حمام تاریخی درویش؛ یـادگـاری از دوره صفـویـه

به گزارش مجله شبانهممتازنیوز، شواهد و مدارک موجود به خصوص نوع گنبدها و قوس‌های بنای حمام تاریخی محله درویش شهر دماوند، نشان می‌دهد که قدمت این مکان تاریخی به دوران صفویه باز می‌گردد.

عمر حمام تاریخی محله درویش دماوند که در مرکز این شهر قرار دارد را می‌توان چند صد سال تخمین زد.بنای این حمام تاریخی، مستطیل شکل است. این بنا در جهت شمال به جنوب ساخته شده و شامل دو بخش در ورودی است که در جبهه شمالی و جنوبی از یکدیگر جدا شده‌اند.

بخش شمالی حمام وسیع، سنتی و دست نخورده باقی مانده و مسیر ورودی آن به رختکن به شکل دالانی پیچ دار ساخته شده است.
بنای رختکن حمام شمالی که با طرح چلیپایی ساخته شده، شامل گنبد بزرگی در وسط و چهار نیم گنبد است که ترکیب موزون و زیبایی به آن بخشیده و سه سکوی نشیمن در شمال، جنوب و غرب آن تعبیه و بدنه آن‌ها با کاشی سفید پوشانده شده است.

گرمخانه این حمام شامل فضایی مستطیل شکل است که جهت شرقی – غربی داشته و دو ستون قطور امکان تعبیه طاق و تویزه‌ها و نگهداری سقف را فراهم کرده که در اطراف فضای گرمخانه سکوهایی جهت نشیمن ساخته و بدنه آن نیز با کاشی‌های سفید رنگ همچون رختکن پوشش داده شده است.

طاق‌های این بخش از حمام دارای قوس جناغی است و قسمت‌هایی از آن که در مرمت دوره‌های بعد نیاز به دستکاری نداشته، دارای توازن و ایستایی بسیار خوبی می باشند که با ساخت فضای کوچکی در ضلع غربی بنا برای رفع نیاز مراجعه کنندگان به حمام، نشان می‌دهد که همگی متعلق به بیش از ۵۰ سال قبل می باشند.

مصالح به کار رفته

گفتنی است؛ مصالح به کار برده شده در ساخت حمام تاریخی محله درویش دماوند از سنگ لاشه، ملات گچ و ساروج است و در ابتدا سطوح داخلی آن با ملات آهک اندود شده بود، اما اکنون دارای اندود سیمان سفید است و قوس‌های گنبد و طاق و تویزه‌های بنا جناغی ساخته شده و دارای توازن و ایستایی بسیار خوبی است و حد فاصل میان پایه‌ها و گنبد حمام کاربندی‌هایی اجرا شده که زیبایی خاصی به بنا بخشیده است.

در زمان حاضر بنای حمام تاریخی شهر دماوند از سطح کوچه‌های اطراف حدود یک متر بلندتر است و قسمت بام آن تنها با سه گنبد به نسبت کوچک قابل رویت بوده و بقیه آن که با آسفالت پوشیده شده همسطح به‌نظر می‌رسد.

خصوصیات حمام‌های قدیمی

در قبل حمام‌ها به صورت عمومی و خزینه بود و بیشتر در کنار خیابان و بازار یا در مکانی مخصوص محله‌ها ساخته می‌شد و مورد استفاده قرار می‌گرفت.

با توجه به اهمیت خاصی که در دوره‌های قبل به پوشش می‌دادند، حمام‌های عمومی به لحاظ معماری دارای در ورودی پیچ‌داری بود که با گذشتن از چند مسیر و راهرو به رختکن می‌رسید و بعد از آن وارد حمام می‌شد.

سقف اتاق‌های حمام گنبدی شکل و دارای نورگیر‌هایی بود که به وسیله دریچه‌هایی شیشه‌ای بسته می‌شدند تا بدین ترتیب فقط نور آفتاب به داخل آنها بتابد و از ورود هوای سرد جلوگیری و حمام به صورت طبیعی روشن شود.

سازه‌های استفاده شده در حمام‌ها

معمولاً در ساخت این مکانها از آجر، سنگ و مرمر استفاده می‌کردند، زیرا این مواد به خوبی در مقابل آب مقاومت می‌کنند و در پشت حمام گرمخانه (تون) وجود داشت که آب را در دیگ‌های بزرگ مسی به جوش می‌آورد.

آب جوش و بخار از گرمخانه و توسط شبکه‌ای از لوله‌های سفالی به قسمت‌های مختلف حمام توزیع می‌شد که این گرمخانه معمولاً دارای یک در پشتی بود که سوخت مورد نیاز گرمخانه به وسیله آن تامین می‌شد.

حمام‌های عمومی در همه شهرها و روستاهای ایران در کنار مساجد یا حسینیه‌ها به صورت زوجی (زنانه و مردانه) ساخته می‌شد.

این حمام‌ها که قبل از اذان صبح باز می‌شدند دارای سردخانه، گرمخانه، محل شست‌و‌شو، خزینه، محل نشستن و لباس پوشیدن بوده است.