جام جم آنلاین: دور و برتان را نگاه می‌کنید از اتوبوس خبری نیست، تاکسی‌ها هم برای شما ناز می‌کنند، چون از سرعت بالا و ویراژ دادن می‌ترسید پس دور موتوری‌های مسافرکش را هم کلا خط کشیده‌اید. تورم برای چند بار پیاپی تاثیرش را روی نرخ کرایه تاکسی‌ها و حتی اتوبوس و مترو هم گذاشته و آن را در اکثر مسیرها دو برابر کرده است، هر ساعت که می‌گذرد ترافیک سنگین‌تر می‌شود، آلودگی هوا هم که جای خودش را دارد.
هنوز درگیر حساب و کتاب هستید که یک دوچرخه‌سوار آهسته و رکاب‌زنان از کنارتان عبور می‌کند، بدون این‌که ساعت‌ها در ترافیک کشدار عصرگاهی محکوم به تحمل این شرایط باشد. حالا که گرانی کرایه‌ها از یک‌سو، کمبود تاکسی و اتوبوس و ترافیک سنگین خیابان‌ها از سوی دیگر اعصاب‌تان را خط‌خطی می‌کند، فکر یک دوچرخه که بتواند شما را با کمترین هزینه و بدون معطلی در ترافیک به مقصد برساند، وسوسه‌کننده است. شاید خیلی از ما آنقدر به رفت و آمد با خودروی شخصی یا تاکسی، اتوبوس و مترو عادت کرده‌ایم که حتی فکر این‌که یک روز بخواهیم مسیر خانه تا محل کار، دانشگاه، مرکز خرید و… را با دوچرخه رکاب بزنیم، غیرقابل تصور یا خنده‌دار به نظر بیاید.
فکر می‌کنیم در زندگی شهری و مدرن امروز دیگر کمتر کسی حاضر است در این ترافیک سنگین و هوای آلوده، کیلومترها تا رسیدن به مقصد انرژی بگذارد و رکاب بزند، در حالی که این وسیله کوچک پاک‌ترین وسیله حمل و نقل عمومی است و همه‌گیر شدن استفاده از آن می‌تواند آسمان غبار گرفته و دودآلود شهرمان را دوباره پاک و آبی کند.
این الگوی حمل و نقلی با این که چند سالی است به عنوان نسخه‌ای برای کلاف سردرگم ترافیک کلانشهرها و بخصوص پایتخت تجویز شده، اما هنوز زیرساخت‌های لازم به منظور ایجاد انگیزه در شهروندان برای استفاده از دوچرخه به عنوان وسیله نقلیه‌ای سبز و پاک در سفرهای شهری روزانه‌شان فراهم نشده است. با این حال مسئولان ترافیک شهری همچنان امیدوارند که این وسیله نقلیه در آینده‌ای نه‌چندان دور بار سنگینی از دوش خیابانهای ترافیک‌زده شهرمان بردارد.
طرحی با سابقه نه‌چندان موفق
ایجاد مسیرهای ویژه تردد دوچرخه در کلانشهرها در قالب مصوبه‌ای از سوی شورای عالی شهرسازی و معماری کشور از سال ۸۶ مورد توجه مسئولان شهری و توسعه سیستم دوچرخه‌سواری به عنوان سیاست جدید شهرداری‌ها به منظور کاهش بار ترافیک و آلودگی هوا در پی اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین در دستور کار قرار گرفت.
اواسط دهه ۷۰ بود که احداث مسیرهای ویژه دوچرخه در پایتخت نیز از سوی مسئولان ترافیکی شهر مطرح شد. همان زمان که مسیر ویژه دوچرخه‌سوارها از کوی دانشگاه تهران تا بلوار کشاورز و دانشگاه تهران آماده و اجرا شد، اما به دلایل متعدد مورد استقبال قرار نگرفت و سپس برچیده شد. پس از این تجربه ناموفق از چند سال پیش در رویکردی جدید توسعه مسیرهای دوچرخه‌سواری این بار در مناطق شرقی و غربی پایتخت مورد توجه قرار گرفت و در این راستا منطقه ۸ به دلیل خیابانهای عریض و مسیرهای کم‌شیب به عنوان اولین مناطق تهران دارای مسیرهای ویژه، ایستگاه‌های دوچرخه و همچنین دوچرخه‌های مخصوص شد.
حالا تعدادی از مناطق پایتخت از جمله منطقه ۲۲ (شمال غرب تهران) و منطقه ۲۰ (جنوب تهران) مناطق ۱۲، ۱۰، ۸ و… مجهز به خطوط ویژه دوچرخه و ایستگاه‌های دوچرخه شده و دیگر مناطق نیز ایجاد این مسیرها را در برنامه دارد. هرچند طرح استفاده از دوچرخه در حمل و نقل‌های درون‌شهری کم و بیش مورد استقبال شهروندان و بخصوص جوانان قرار گرفته، اما وجود برخی مشکلات و نواقص که متاسفانه در این سال‌ها نیز تلاشی برای رفع آنها نشده، زمینه‌ای شده برای این‌که شهروندان به حمل و نقل با دوچرخه در سطح شهر روی خوشی نشان ندهند.
