پدیده تأمین مسکن همواره به‌عنوان یکی از معضلات اصلی جامعه مطرح بوده است و در دوران مختلف دولت‌ها کوشیده‌اند با تدوین و اجرای برنامه‌های عملیاتی مختلف به اهداف خود برسند. به‌عبارت دیگر سیاست‌های اتخاذ شده بخش مسکن را می‌توان در چارچوب سیاست‌های کلان اقتصادی تلقی کرد، به‌گونه‌ای که دولت‌ها متناسب با نگرش‌های سیاستی خود به انتخاب ابزارها و اجرای برنامه‌های مورد نظر خود پرداخته‌اند.
بررسی سیاست‌های مسکن دولت‌های مختلف نشان می‌دهد همه دولت‌ها سیاست‌های حمایتی را برای خانه‌دار کردن اقشار هدف در برنامه‌های خود داشته‌اند، اما میزان موفقیت آنها برای اجرایی کردن این طرحها متفاوت بوده و بستگی به توان دولت‌ها و تعامل آنها با بخش خصوصی داشته است. موفقیت دولت‌ها در اهداف کلی بخش مسکن ارتباط مستقیم با سیاست‌های حمایتی دولت برای اقشار هدف دارد.بررسی آماری واحدهای مسکونی ساخته شده با اتکا به سیاست‌های حمایتی دولت نشان می‌دهد در دولت‌های هاشمی رفسنجانی و خاتمی یعنی طی ۱۶ سال تنها ۳۴۰ هزار واحد مسکونی برای گروه‌های هدف دولت ساخته شد و این در حالی است که در دولت احمدینژاد و در قالب مسکن مهر تا سال آینده که پایان کار دولت دهم است بالغ بر ۵/۲ میلیون واحد مسکونی یعنی ۷ برابر دولت‌های قبلی مسکن تحویل گروه‌های هدف می‌شود.کارشناسان بر این باورند که هرچند دولت‌های قبلی هم تلاش می‌کردند با اجرای سیاست‌های حمایتی بخش مسکن را به سوی اهداف مورد نظر خود سوق دهند اما به‌دلیل عدم نقش جدی دولت در این سیاست‌ها به اهداف اصلی خود نتوانستند برسند اما در هفت سال فعالیت دولت احمدینژاد بالاخره سیاست‌های مسکن‌دار شدن اقشار هدف دولت که همانا اقشار کم درآمد هستند به واقعیت پیوسته و دیگر تنها روی کاغذ نمانده است.
هاشمی چقدر برای محرومان خانه ساخت؟
دوران سیاست‌های تعدیل اقتصادی و خصوصی‌سازی از مهمترین عوامل تأثیر‌گذار بر بخش مسکن بود.اعطای تسهیلات ویژه برای سازندگان مسکن استیجاری از جمله مهمترین راهبردها و برنامه‌های دولت سازندگی بود. هدف این برنامه تولید یک میلیون و ۵۸۲ هزار واحد مسکونی شهری بود که سهم بخش خصوصی از این میزان ۹۵ درصد در نظر گرفته شده بود.اگر چه تحقق عدد مذکور هیچ گاه در دولت هاشمی رفسنجانی محقق نشد! با تکیه برآمار، این مقطع را می‌توان دوران افزایش قیمت زمین‌و مسکن هم دانست. در این دوران واگذاری زمین از طرف سازمان زمین شهری همچنان ادامه یافت ولی در پایان دوره و آغاز فروش تراکم در شهر تهران زمین را از کنترل دولت خارج کرد.در دور دوم ریاست جمهوری هاشمی تأکید بیشتری بر آزادسازی اقتصادی، تک‌نرخی کردن ارز و آزادی واردات به عمل آمد. همچنین کاهش دخالت دولت و استفاده از ساز‌وکار قیمت به عنوان دو شعار اصلی مطرح شد. در چنین شرایطی در بخش مسکن نیز همانند سایر بخش‌های اقتصادی از شدت دخالت و تأثیرگذاری دولت در بازار کاسته شد.توجه به مسکن ارزان قیمت، حل مشکل اسناد مسکن روستایی، بازسازی مناطق جنگ‌زده، استفاده اقتصادی از زمین به‌عنوان سیاست‌های راهبردی دولت در بخش مسکن طرح شد.در کنار این برنامه های نسبتاً جامع اما آمارها چیز دیگری را گواهی می دهد. خانه دار شدن خانواده های کم درآمد ایرانی هیچ گاه به واقعیت نپیوست. از سوی دیگر در راستای کمک به اقشار کم درآمد، مقرر شد دولت از سازندگان واحدهای با زیربنای کم حمایت به‌عمل آورد همچنین دولت از طریق پرداخت بخشی از سود تسهیلات اعتباری تلاش کرد توان خرید اقشار کم درآمد را افزایش دهداما واقعیت این است که این برنامه نیز هیچ گاه محقق نشد.
