متقاضیان فرزندخواندگی، ۸ برابر کودکان بی‌سرپرست

بنا به تعریف سازمان بهزیستی، فرزندخواندگی عبارت است از اعطای سرپرستی کودکان بدون سرپرست شناخته شده و تحت سرپرستی سازمان بهزیستی به خانواده‌های متقاضی که واجد شرایط قانون جاری حمایت از کودکان بی‌سرپرست باشند. بر این اساس زن و شوهری که ایرانی و مقیم ایران هستند، ۵ سال تمام از تاریخ ازدواجشان گذشته و از این ازدواج صاحب فرزند نشده‌اند، سن یکی از زوجین حداقل ۳۰ سال باشد، دارای محکومیت و اعتیاد نبوده و دارای تمکن مالی و صلاحیت اخلاقی باشند، می‌توانند تقاضای رسمی خود مبنی بر فرزندپذیری را به سازمان بهزیستی اعلام نمایند. در این‌باره گفت‌و‌گویی با دکتر محمد نفریه، معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی انجام داده‌ایم که می‌خوانید:

٭ ٭ ٭
آقای دکتر نفریه! اگر خانواده‌ای قصد پذیرش فرزند داشته باشند، چه مراحلی را باید طی کنند تا بتوانند کودکی را به فرزندی بپذیرند؟
درخواست متقاضیانی که واجد شرایط هستند در کمیته فرزندخواندگی طرح شده و چنانچه تصمیم کمیته مبنی بر پذیرش متقاضیان باشد در لیست نوبت قرار می‌گیرند و پس از معرفی به شیرخوارگاه و انتخاب کودک موردنظر والدین متقاضی توسط بهزیستی استان به دادگاه صالحه جهت صدور قرار دوره آزمایشی که همان حکم سرپرستی موقت است، معرفی خواهند شد و در این دوره آزمایشی که ۶ ماه است حداقل سه بازدید از طرف مددکاران اجتماعی از خانواده فرزندپذیر به عمل می‌آید و بعد از طی دوره ۶ ماهه آزمایشی و صدور حکم قطعی سرپرستی، شناسنامه کودک با مشخصات والدین قانونی صادر خواهد شد.
معمولاً این پروسه چقدر زمان لازم دارد؟
زمان لازم برای فرزندخواندگی تابع شرایط مختلفی است که بخشی از آن، در قوه قضائیه طی می‌شود و بخشی دیگر تابع درخواست متقاضیان است و این که کودکی که می‌خواهند به فرزندی قبول کنند دارای چه شرایطی باشد و آیا کودکی که مورد تقاضای والدین است در بهزیستی هست یا نه؟ که همه اینها روی زمان پروسه‌ فرزندخواندگی تأثیرگذار است.
آقای دکتر اکثر تقاضاها برای چه کودکی است؟
بیشتر تقاضاها برای کودک دختر است در حالی که ورودی دختر در سازمان بهزیستی کمتر از پسر است و این که کودک در سن شیرخوارگی و زیر یکی، دو ماه باشد به همین دلیل کودکانی که در این شرایط باشند تعدادشان محدودتر است به طوری که تعداد کودکان به نسبت متقاضیان یک به ۸ است.
پس از طی مراحل قانونی و واگذاری کودک به خانواده جدید، آیا سازمان باز هم نظارتی بر نحوه نگهداری از کودک دارد؟
در دوره ۶ ماهه که سرپرستی موقت به خانواده داده می‌شود مددکار سازمان حداقل سه بار جهت نظارت به محل نگهداری کودک مراجعه می‌کند ولی پس از انجام مراحل قانونی و گذشت ۶ماه دیگر سازمان نظارتی را روی کودکان واگذار شده ندارد مگر این که خانواده برای مشاوره و راهنمایی به سازمان مراجعه کند یا خانواده‌هایی که کودکان بیمار و معلول را به فرزندخواندگی قبول می‌کنند، که دائم با سازمان در ارتباط هستند.
کودک برای فرزندخواندگی باید چه شرایطی داشته باشد؟
براساس قانون فعلی کودکی که پدر و مادرش کاملاً ناشناخته هستند یا این که از مراجعه پدر و مادرش ۳ سال گذشته باشد از نظر سازمان قابلیت فرزندخواندگی را دارد.
البته ناگفته نماند که درحال حاضر ۹۰۰۰ کودک در مراکز شبانه‌روزی بهزیستی نگهداری می‌شوند که ۸۵ درصد از آنها قابلیت فرزندخواندگی را ندارند، به طوری‌که یا بدسرپرستند یا این که بیمار هستند و دارای مشکلات جسمی و ذهنی می‌باشند ولی سایر کودکان از زمانی که به بهزیستی وارد می‌شوند پس از سه تا چهارماه به فرزندخواندگی پذیرفته می‌شوند.
