فرهنگ سیاسی پدرسالارانه مانع ثبات مجلس در دوره پهلوی اول بود

به گزارش خبرنگار مهر، سومین نشست تخصصی تاریخ مجلس عصر امروز سه‌شنبه ۲۶ اردیبهشت با حضور جمعی از مورخان در کتابخانه مجلس شورای اسلامی برگزار ‌شد.

محمدامیر احمدزاده استادیار گروه تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی در نخستین مقاله‌ای که در این نشست ارائه شد، به بررسی جایگاه مجلس در ساختار قدرت دهه اول پهلوی دوم پرداخت.

وی گفت: تکوین ساختار دولت مطلقه مدرن، همراه با گسترش چند پارگیهای اجتماعی و فرهنگی و تداوم و تقویت فرهنگ سیاسی پدرسالارانه، از موانع اصلی توسعه سیاسی و جایگاه بی ثبات و وابسته نهادهای جدید همچون مجلس در ایران بوده‌اند.

احمدزاده در عین حال تاکید کرد: شرایط بحران داخلی و خارجی پهلوی دوم بر روی این نوع نهادهای دموکراتیک، سایه سنگینی داشتند.

این استادیار گروه تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی افزود: نهادهای سیاسی در واقع، سیاستگذاران و واضعان خط مشی عمومی آن کشور به شمار می‌روند اما در نظامهای سیاسی سنتی، نخبگان سیاسی از میان منابع سنتی قدرت برخاسته‌اند و این امر، نوعی تقابل ساختار و کنش را بین قدرت حاکم و مجالس عصر پهلوی دوم ایجاد کرده بود.

وی سپس گفت: با خروج رضاشاه از صحنه سیاسی کشور و ایجاد فضای باز سیاسی در شهریور ۱۳۲۰ به یکباره و تا یک مقطع خاص، تمرکز قدرت از بین رفت و دور تازه تمرکززدایی در ساختار سیاسی و اجتماعی قدرت آغاز شد.

احمدزاده همچنین یادآور شد: البته این دگرگونی مقطعی به معنای حرکت در مسیر توسعه و غلبه نهادهای اجتماعی مدرن همچون مجلس، احزاب و ارگان‌های اجتماعی بر منظومه قدرت سیاسی نبوده است.

در ادامه این نشست تخصصی مرتضی دهقان نژاد دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان ضمن ارائه مقاله‌ای با عنوان «مجلس سیزدهم و نقد دیکتاتوری رضاشاه» گفت: مجلس پنجم شورای ملی در سال ۱۳۰۴ رای به تغییر سلطنت و جایگزینی رضاشاه پهلوی به جای احمدی شاه قاجار داد اما در سال ۱۳۲۰ و در حالی که درجاتی از دموکراسی بر کشور حاکم شده بود، رضاشاه مجلس سیزدهم را آماده می‌کرد تا فرزندش محمد رضا را به جای او برگزیند.

وی افزود: او (رضاشاه) در استعفانامه خود علت کناره‌گیری را عدم توانایی در رسیدگی به امور کشور عنوان کرده و از مجلس خواسته بود که از ۲۵ شهریورماه ۱۳۲۰ عموم ملت، فرزند او را به عنوان ولیعهد و جانشین او بپذیرند. ولی با توجه به شرایط سیاسی کشور و فضای باز سیاسی که اتفاق افتاد، بسیاری از نمایندگانی که تا دیروز جرات سخن گفتن درباره شاه و مقام سلطنت را نداشتند، به نقد اوضاع کشور پرداختند.

این دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان اضافه کرد: آنها (نمایندگان یادشده) روشهای کشورداری رضا شاه را به شدت مورد انتقاد قرار دادند؛ امری که تا زمان سیطره وی امری محال به نظر می‌رسید.

دهقان‌نژاد سپس با طرح این پرسش که «نمایندگان دوره سیزدهم شاهد که از ۱۳۰۲ تا آن زمان کسی جرئت بر زبان آوردن آن انتقادها را درباره شاه و مقام سلطنت نداشتند، این جرئت و جسارت را از کجا پیدا کردند؟» کوشید به این سوال پاسخ دهد.

قرار است در ادامه برنامه‌های نشست تخصصی تاریخ مجلس از اهداگران سند علی‌نقی فرمانفرماییان و دکتر منصوره اتحادیه هم تجلیل می‌شود.

علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی هم تا ساعاتی دیگر و در مراسم اختتامیه این نشست سخنرانی و از آثار تازه منتشر شده مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی رونمایی می‌کند.