ایستگاه‌های دوچرخه؛ مهجور در شهر
در میان ازدحام چهارچرخه‌ها در ترافیک سنگین خیابان‌ها و موتورسیکلت‌هایی که با اصوات نخراشیده و دود سیاه رنگ و غلیظ اگزوزشان در معابر تنگ و باریک یا در لابه‌لای عابران در پیاده‌روها با ویراژ دادن و حرکات مارپیچ در تلاش هستند تا راه حرکتشان را باز کنند، اتاقک نسبتا بزرگی با ویترین‌های شیشه‌ای در گوشه‌ای از خیابان خودنمایی می‌کند.
دوچرخه‌های رنگارنگ در اندازه‌های مختلف درون ویترین‌های شیشه‌ای، شاید دل از رهگذرانی را که سوار بر خودروی شخصی یا تاکسی و اتوبوس از آن محل می‌گذرند، ببرد، اما در عمل کمتر کسی زحمت کرایه یکی از آنها را به خودش می‌دهد. ایستگاه‌های کرایه دوچرخه که در روزهای ابتدای آمدن‌شان به سطح شهر، بسیاری از شهروندان مشتاقانه نگاه‌شان می‌کردند حالا در طول روز شاید شمار افرادی که سراغی از آنها می‌گیرند به تعداد انگشتان دست هم نرسد.
ایستگاه‌های کرایه دوچرخه در شهرمان تقریبا دربیشتر ساعات روز مهجور مانده و کمتر شهروندی سراغی از آنها می‌گیرد، چرا؟
دوچرخه‌سواری با احساس ناامنی
مسئولان ترافیک شهری می‌گویند، ایستگاه‌های کرایه دوچرخه ۳۰۰۰ عضو فعال دارد اما وقتی پای درد دل آنها می‌نشینی می‌بینی که خیلی از همین اعضای فعال هم برای کرایه کردن دوچرخه و هم برای دوچرخه‌سواری در سطح شهر مشکلات زیادی دارند.
نکته: هرچند استفاده از دوچرخه در حمل و نقل‌های درون‌شهری مورد استقبال شهروندان قرار گرفته، اما وجود برخی مشکلات که متاسفانه در این سال‌ها تلاشی برای رفع آن نشده موجب شده شهروندان به دوچرخه سواری در شهر روی خوشی نشان ندهند
حمیدرضا هفده ساله ساکن منطقه ۸ تهران از آن دسته نوجوانانی است که می‌گوید از همان ابتدای راه‌اندازی ایستگاه دوچرخه در محل زندگی‌شان، از مشتری‌های دائمی این طرح بوده، اما معتقد است برخی مشکلات باعث شده که طرح دوچرخه‌سواری در منطقه‌شان با وجود علاقه‌مند بودن خیلی از شهروندان با استقبال مورد انتظار مواجه نشود.
وی این‌طور توضیح می‌دهد که در این منطقه به دلیل متراکم بودن جمعیت بخصوص در ساعات عصرگاهی پیاده‌روها مملو از عابران است، معابر و خیابان‌ها نیز به دلیل اختصاص یک لاین عبوری به خطوط (بی.آر.تی) با ازدحام خودروهای شخصی مواجه است که این عوامل دست به دست هم داده تا معابر منطقه در اکثر ساعات شلوغ باشد.
این نوجوان با بیان این‌که دوچرخه‌سوارها در مسیرهای ویژه دوچرخه احساس امنیت نمی‌کنند، می‌گوید: دوچرخه سواری در چنین شرایطی بسیار دشوار است، از یک طرف باید مراقب خودروهای عبوری باشیم، از طرف دیگر گاهی اوقات خودروهای شخصی و موتورسیکلت‌ها به خطوط ویژه دوچرخه‌سوارها وارد می‌شوند و به همین دلیل دوچرخه‌سواری در این مسیرها با سختی‌هایی مواجه است و شهروندان برای دوچرخه‌سواری حتی در مسیرهای ویژه دوچرخه‌سواری هم نگران وقوع تصادف احتمالی با خودروها هستند.
ایستگاه‌های نیمه‌تعطیل
برخی شهروندان هم از بی‌برنامه بودن ایستگاه‌های کرایه دوچرخه در سطح شهر گلایه‌مند هستند. شهروند دیگری در این زمینه می‌گوید: خیلی از اهالی محل با وجود این‌که چند سالی از راه‌اندازی ایستگاه کرایه دوچرخه در محل زندگی‌شان می‌گذرد، اما هنوز به درستی نمی‌دانند که این جایگاه‌ها چه ساعاتی فعال است تا شهروندان علاقه‌مند بتوانند دوچرخه کرایه کنند.
