بدون تردید با هر سلیقه ای که بخواهیم فهرستی از بهترین و باکیفیت ترین مجموعه های پخش شده در تلویزیون را تهیه کنیم نمی‌توانیم از۲ سریال «هزار دستان» اثر شادروان علی حاتمی و «سربداران» اثر محمد علی نجفی چشم پوشی کنیم.
این ۲ سریال که حاصل هنرنمایی جمعی از بهترین هنرمندان عرصه های مختلف هنری هستند، به راستی نمونه هایی مثال زدنی در عرصه سریال سازی محسوب می‌شوند. یکی از ارزش های بی نظیر این ۲ سریال کیفیت بالای دوبله آن هاست که هنوز هم شاخص مهمی‌برای دوبله آثار تلویزیونی و حتی سینمایی به شمار می‌آید.
از آن جا که در دهه ۶۰ و ۷۰ (زمان نمایش این ۲ سریال) هنوز دوبله فیلم ها و سریال های ایرانی (با توجه به این که صدای اصلی بسیاری از هنرپیشگان اصولاً مناسب پخش نبود و هنوز صدابرداری صحنه هم به شدت امروز رواج پیدا نکرده بود) رونق داشت، انتخاب صدای مناسب برای هر نقش و هم چنین «سینک بودن» صدا (هماهنگی کامل صدا با لب های هنرپیشه) وظیفه سنگینی بود که علاوه بر دانش فنی، نیاز به توانایی های بسیاری داشت و به همین دلایل هم مدیریت دوبلاژ هر ۲ سریال به «پدر دوبله ایران» «شادروان علی کسمایی» سپرده شد که با توجه به مهارت، تجربه و پختگی وی، دوبله «هزار دستان» و «سربداران» هنوز پس از سال ها شنیدنی و به یاد ماندنی است.
پدر دوبله ایران که هفته گذشته در سن ۹۷ سالگی در تهران دار فانی را وداع گفت: از سال ۱۳۲۹، فعالیت خود را در عرصه دوبله فیلم های خارجی آغاز کرد. اولین بار در سال ۱۳۳۲ به عنوان سرپرست گویندگان تجربه مدیریت دوبلاژ فیلم را به دست آورد. پس از آن نیز در دوران طلایی دوبله ایران در همین سمت (مدیریت دوبلاژ)، بسیاری از شاهکارهای سینمای جهان چون «هملت»، «دکتر ژیواگو»، «آوای موسیقی» و… را در بایگانی سینمای ایران ماندگار کرد. اوج هنر شادروان کسمایی، تسلط بسیار خوب وی به ادبیات فارسی به دلیل شاگردی مستقیمش زیر نظر استادان به نام ادبیات از جمله: ملک الشعرای بهار، بدیع الزمان فروزان فر، احمد بهمنیار، جلال الدین همایی و… بود که باعث می‌شد تا آثاری که وی مدیریت دوبلاژ آن را بر عهده داشت، ترجمه هایی روان و سلیس در دیالوگ این فیلم ها داشته باشد. به جز این، قدرت و توانمندی کسمایی در تنظیم حرکت لب بازیگران خارجی با دوبله و کلام فارسی آن چنان بود که بیننده در میانه فیلم، به کلی فراموش می‌کرد که این بازیگران، در واقع به زبان های خارجی (انگلیسی یا ایتالیایی) سخن می‌گویند. «علی کسمایی» در حرفه خود مدیریت دوبلاژ- سرپرستی گویندگان- به مرور زمان چنان چیره دست شد که بسیاری از عرضه کنندگان فیلم های خارجی و ایرانی در دوران طلایی دوبله ایران، مدیریت دوبلاژ فیلم ها را، با خیالی آسوده به وی می‌سپردند. فعالیت حرفه ای این پیشکسوت مدیریت دوبلاژ پس از انقلاب شکوهمند اسلامی‌هم چنان با همان کیفیت بالا ادامه یافت ۲ فیلم مهم دفاع مقدس چون «پرواز در شب» (رسول ملاقلی پور) و «هور در آتش» (عزیز ا… حمید نژاد) با مدیریت دوبلاژ علی کسمایی در عرصه سینمای دفاع مقدس آثاری قابل توجه و تأثیرگذار شدند.
