری احساس می‌شود.