نیمی از وعده های هاشمی محقق نشد
بررسی‌های انجام شده از سوی مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن وزارت راه و شهرسازی که اسناد آن نیز موجود است نشان می‌دهد دولت سازندگی طی این سال‌ها در بسیاری از موارد به اهداف مورد نظر خود دست نیافته است. میزان تحقق اهداف این سال‌ها در زمینه تولید مسکن های حمایت شده از سوی دولت حدود ۵۰ درصد بودضمن اینکه گستردگی این طرحها در مقایسه با طرح مسکن مهر به هیچ وجه قابل مقایسه نیست.ارزیابی عملکرد این سال‌ها نشان دهنده آن است که میزان تحقق یا عدم تحقق اهداف برنامه‌ها کاملاً به نوسانات بازار وابسته بوده و دولت نیز به‌رغم وجود نوسانات شدید در بازار مسکن، همانند سال‌های قبل از آن برای این هشت سال نیز تمهیدات خاصی جهت کنترل و هدایت نوسانات بازار نیندیشیده بود.
در مجموع باید گفت: بدون احتساب ساخت و ساز بخش خصوصی طی دو دوره ریاست جمهوری دولت هاشمی تنها ۷۰ هزار واحد با سیاست‌های حمایتی دولت در قالب مسکن اجتماعی ساخته و به گروه‌های هدف واگذار شد.
گرانی بی سابقه مسکن در دولت خاتمی
در شروع کار دولت سید محمد خاتمی، بخش مسکن وارد رکود شده بود و بر حل مشکل کم‌درآمدها و آزادسازی بازار مسکن تأکید می‌شد اما همچنین حمایت از کوچک‌سازی و انبوه‌سازی مورد تأکید بود. در این سال‌ها بر نقش سیاست‌های پولی و تسهیل شرایط اعطای وام مسکن تأکید زیادی می‌شد. اما بررسی میزان ساخت و ساز طی این سال‌ها نشان می‌دهد هرچند در سال ۸۰ در کل مناطق شهری مسکونی پروانه ساخت ۳۹۰ هزار واحدمسکونی اخذ شد که فراتر از هدف برنامه بود اما تمرکز ساخت و ساز در تهران این موفقیت را کم اعتبار کرد.براساس آمار، رشد بهای مسکن در سال‌های ۷۹ تا ۸۱، ۱۰ تا ۱۲ برابر درآمد سالانه خانوارهای شهری بود که به عقیده کارشناسان نه تنها موجب بهره‌مند نشدن خانوارها از مسکن بطور اصولی شد بلکه گروه‌های درآمدی بیشتری به سوی مسکن نامناسب یا مسکن غیررسمی رانده شدند و در نهایت رکود بر بخش مسکن حاکم شد.
