صفحه‌های گمشده موسیقی مشروطه

شاید یکی از دوره‌هایی که موسیقی ردپایی در آن از خود بر جای نگذاشته را دوره مشروطه دانست، چرا که با توجه به اوضاع اجتماعی و سیاسی آن زمان آهنگسازان و خوانندگان از ضبط آثار خود سر باز زدند و تنها به اجرای آنها در ایران و خارج از کشور بسنده کرده‌اند.

علیرضا میرعلینقی، مورخ موسیقی درباره موسیقی در دوره مشروطه می‌گوید: هیچ شاخصه بخصوصی از موسیقی این دوره نداریم و اگر برخی سرود را مربوط به این زمان می‌دانند باید گفت که سرود متعلق به زمانی خیلی قبل‌تر از مشروطه است، حتی تصنیف ملی نیز با عارف شروع می‌شود نه مشروطه.

وی ادامه می‌دهد: اولین ارکسترهای تک‌صدایی تنها در دوره مشروطه بروز پیداکردند که معمولا آهنگساز و سراینده شعر یک نفر بوده است و در محل‌های عمومی همانند پارک‌ها اجرا می‌شده، اما متاسفانه ما از دوره مشروطه هیچ سند شنیداری و صفحه‌ای نداریم که بتوانیم درباره آن صحبت کنیم.

این مورخ موسیقی به سازهای مربوط به دوره مشروطه اشاره می‌کند و می‌گوید: تمامی سازهایی که هم‌اکنون در موسیقی ایرانی نواخته می‌شوند هم در دروه مشروطه وجود داشتند به غیر از نی و سنتور، چرا که نوازنده سنتور بسیار کم بود و اگر هم بود بسختی این ساز کوک می‌شد، نی نیز که اصلا نبود چرا که این ساز با کسایی وارد موسیقی ایران شد.

او بیان می‌کند: ساز پیانو و ویلون به واسطه خوش‌صدابودنشان بسیار در موسیقی مشروطه کاربرد داشته‌اند. همچنین می‌توان به عارف، دوامی و اقبال آذر به عنوان خوانندگان این دوره اشاره کرد. در واقع این سه نفر بودند که برای مشروطیت موسیقی خوانده‌اند.

میرعلینقی، مشروطیت را بی‌نصیب از صفحات موسیقی می‌داند و می‌گوید: موسیقی این دوره شانسی برای ضبط‌شدن نداشته است و حتی آثاری که قمرالملوک وزیری ضبط کرده هم متعلق به دوره رضاخان است، نه مشروطه یا آثاری از عارف که با شعر سیاسی همراه شده باشد نیز وجود ندارد و هر آنچه هست اشعار اجتماعی است.

به گفته او، تنها سند باقیمانده از موسیقی دوره مشروطه چند عکس است که از ارکسترها گرفته شده و این خود گواه حضور پررنگ موسیقی ارکسترال از نوع تک‌صدایی در آن دوران است.