حضرت خدیجه(س)، اسوه ایمان و وفاداری

به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، تاریخ اسلام، مشحون از فداکاری  ها و مجاهدت های انسان هایی است که جان و مال خود را فدای اعتلای کلمه حق کردند. با این حال مقام و مرتبت همسر گرامی و بزرگوار رسول  خدا(ص)، حضرت خدیجه  کبری(س)، جایگاهی بس رفیع و دست نیافتنی است. بانویی گران قدر که در حوادثِ محنت زایِ سال هایِ نخستینِ بعثتِ پیامبراکرم(ص)، سنگ صبور، همراه و همسنگر ایشان بود. او نخستین بانویی بود که با استشمام شمیم روحبخش رسالت، آن را از دل و جان پذیرا شد و افتخار سابق بودن در ایمان را از آن خود کرد.

پایداری او در همراهی با پیامبر گرامی اسلام(ص)، چشم پوشیدنش از زخارف دنیا و صبر و تحمل مثال زدنی اش در کوران حوادث، نشان دهنده عظمت ایمان و اعتقاد راستین او به اسلام بود. در سالروز رحلت جانگداز حضرت خدیجه(س)، در گفت وگویی با حجت الاسلام والمسلمین محمدهادی یوسفی غروی، پژوهشگر برجسته تاریخ اسلام و عضو شورای کتاب مجمع جهانی اهل بیت(ع)، به بررسی زوایای مختلف شخصیت و سیره این بانوی عظیم الشأن پرداختیم.

در ابتدا، درباره نسب و خاندان حضرت خدیجه(س) توضیح دهید.

حضرت خدیجه کبری(س) فرزند خُوِیلد اسدی بودند. بنی اسد یکی از قبایل چهل گانه قریش بود که در مکه زندگی می کردند. بنابراین حضرت خدیجه(س) در یکی از اصیل ترین خاندان های جزیره العرب پا به عرصه وجود گذاشتند. پدر ایشان، خویلد، همان کسی است که وقتی پادشاه یمن تصمیم گرفت حجرالاسود را به یمن ببرد، به مقابله با او پرداخت و از قدرت او بیمی به دل راه نداد. اسد بن عبدالعزی، پدربزرگ حضرت خدیجه(س) از شخصیت های مشهور شرکت کننده در پیمان فضیلت یا «حلف الفضول» است که بعدها به پیمان جوانمردان نیز مشهور شد و رسول اکرم(ص) به عضویت در آن افتخار می کردند؛ پیمانی که برای گرفتن حق مظلومان مکه از ظالمان بسته شده بود. ورقه بن نوفل، پسر عموی حضرت خدیجه(س)، از دانایان عرب بود. او کسی است که بت پرستی را به باد انتقاد و تمسخر گرفت و پس از تحقیق و تفحص فراوان از کتاب های مقدس یهودیت و مسیحیت پیروی کرد و پیوسته در جست وجوی دین و آیینی بود که به واسطه آن آرامش یابد. بسیاری از اطرافیان و افراد خاندان حضرت خدیجه(س)، پیرو آیین حنیف حضرت ابراهیم(ع) و یکتاپرست بودند.

حضرت خدیجه(س) پیش از ازدواج با پیامبر خدا(ص) از چه جایگاهی در جامعه آن روز مکه برخوردار بودند؟ آشنایی و ازدواج ایشان با رسول خدا(ص) چگونه صورت گرفت؟

آن حضرت، افزون بر این تبار نیک و برجسته، بانویی خوش نام و صاحب کمالات بودند و پیش از ازدواج با پیامبراکرم(ص)، به عنوان فاخره و سرور زنان قریش شهرت داشتند. حضرت خدیجه(س) بسیار ثروتمند بودند. ایشان هوش و فراست سرشاری داشتند. کمالات آن بانوی بزرگوار باعث شده بود بسیاری از بزرگان مکه به خواستگاری ایشان بیایند، اما پاسخ آن حضرت به این افراد، که تنها به دنبال اموال ایشان بودند، همیشه منفی بود.