اوج توانمندی و تجربه
مدیریت دوبلاژ شادروان «علی کسمایی» در «سربداران» و سپس «هزار دستان»، این دو سریال را به آثاری ماندگار در عرصه دوبله تبدیل کرد. «کسمایی» باهوش و فراست که حاصل سال ها تجربه مدیریت دوبلاژ بود در دوبله «سربداران» از صدای اصلی برخی بازیگران چون صدای شادروان فیروز بهجت محمدی در نقش طوغای تیمورخان و علی نصیریان در نقش قاضی شارع بهره گرفت.
گاهی هم در برخی نقش ها که صدای بازیگر متناسب با نقش او نبود، از صدای هنرمندانی چون منوچهر اسماعیلی، حسین عرفانی، شادروان ایرج ناظریان و…، برای سخن گفتن بر روی چهره آنان بهره می‌برد و نفوذ کلام دلنشین، هنربازی بازیگران را دو چندان می‌کرد. شادروان کسمایی در دوبله «هزاردستان» برای اولین بار از صدای دوبلور توانمندی چون «منوچهر اسماعیلی» برای هنرنمایی در حدود ۸ نقش اصلی و فرعی، ریسک بالایی را پذیرفت. اما هدایت هنرمندانه و فنی وی و هم چنین توانمندی اسماعیلی، باعث شد تا نتیجه کار به غنای اثر ارزشمند شادروان علی حاتمی‌بیفزاید.
صدای اسماعیلی در این سریال، گاه با هنرمندی به جای رضا تفنگچی (جمشید مشایخی) شنیده می‌شد و سپس بر چهره محمدعلی کشاورز بازیگر نقش «شعبان استخوانی» جلوه گری می‌کرد، همه این هنرنمایی ها علاوه بر هنر و توانایی هنرمندان دوبله چون منوچهر اسماعیلی، مدیون انتخاب های عالی و مدیریت هنرمندانه علی کسمایی و «استفاده به جا» از توانایی بزرگان دوبله، در خدمت مضمون نهایی فیلم ها و سریال ها بود.
تقدیر از زحمات پدر دوبله ایران در آخرین سال های حیات
خوشبختانه در بسیاری از مراسم سینمایی، از زحمات پدر دوبله ایران در سال های آخر حیاتش قدردانی شد. آخرین بار در جریان برگزاری بیست و هشتمین جشنواره بین المللی فیلم فجر در مراسمی‌از خدمات ۶۲ ساله علی کسمایی در عرصه دوبله تجلیل شد. «علی کسمایی» در سال های آخر حیات خود به دلیل کهولت سن، به ضعف در شنوایی دچار شده بود چنان که تنها با کمک «سمعک» قادر به شنیدن بود. در ماه های آخر حیات این هنرمند، وی دچار بیماری های دیگری شد و به علت شکستگی لگن، مدت ها در منزل بستری بود تا این که قدرت تکلمش را هم از دست داد.
این همه از شوخی های تلخ روزگار است. مردی که زیباترین صداها را برای دوبله بهترین فیلم ها بر می‌گزید و خود نیز در عرصه دوبله فعالیت داشت، در ماه های آخر حیات قادر به سخن گفتن و شنیدن نباشد… سرانجام هم پس از گذراندن دوران سخت بیماری، این هنرمند پیشکسوت دوبلاژ ایران سه شنبه ۶ تیرماه سال جاری، در سن ۹۷ سالگی در تهران جان به جان آفرین تسلیم کرد تا نام «علی کسمایی» هم چون بزرگانی چون: ایرج ناظریان، سعید شرافت، عطاء ا… کاملی، عزت ا… مقبلی و… در تاریخ هنر دوبله ایران به یادگار باقی بماند.
ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که بسیاری هنرمندان امروز و دیروز دوبله کشور، از سوی علی کسمایی برای هنرنمایی در عرصه دوبله معرفی شدند و تشخیص جنس صدای هر دوبلور که نتیجه سال ها تجربه کسمایی، بود باعث شد تا دوبله ایران در سال های متمادی زبانزد عام و خاص باشد.
سیمرغ | تازه های فرهنگ و هنر