ترکیۀ اردوغان به کدام سو می رود؟ – بین الملل

*سید علی قائم مقامی

چهارمین کنگرۀ حزب عدالت و توسعه در آنکارا در حالی برگزار شد که رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه با انتقادات و چالشهای زیادی در سطح داخلی و منطقه ای روبروست. دامنۀ بحران سوریه روز به روز گسترده می شود و دامن همسایۀ دیوار به دیوار دمشق را نیز گرفته است. درگیر شدن آنکارا در مسئلۀ علویان و اکراد روز به روز شکل جدی تری به خود می گیرد و به لحاظ امنیتی بحران کردها و تروریسم گروه پ.ک.ک ترکیه را آسیب پذیرتر از گذشته ساخته است. کردهای پ.ک.ک هم اکنون در شمال عراق و کوهستان های قندیل مستقر هستند و علاوه بر آن در مناطق شمالی سوریه نیز هزاران نفر از جوانان کرد تحت پوشش پ.ک.ک و حزب اتحاد دمکراتیک کردستان سوریه قرار گرفته و کاملاً سازماندهی شده اند و در حدود ۲۰۰ کیلومتر مربع از مناطق شمال سوریه را تحت کنترل خود دارند و این مسئله نیز از لحاظ امنیتی برای ترکیه بسیار خطرآفرین است. اردوغان تهدید کرده بود که اگر پ.ک.ک در شمال سوریه مستقر شود، ترکیه به این منطقه حمله می کند و پ.ک.ک و حزب دمکراتیک کردستان نیز تهدید کرده بودند که با حملات ترکیه مقابله خواهند کرد.
جدای از همۀ هزینه-فرصت های قرار گرفتن ترکیه در جبهۀ غرب بر سر بحران سوریه، نکتۀ قابل توجه اینجاست که ترکیه طی سالهای اخیر سیاست حمایت از فلسطین و جبهۀ مقاومت را سر داده و هم اکنون کمر به سرنگونی بشار اسد بسته است. خواسته یا ناخواسته ترکیه در راهی قدم نهاده که فازاول آن سرنگونی جبهۀ مقاومت ضدصهیونیستی و شکل دهی به نظمی جدید در منطقه است. از این رو به نظر می رسد جدای از همۀ شعارهایی که اردوغان سر می دهد، آنکارا تا حد زیادی در بحران سوریه سیاست مذهب محوری را در پیش گرفته است. کنار نهادن نوری مالکی و بشار اسد در معادلات منطقه و روی آوردن به کردهایی همچون مسعود بارزانی تحت هدایت و کنترل آمریکا و طارق الهاشمی طرفدار اشغال آمریکا و طراح عملیات تروریستی که اکثر قربانیان آن شیعیان عراقی هستند و ایاد علاوی همگی موید همین واقعیت است. ترکیه هم اکنون درشمال عراق نفوذ گسترده ای دارد و شرکتهای آمریکایی و ترکیه علیرغم مخالفت بغداد قراردادهای کلانی را خلاف قانون اساسی عراق را امضاء کرده اند و این قراردادها را به پیش می برند. از سویی ترکیه با مسعود بارزانی و شورای ملی کردستان سوریه که وابسته به بارزانی است، اقداماتی علیه بشار اسد در مناطق کردنشین سوریه فعالیت های صورت می دهد و به نظر می رسد دولت آنکارا عملاً از روند تجزیه عراق حمایت می کند.