در عصری که رباخواری، بیماری شایع اقتصاد مکه محسوب می شد، حضرت خدیجه(س) هیچ گاه اموالشان را به ربا نیالودند. روش ایشان برای کسب درآمد، تجارت و بازرگانی بود. آن حضرت اموالشان را در اختیار مردانی شایسته قرار می دادند و آن ها را با مزد معین برای فعالیت های تجاری به سفر می فرستادند. ایشان پیش از ازدواج با رسول خدا(ص)، با آگاهی از امانت داری و شخصیت والای آن حضرت، فردی را نزد پیامبر اکرم(ص) فرستادند و به ایشان پیشنهاد همکاری دادند.

پیامبر گرامی اسلام(ص) پس از مشورت با عموی بزرگوارشان، جناب ابوطالب، کار را قبول کردند و حضرت خدیجه(س) به واسطه اعتمادی که به ایشان داشتند، دو برابر آنچه برای تجارت به دیگران می دادند، در اختیار رسول خدا(ص) گذاشتند. همان طور که اشاره کردم، حضرت خدیجه(س) بانویی باهوش و صاحب فراست بودند. یکی از مواردی که می توان نبوغ و دوراندیشی این بانوی بزرگوار را در آن مشاهده کرد، این است که ایشان به عظمت شخصیت پیامبراکرم(ص) و فضایل والای اخلاقی ایشان پیش از آغاز رسالت الهی، واقف بودند. به همین دلیل با اینکه فاصله زیادی به لحاظ دارایی و اموال میان حضرت خدیجه(س) و رسول  خدا(ص) وجود داشت، همسری ایشان را انتخاب کردند. ظاهراً پیشنهاد ازدواج ابتدا از سوی حضرت خدیجه(س) مطرح شد. یعقوبی (متوفای سال ۲۸۴ یا ۲۹۲ هـ.ق) در کتاب تاریخ خود، روایت چگونگی این ازدواج را از زبان عمار نقل کرده  است. وی از عمار یاسر نقل می کند که:« من از کودکی با پیامبر خدا(ص) رفاقت داشتم و به همین دلیل در مورد ازدواج ایشان با خدیجه دختر خویلد از همه آگاه ترم. روزی من و رسول خدا(ص) بین صفا و مروه در حال حرکت بودیم که خدیجه دختر خویلد و خواهرش هاله که او را همراهی می کرد، از راه رسیدند. هاله نزد من آمد و گفت: عمار! آیا دوستت(یعنی پیامبراکرم(ص)) مایل نیست با خدیجه ازدواج کند؟ به او گفتم: نمی دانم. نزد پیامبر(ص) رفتم و ماجرا را به ایشان عرض کردم.

رسول خدا(ص) فرمودند: برگرد و با او روزی را وعده بگذار تا به نزدش برویم.» پس از وقوع این ماجرا، مجلس خواستگاری در روز مقرر برگزار شد. حضرت خدیجه(س) عموی خود، ابن عبدالعزی، را به عنوان بزرگ تر به مجلس دعوت کردند. پیامبر اسلام(ص) نیز در معیّت تعدادی از عموهای خود، که پیشاپیش آن ها جناب ابوطالب حرکت می کرد، به مجلس خواستگاری آمدند. به این ترتیب پیامبر خدا(ص) و حضرت خدیجه(س) ازدواج کردند. عمار یاسر در ادامه این روایت به نکته مهمی اشاره کرده است. او می گوید: «نه خدیجه(س) هیچ گاه رسول خدا(ص) را برای بازرگانی اجیر کرد و نه آن حضرت هیچ گاه اجیر دیگران شد.» حقیقت آن است که پیامبر گرامی اسلام(ص) با سرمایه حضرت خدیجه(س) تجارت کردند. یعنی کار از پیامبر اکرم(ص) و سرمایه از حضرت خدیجه(س) بود و عقد مضاربه میان آن دو بزرگوار بسته شد.