عامل اصلی این گرانی بیش از حد مسکن که همه اقشار بخصوص حقوق بگیران را در بر می‌گرفت افزایش دوباره قیمت زمین شهری بود.در این دوران طرح‌هایی مانند مسکن استیجاری برای بهبود شرایط مسکن صورت گرفت اما در عمل وضعیت مسکن اقشار آسیب پذیر حتی تنزل هم یافت و بر ابعاد اسکان غیررسمی افزوده شد. بررسی‌های کارشناسان نشان می‌دهد سیاست‌های مسکن در دوران ریاست‌جمهوری خاتمی در سال‌های اول به نوعی تحت‌تأثیر سیاست‌های مسکن دولت هاشمی بود و در سال‌های بعد نیز به‌علت عدم کار کارشناسی در بخش مسکن و اولویت دادن تصمیم‌های سیاسی به‌جای تصمیم‌های کارشناسی بخش مسکن نتوانست کارنامه قابل قبول ارائه دهد.آمار مؤید این مسئله است که در طول دوران ریاست جمهوری خاتمی تنها ۲۷۰ هزار واحد مسکونی با سیاست‌های حمایتی دولتی و در قالب طرح‌های استیجاری به دست گروه‌های هدف رسید.
تولید ۵/۲ میلیون مسکن در ۸ سال
بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد در سال‌های قبل از دولت احمدینژاد برنامه‌هایی در بخش مسکن اجرا شده اما به‌دلیل جامع‌نبودن اثربخشی نداشته است، اما با شروع کار دولت نهم معضل کمبود مسکن با رویکرد برنامه ریزی نوینی مورد بررسی قرار گرفت و دولت با هدف تأمین مسکن قشرهای کم‌درآمد جامعه و ساماندهی تولید و فروش مسکن به سمت کاهش نوسانات بخش مسکن و بازگرداندن آرامش روانی گام برداشت و طرح مسکن مهر به عنوان شاخص‌ترین سیاست دولت نهم شکل اجرایی به خود گرفت و به مرور به بزرگترین طرح عمرانی کشور تبدیل شد و بحق توانست به رؤیای خانه‌دار شدن اقشار کم‌درآمد جامه عمل بپوشاند.در حال حاضر بالغ بر ۵/۲ میلیون واحد مسکونی مهر در کشور در دست ساخت است که تا پایان سال ۹۲ تمام این واحدها به دست متقاضیان می‌رسد.بدون شک مهمترین برنامه حمایتی دولت احمدی نژاد در بخش مسکن واگذاری زمین ۹۹ ساله است که توانسته قیمت زمین را از قیمت مسکن حذف کند و دستاوردهای زیادی از جمله جلوگیری از افزایش بی‌رویه قیمت مسکن، شفاف‌سازی قیمت ساخت مسکن، توسعه انبوه‌سازی، استفاده از مصالح نوین را به ارمغان آورد.
آخرین آمار مسکن مهر حاکی از تکمیل ۸۱۴ هزار و ۱۰۵ هزار واحد است که با احتساب مسکن مهر خودمالکی به حدود ۲/۱ میلیون واحد می‌رسد.گفتنی است مابقی واحد های مسکن مهر نیز با پیشرفت های فیزیکی بالای ۶۰ درصدی در حال تکمیل است.با زمزمه های اجرای مسکن مهر در سال ۸۶ حتی خوش بین ترین کارشناسان نیز باور نمی کردند که طرحی به این عظمت قابلیت اجرایی داشته باشداما به مرور با پیشرفت مثال زدنی این طرح حتی این کارشناسان نیز به این باور رسیدند که مسکن مهر بدون شک بزرگترین واثر گذارترین سیاست مسکن در طول تاریخ ایران است.
پر واضح است که مقایسه آمار ساخت مسکن در دولت‌های مورد بررسی حاکی از آن است که سیاست‌های حمایتی دولت احمدینژاد به دلیل جامع بودن و حضور جدی دولت در این عرصه به استناد آمار از موفقیت بیشتری برخوردار بوده، به‌گونه‌ای که با استناد به این آمار می‌توان گفت تعداد واحدهای مسکونی که با سیاست‌های حمایتی دولت ساخته و به‌دست گروه‌های هدف رسیده، حدود ۷ برابر دولت‌های قبلی است.
/۳۱۳۱
دانلود
خبرآنلاین