سهم ناشنوایان از ‌تلویزیون چقدر است؟

ناشنوایان نیز جزو افراد یک جامعه هستند که با توجه به نقص فیزیکی خود مجبورند تلاش بیشتری برای ورود به جامعه و تبدیل‌شدن به عنصری مفید بکنند و از آنجا که ورود به جامعه نیازمند بهره بردن از امکانات رفاهی، سرگرم‌کننده و آگاهی‌دهنده است، این قشر از افراد جامعه خواه‌ناخواه از یکی از اصلی‌ترین امکاناتی که برای دیگر مردم در یک جامعه فراهم است محرومند. استفاده از تلویزیون و رادیو به عنوان اصلی‌ترین و فراگیرترین وسایل ارتباط جمعی ازجمله این امکانات است. از آنجا که رادیو اصولا بر پایه حس شنوایی اختراع شده، این رسانه عملا برای ناشنوایان بی‌استفاده می‌شود. با این حساب، تلویزیون تنها وسیله‌ای است که می‌تواند حس دیداری ناشنوایان را ارضا کرده و برای آنها کارکرد مثبتی ایفا کند.

اما ناگفته پیداست اگر ناشنوایان نتوانند با شخصیت‌های اصلی سریال‌ها یا مجریان اخبارگو و محتوای چیزی که می‌گویند ارتباط برقرار کنند، برنامه‌های تلویزیون برای آنها بی‌معنی و این موضوع در نهایت باعث دلزدگی آنها از این رسانه می‌شود. این موضوع وقتی اهمیت پیدا می‌کند که بدانیم تلویزیون نقش مهمی در زندگی افراد دارد و با اهمیت‌ندادن به ناشنوایان در استفاده از تلویزیون، عملا این افراد را از گردونه چرخ بزرگ جامعه حذف می‌کنیم، اما تلویزیون جمهوری اسلامی ایران در دهه ۷۰ به این فکر افتاد در برنامه‌های خود امکانی را ایجاد کند که این برنامه‌ها برای ناشنوایان نیز قابل استفاده شود.

در سال ۶۲ بخش تازه‌نفسی به نام اخبار ویژه ناشنوایان در شبکه دو سیما راه‌اندازی شد و چند رابط خبری ازجمله رضا محمودی اجرای این بخش را به عهده گرفتند. بعد از گذشت چند سال این بخش خبری در برخی مواقع تبدیل به باکس کوچکی شد که در گوشه سمت چپ تلویزیون، رابطان خبری را نشان می‌داد که اخبار را برای ناشنوایان با زبان اشاره ترجمه می‌کردند. این‌گونه بود که اخبار ناشنوایان به عنوان بخش ثابت برخی از بخش‌های خبری در شبکه‌های مختلف تلویزیونی تبدیل شد.

شبکه تهران در زمان پخش سریال «روزگار جوانی» مخاطبان ناشنوا را هم در نظر گرفت و در زمان پخش این سریال، یک رابط ، دیالوگ‌های این سریال را برای ناشنوایان معنا می‌کرد. این روش در چند سریال و در سال‌های بعد ادامه یافت، اما به‌مرور دیگر ادامه نیافت.

زمینه ورود فعالانه ناشنوایان به جامعه را فراهم می‌کنیم

رضا محمودی جزو اولین کسانی بود که به عنوان رابط ناشنوایان در بخش‌های مختلف مربوط به آنان در تلویزیون مشغول به کار شد. او ناشنوا و محقق و مدرس زبان اشاره ناشنوایان نیز است. محمودی اکنون در مرکز غیردولتی انجمن خانواده ناشنوایان ایران در زمینه آموزش زبان اشاره و توانبخشی ناشنوایان فعالیت می‌کند. البته پیش از او فاطمه آقامحمد، سردبیر فعلی بخش خبری مربوط به ناشنوایان اولین رابط خبری این اخبار بود.

محمودی درباره چگونگی شکل‌گیری اخبار ناشنوایان به «جام‌جم» گفت: فاطمه آقامحمد به عنوان کارشناس و رابط ناشنوایان و همچنین سردبیر این بخش خبری مهم‌ترین خبرهای هفته را جمع‌آوری می‌کند و با نظارت کارشناسان، این اخبار را برای ناشنوایان قابل استفاده و آنها را ویرایش می‌کند. این اخبار به دست مجریان می‌رسد و با تبدیل به زبان اشاره برای ناشنوایان پخش می‌شود.

وی با اشاره به این که این بخش خبری برای بینندگان از جذابیت بالایی برخوردار است، گفت: از آنجا که این بخش همه‌گیر و هم برای شنواها و هم ناشنوایان قابل استفاده است، کارکرد بسیار مثبتی دارد. همچنین اگر به دلیلی یک ناشنوا نتواند از سایر منابع خبری هفته استفاده کند در این بخش مهم‌ترین خبرهای یک هفته را می‌بیند.