باید توجه داشته باشید که پیامبر گرامی اسلام(ص) با ویژگی ها و خصال برجسته ای که داشتند، می توانستند با هر دختری از قبیله بنی هاشم یا سایر قبایل قریش ازدواج کنند. با این حال اراده خداوند بر این قرار گرفت که حضرت خدیجه(س) به عنوان همسر و همسنگری مهربان و وفادار، به مقام همسری ایشان نائل شوند . آن بانوی گرانقدر به همسر بزرگوارشان عشق و علاقه ای وافر داشتند؛ بدون هیچ منتی ثروت خود را در اختیار پیامبرخدا(ص) قرار دادند و در عوض، متاع ایمان و رستگاری را از آن حضرت دریافت کردند. ماجرای ازدواج پیامبر اسلام(ص) و حضرت خدیجه(س) در بسیاری از کتاب های تاریخی، مانند «تذکره الخواص» ابن جوزی به طور مفصل نقل شده است. این بانوی بزرگوار نخستین زنی بودند که به پیامبر اسلام(ص) ایمان آوردند و تمام ثروت هنگفت خود را در راه اعتلای دین و کلمه حق صرف کردند. حضرت خدیجه(س) در سال های سخت و پرمحنت آغاز رسالت پیامبراکرم(ص)، عاشقانه در کنار همسر بزرگوارشان ایستادند و هرگونه رنج و سختی را به جان خریدند. به خصوص، در جریان محاصره سه ساله مسلمانان در شعب ابوطالب، همراهی و همکاری مثال زدنی ایشان با رسول خدا(ص) فراموش نشدنی است.

پیامبر گرامی اسلام(ص) چگونه از این  همه فداکاری و از خود گذشتگی همسرشان تجلیل می کردند؟

بدیهی بود که چنین علاقه ای به پیامبر اکرم(ص)، با توجه به شخصیت ایشان، هیچ گاه فراموش نمی شد. علاقه رسول خدا(ص) به حضرت خدیجه(س)، پس از رحلت غم افزای ایشان در شعب ابوطالب و هجرت به مدینه کوچک ترین تغییری نکرد. هیچ یک از همسران رسول خدا(ص) نتوانستند در قلب ایشان جای حضرت خدیجه(س) را بگیرند. در کتاب «مسند» احمد بن حنبل و «تذکره الخواص» ابن جوزی روایتی از یکی از همسران رسول خدا(ص) نقل شده است که ایشان درباره حضرت خدیجه(س) فرموده اند: «به خدا قسم! بهتر از خدیجه نصیب من نشده است. زمانی که همه مردم در کفر و بت پرستی به سر می بردند، خدیجه به من ایمان آورد و آن گاه که مردم تکذیبم کردند، وی مرا تصدیق کرد. زمانی که مردم مرا از همه چیز محروم کردند، خدیجه مال و دارایی اش را در اختیار من نهاد.»

پیامبراکرم(ص) دوستان حضرت خدیجه(س) را نیز تکریم می کردند. انس بن مالک روایت کرده است که هرگاه هدیه ای را به محضر پیامبراسلام(ص) می آوردند، می فرمودند: «هدیه را به خانه فلان بانو ببرید زیرا او از دوستان خدیجه بوده و به وی علاقه داشته است.» مرحوم محدث قمی در کتاب شریف «سفینه البحار» به علاقه پیامبراسلام(ص) نسبت به حضرت خدیجه(س) اشاره کرده است. در همین کتاب از قول برخی اصحاب پیامبرخدا(ص) نقل شده است که هرگاه آن حضرت، گوسفندی را ذبح می کردند، سهمی از گوشت آن را برای دوستان و نزدیکان حضرت خدیجه(س) می فرستادند و در پاسخ به پرسشی درباره دلیل این کار می فرمودند:«من دوستان خدیجه را نیز دوست دارم». وجود حضرت خدیجه(س) برای رسول مکرم اسلام(ص) مایه آرامش و آسایش بود.