آنکارا مدعی است هدفش حمایت از مردم سوریه است، اما سوال اصلی اینجاست چرا تا پیش از بحران سوریه، حزب عدالت و توسعه اقدامی در جهت احقاق حقوق ملت سوریه و همچنین بازپس گیری جولان از رژیم صهیونیستی صورت نداده بود؟ سوال دیگری که با نگاه به کارنامۀ عدالت و توسعه مطرح می شود، اینست که اصولاً دولت ترکیه تاکنون به جز چند اقدام نمادین، چه اقدام مثبت و عملی برای احقاق حقوق فلسطینیان صورت داده است؟ واقعیت اینست که ترکیه تاکنون هیچ اقدامی در راستای احقاق حقوق فلسطینیان صورت نداده است. اردوغان و حزب عدالت و توسعه همان سیاست حفظ موجودیت اسراییل را دنبال می کنند و طرح دو دولت در کنار یکدیگر را مطرح می کنند. سقف تبادلات تجاری ترکیه با فلسطینیان از مرز ۳۰۰ میلیون دلار فراتر نمی رود، در حالیکه تبادلات ترکیه با اسراییل بیش از ۴ میلیارد دلار است و در سال جاری حجم تجاری اسراییل-ترکیه در همین سطح بوده است.
از سویی خالد مشعل در کنگرۀ عدالت و توسعه در حالی اردوغان را رهبر جهان اسلام خطاب کرده است که دولت عدالت و توسعه کارنامۀ مثبتی از خود ارائه نداده است. مشعل معتقد است که ترکیه تنها کشور مسلمانی است که مشی اسلام میانه رو را در پیش گرفته و در این مسیر موفق عمل کرده است و این باعث غرور جهان اسلام است. می توان از مشعل این پرسش را مطرح کرد که ترکیه چه اقدام مثبتی را برای شکستن حصر غزه و حماس صورت داده است؟ به غیر از اعزام کشتی مرمره که بیشتر افراد آن اتباع خارجی بودند، چه اقدامی دربارۀ فلسطین صورت گرفته است؟ بعدها نیز ترکیه با هشدار ناتو، اتحادیه اروپا و آمریکا مانور دیگری در جهت حمایت از فلسطین صورت نداده و حتی به صورت مخفیانه با هیئت های صهیونیستی از جمله حزب شاس مذاکراتی داشته است.
در کنگرۀ چهارم حزب عدالت و توسعه، اردوغان اعلام کرد که ما از نوادگان سلطان یاوز سلیم هستیم. در واقع او ضمن تأکید بر مشروعیت سلطان سلیم و جنگ چالدران و جنگ با صفویه، قتل عام علویان در ترکیه، سوریه و عراق را تأیید می کند و از طرف دیگر اردوغان اعلام کرد که کردها هم از نوادگان صلاح الدین ایوبی و شیخ ادریس بیتلیسی هستند. البته صلاح الدین نور چشم جهان اسلام است اما شیخ ادریس بیتلیسی که مفتی بود، در دوران عثمانی فتوای قتل علویان و شیعیان را صادر کرد و دهها هزار از شیعه در دوران سلطان سلیم و سلطان سلیمان که اردوغان آنها را به عنوان اجداد خود معرفی میکند، قتل عام شدند.
این اظهارات اردوغان سبب می شود در داخل ترکیه نزاعی بین دولت و علویان بروز کند و اعتماد جهان تشیع وعلویان و طرفداران وحدت امت اسلام به دولت ترکیه سلب شود. با این سیاست، حکومت اردوغان مبنایی مذهب محور پیدا می کند و رقابت و جنگ مذهبی در منطقه به راه می افتد. دعوت اردوغان از ایاد علاوی و طارق الهاشمی و مسعود بارزانی و اسامه نجیفی نیز همین محور ضدعلوی و ضدتشیع را در پیش روی قرار می دهد.
البته نمی توان این واقعیت را از نظر دور داشت که در چنین حالتی مسئلۀ امنیت و منافع ملی ترکیه با همسایگان در معرض خطر قرار می گیرد. ترکیه پیشتر سیاست تنش صفر با همسایگان را در پیش گرفته بود که این سیاست اکنون با شکست مواجه شده است. دولت ترکیه هم اکنون با سوریه، ایران، عراق، ارمنستان و روسیه در چالش شدیدی قرار دارد و مجموع این دلایل می تواند امنیت و منافع ملی ترکیه را در معرض تهدید قرار دهد.

*کارشناس مسائل ترکیه

۲۶۳۴۹

  دانلود