وی این را هم می‌گوید که تقریبا در بیشتر ساعات روز در ورودی این ایستگاه‌ها بسته است و شهروندانی که گاهی اوقات به صورت تفننی هم با دیدن دوچرخه‌ها سر ذوق می‌آیند، وقتی برای کرایه دوچرخه به این ایستگاه‌ها مراجعه می‌کنند دست خالی بر‌می‌گردند. بسته بودن در جایگاه‌های کرایه دوچرخه حتی در روزهای تعطیل هم گزارش شده که موجب گلایه شهروندان هم شده است و به همین دلیل ایستگاه‌های کرایه دوچرخه تقریبا بلااستفاده مانده و فقط دوچرخه‌ها است که از پشت ویترین شیشه‌ای به شهروندان علاقه‌مند چشمک می‌زند.
افزایش خانه‌های دوچرخه؛ چند پرسش
دوچرخه نسبت به سایر وسایل نقلیه ارزان‌تر، پاک‌تر، کم‌حجم‌تر و تعمیر و نگهداری آن آسان‌تر است و در صورت عمومیت، گامی در راه بهبود سلامت جسمی جامعه خواهد بود، به همین دلیل شهرداری تهران از سال ۱۳۸۵ تلاش کرده تا این وسیله نقلیه را نیز وارد چرخه حمل و نقل کند. در این راستا قرار است تا سال آینده تعداد خانه‌های دوچرخه به هزار برسد. دبیر انجمن دوچرخه‌سواری شهرداری تهران با بیان این که سال ۸۶ بحث‌های تحقیقاتی در این زمینه در شرکت مطالعات جامع حمل و نقل و ترافیک صورت گرفت و منطقه ۸ به عنوان پایلوت این امر انتخاب شد، توضیح می‌دهد: تا پایان سال ۸۹ حدود ۱۱۲ کیلومتر مسیر ویژه دوچرخه در شهر تهران احداث شده بود و این در حالی است که با اضافه شدن ۱۳۸ کیلومتر دیگر به این مقدار، هم‌اکنون شهر تهران دارای ۲۵۰ کیلومتر مسیر ویژه دوچرخه‌سواری است.
تشکری‌هاشمی معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران نیز افزودن دوچرخه به مدهای حمل و نقلی تهران را از اولویت‌های مهم سال ۹۱ اعلام کرده و در این راستا به تجهیز و توسعه مسیرهای ویژه دوچرخه اشاره می‌کند. مدیریت شهری پایتخت از توجه جدی‌تر به دوچرخه‌سواری در میان شهروندان تهرانی سخن می‌گوید در حالی‌که برای مشکلاتی که در جایگاه‌های کرایه دوچرخه در سطح شهر دیده می‌شود و شهروندان هم به آن اشاره می‌کنند، هنوز چاره‌اندیشی نکرده‌اند.
این‌که چرا کیوسک‌های پر از دوچرخه کنار پیاده‌روها بلااستفاده مانده است؟ آیا تهران با پیاده‌روهای سنگلاخی و ناهموار که پیاده‌روی با پای سالم هم روی آن دشوار است ظرفیت دوچرخه‌رانی دارد؟ آیا ازدحام جمعیت در مسیرهای عبور دوچرخه و آلودگی هوا امکان این ورزش سالم را به شهروندان می‌دهد؟
نظرسنجی از شهروندان
شاید جایگزین کردن دوچرخه به جای خودروی شخصی و موتورسیکلت به عنوان یک مدل حمل و نقلی مورد استقبال شهروندان به این زودی‌ها امکان‌پذیر نباشد، اما شاید در آینده نه‌چندان دور روزی فرا برسد که حداقل یک عضو خانواده برای ترددهای شهری خود گزینه دوچرخه را به‌عنوان وسیله حمل‌و‌نقلی پاک، ایمن و ارزان انتخاب کند و این هدف محقق نمی‌شود مگر این که در وهله اول مشکلات و نواقصی که مانع استقبال شهروندان از الگوی دوچرخه‌سواری در سفرهای شهری شده است، برطرف شود. نظرسنجی از شهروندان بخصوص همان ۳۰۰۰ نفری که از اعضای ثابت خانه‌های دوچرخه در شهر هستند، می‌تواند کمک خوبی برای شناسایی مشکلات و نواقص موجود به مسئولان شهری باشد تا همراه با هدف متولیان امر برای توسعه فرهنگ دوچرخه‌سواری با رفع نواقص و مشکلات موجود، رغبت شهروندان نیز به استفاده از این مدل حمل و نقلی افزایش یابد.
پوران محمدی / گروه جامعه
jamejamonline.ir – 22 – RSS Version