این گوینده خبر افزود: افرادی که اجرای بخش‌های خبری برای ناشنوایان را به عهده می‌گیرند نیاز به آموزش دارند و آموزش این افراد به عهده حوزه توانبخشی سازمان بهزیستی و مراکز غیردولتی ویژه آموزش ناشنوایان است. انجمن خانواده ناشنوایان ایران نیز در این امر نقش مهمی ایفا می‌کند.

وی درباره ضرورت وجود بخش خبری مربوط به ناشنوایان افزود: در تمام دنیا افراد یک جامعه در کنار هم می‌توانند به رشد و اعتلای یک جامعه کمک کنند. پس این تکلیف به‌عهده مسئولان مملکتی است که با حداقل هزینه‌های مادی و انسانی زمینه ورود فعالانه همه اقشار جامعه ازجمله ناشنوایان را به اجتماع فراهم کنند.

وی ادامه داد: خوشبختانه با ایجاد بخش‌های مربوط به زبان اشاره ناشنوایان در برنامه‌های مختلف تلویزیونی این امکان برای این قشر از جامعه پیدا شد که در کنار سایر شهروندان از برنامه‌های تلویزیون استفاده کنند. همچنین ترجمه اخبار مربوط به حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، ورزشی و… قدم مثبتی در زمینه اعتلای آگاهی عمومی ناشنوایان است. چراکه یک ناشنوا می‌تواند با دیدن یک بخش خبری، بخشی از نیازهای خود در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را برطرف کند.

محمودی گفت: در بخش خبری ناشنوایان، همه افراد ازجمله ناشنوا و شنوا با هم همکاری می‌کنند و بیشتر کسانی که برنامه را اجرا می‌کنند دچار اختلال ناشنوایی هستند.

تداخل زیرنویس سریال‌ها با زیرنویس‌های تبلیغاتی

از آنجا که اتحادیه‌ رادیو و تلویزیون‌های آسیا و اقیانوسیه (ABU) و همچنین اتحادیه رادیو و تلویزیون‌های اروپا (EBU) بر استفاده از رابط ناشنوایان و زیرنویس در تلویزیون‌های دولتی تاکید دارند، توجه به این بخش از برنامه‌های تلویزیون و نهادینه‌کردن آن اهمیت بالایی دارد. در حال حاضر نیز اکثر شبکه‌های تلویزیونی دنیا برای برخی بخش‌های خبری از رابط ناشنوایان استفاده می‌کنند، کشور ایران نیز در بین کشورهای همسایه در این زمینه پیشتاز است.

شبکه تهران نیز ازجمله شبکه‌هایی است که برای اولین بار به این قشر از بینندگان تلویزیون توجه ویژه‌ای کرد. این شبکه در مقطعی، دیالوگ‌های تمام آثار نمایشی خود را به صورت زیرنویس برای بینندگان ناشنوا ترجمه می‌کرد.

علیرضا نیک اندیش، مدیر تامین شبکه تهران در رابطه با این موضوع گفت: زمانی مسئولان بهزیستی با جلسه‌ای که با مدیران شبکه داشتند درخواست کردند آثار نمایشی این شبکه نیز به صورتی برای ناشنوایان قابل دیدن شود. ما هم دیالوگ‌های سریال‌ها را در زمان تکرار آنها به صورت زیرنویس پخش می‌کردیم. این موضوع بسیار مورد استقبال قرار گرفت. بسیاری از مدیران بهزیستی معتقد بودند زیرنویس‌ها غیر از دیدنی‌ترکردن سریال‌ها برای بینندگان ناشنوا، به رشد فرهنگ مکتوب آنها نیز کمک می‌کند.

وی در مورد این که چرا این زیرنویس‌ها در حال حاضر برای آثار نمایشی وجود ندارد، گفت: این روش ادامه داشت، اما در مواقعی زیرنویس‌های سریال‌ها با تبلیغات و اطلاع‌رسانی‌هایی که به صورت زیرنویس به نمایش درمی‌آمد، تداخل پیدا می‌کرد و این موضوع باعث به‌هم‌ریختگی ظاهری قاب تصویر می‌شد . به همین دلیل از شش‌ماه پیش زیرنویس سریال‌ها و فیلم‌های نمایشی را متوقف کردیم، اما اگر این مشکلات رفع شود و سازمان بهزیستی ضرورت و لزوم ایجاد چنین بخشی را با مدیران مطرح کند حتما این موضوع را دوباره مورد توجه قرار می‌دهیم.

مهراوه فردوسی / گروه رادیو و تلویزیون