آیا والدین که کودکی را به فرزندخواندگی می‌پذیرند، می‌توانند برای اقامت به خارج از کشور بروند؟
در حال حاضر به خانواده‌ای که داخل کشور هستند، کودک واگذارمی‌شود ولی پس از گذراندن دوره ۶ ماهه می‌توانند با حکم قاضی برای اقامت به خارج از کشور نیز بروند.
افراد مجردی نیز هستند که بنا به دلایل مختلف دوست دارند کودکی را به فرزندخواندگی بپذیرند آیا این امکان وجود دارد؟ اگر نه آیا تمهیداتی اندیشیده‌اید که در آینده افرادی که مجرد هستند نیز بتوانند کودکی را به فرزندخواندگی بپذیرند؟
طبق قانون فعلی این امکان وجود ندارد ولی در قانون جدید که به تأیید مجلس رسیده است ولی در شورای نگهبان ایراداتی بر آن وارد شده و برگردانده شده است، تمام این موارد در نظر گرفته شده است.
اگـر کودکـی بـه فرزندخواندگی پذیرفته شود و پدر یا مادر اصلی کودک رجوع کنند و کودک خود را بخواهند آیا بهزیستی به این مسئله ورود می‌کند یا اینکه والدین جدید باید اقدام کنند؟
اگر پدر و مادری به سازمان مراجعه کنند و چنین ادعایی داشته باشند، پس از انجام بررسی‌های لازم به مراجع قضایی معرفی می‌شوند تا در صورت داشتن شرایط لازم و پس از صدور حکم قضایی فرزندشان را از خانواده جدید پس بگیرند که این اتفاق برای حدود ۱۰ درصد از کودکانی که به فرزندخواندگی پذیرفته می‌شوند، می‌افتد.
یکی از شرایط فرزندخواندگی، صلح یک سوم اموال والدین به فرزند‌خوانده از طریق دفترخانه‌های رسمی است، علت گذاشتن این شرط چیست و اگر خانواده‌ای بخواهد کودکی را به فرزندی بپذیرند، ولی اموال و املاکی نداشته باشند، نمی‌توانند اقدام کنند؟
در وهله اول این اقدام به منظور حفظ منافع فرزند، تأمین آتیه و جبران عدم برخورداری فرزند از ارثیه والدین حقوقی است. زیرا به لحاظ قانونی کودکی که در خانواده‌ای به فرزندخواندگی پذیرفته می‌شود حتی اگر شناسنامه‌اش با مشخصات والدین حقوقی باشد، ارث نمی‌برد و از آنجایی که ما حامی حقوق کودکان در بهزیستی هستیم و بارها شاهد این بود‌ه‌ایم که بعد از فوت پدر و مادر حقوقی، ورثه با اقدام قانونی فرزندخوانده را از ارث منع می‌کنند به همین دلیل برای حفظ منافع و آتیه این کودکان این شرایط در نظر گرفته شده است و از طرف دیگر یکی از ملاک‌های واگذاری فرزند، داشتن شرایط مالی و فرهنگی مناسب خانواده‌هاست و صرفاً داشتن ملک مدنظر نیست و از طرف دیگر داشتن ثروتی مانند بیمه آتیه نیز برای واگذاری فرزند امکانپذیر است و حتی به خانواده‌هایی که استطاعت مالی و شرایط فرهنگی مناسب داشته باشند بیشتر از یک فرزند هم واگذار می‌شود.
نگهداری از کودکان در بهزیستی با چه رویکردی انجام می‌شود؟
یکی از سیاست‌های بعد از انقلاب در نگهداری از کودکان امنیت کودکان در خانواده‌ها است که نگهداری شوند. لازم به ذکر است که قبل از انقلاب جمعیت حدود ۳۴ میلیون نفر بوده است و ۱۶ هزار کودک در مراکز شبانه‌روزی بهزیستی نگهداری می‌شد ولی در حال حاضر با توجه به جمعیت ۷۵ میلیونی ایران، حدود ۹ هزار کودک در مراکز شبانه‌روزی تحت پوشش بهزیستی نگهداری می‌شوند که ۸۵ درصد از آنها نیز بنا به دلایل ذکر شده قابلیت فرزندخواندگی را ندارند.
این کاهش آمار نشان می‌دهد که رویکرد جدید سازمان یعنی حضور کودکان در خانواده جایگزین یا فرزندخواندگی با سیاست‌ حمایت از فرزند در خانه موفق عمل کرده است.