مدیریت صحیح آب، راه نجات دریاچه ارومیه

محیط زیست > آب– گروه محیط‌زیست- اسدالله افلاکی:
درحالی‌که مسئولان محیط‌زیست، طرح بارور کردن ابرها و انتقال میان حوضه‌ای آب را به‌عنوان دوراهکار اساسی برای نجات ارومیه مطرح می‌کنند و مسئولان وزارت نیرو نیز انتقال آب رودهای «ارس» و «زاب» را برای احیای این دریاچه در دستور کار قرار داده‌اند صاحب‌نظران محیط‌زیست و منابع طبیعی می‌گویند که مهم‌ترین راهکار برای نجات دریاچه ارومیه از خشکیدگی کامل، مدیریت صحیح آب در این منطقه است.

مهندس منصور قطبی سرابی، کارشناس مهندسی آب که سال‌ها در وزارت جهادکشاورزی خدمت کرده ازجمله این کارشناسان است. وی با رد راهکار انتقال میان حوضه‌ای آب به ارومیه تأکید کرد که برای جلوگیری از خشک شدن دریاچه ارومیه نیازی به انتقال آب رودهای ارس و زاب و منابع دیگر نیست، ضمن آنکه باروری ابرها هم در تأمین آب مورد نیاز ارومیه نمی‌تواند مؤثر باشد. وی در گفت‌وگو با همشهری افزود: نجات ارومیه در گرو اعمال مدیریت یکپارچه و به‌هم پیوسته منابع آبی است. با تنظیم روابط و تعادل کمی و کیفی عناصر تشکیل‌دهنده چرخه هیدرولوژی مثل آب‌های سطحی و زیرزمینی در دشت‌ها و حوضه آبریز و نیز رعایت حقابه اولیه دریاچه ارومیه می‌توان این زیست‌بوم آبی را از وضعیت بحرانی امروز نجات داد.

افت سطح آب در ۲۳۰ دشت کشور

آنطور که این کارشناس مهندسی مدیریت آب می‌گوید «خشک‌شدن نیمی از دریاچه‌ها و تالاب‌های کشور»، «افت سطح آب‌های زیرزمینی و بیلان منفی در ۲۳۰دشت کشور»، «کسری سالانه ۷/۵میلیارد مترمکعب ذخیره منابع آب‌های زیرزمینی اراضی پایین دست دشت‌های کشور» و همچنین «آلوده شدن آب‌های زیرزمینی (به انواع نمک‌ها) در بسیاری از دشت‌های پایین‌دست ۲۸۹ سد احداث شده‌» ناشی از نبود مدیریت یکپارچه منابع آبی و مدیریت غلط در عرصه منابع آبی کشور است. قطبی در ادامه گفت: وقتی آب موجود در دریاچه ارومیه به ۳۲میلیارد مترمکعب برسد این دریاچه وضعیت عادی پیدا می‌کند، این درحالی است که آب موجود در این دریاچه در حال حاضر، حدود ۱۱میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود. براین اساس، ۲۱میلیارد مترمکعب آبی که باید به این دریاچه وارد می‌شد قربانی توسعه ناپایدار کشاورزی شده است. با وجود این، کمتر کسی به وضعیت فاجعه‌بار منابع آب زیرزمینی ۲۵دشت موجود در حوضه ارومیه که به‌دلیل پیشروی و تسری آب‌های شور این دریاچه در معرض نابودی قرار گرفته است، توجه می‌کند و همه نگاه‌ها متوجه خشک‌شدن دریاچه است.

هدر رفت ۲/۲۴ میلیارد مترمکعب آب

وی هفت‌دهه مدیریت سنتی بر منابع آب حوضه آبریز دریاچه ارومیه و نیز عدم‌آشنایی اکثر قریب به‌اتفاق مهندسان مشاور طرف قرارداد مدیریت منابع آب ایران با بیلان نمک و تعادل بخشی کمی و کیفی منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی دشت‌های کشور را از عوامل مؤثر در بروز وضعیت موجود ارومیه عنوان کرد و گفت: برای نجات ارومیه ضروری است با بازکردن دریاچه‌های ۳۳سد احداث شده در حوضه‌های بالادست، ۱/۷۱۲ میلیارد مترمکعب آب و با پلمب حدود ۱۰هزار حلقه چاهی که در شعاع تأثیر دریاچه ارومیه حفر شده ۱/۵۵میلیارد مترمکعب آب دریاچه را تأمین کرد؛ بدین‌ترتیب بدون آنکه نیازی به انتقال میان حوضه‌ای آب باشد می‌توان با جابه‌جایی عناصر داخل چرخه هیدرولوژی حوضه آبریز ارومیه، سالانه سهم آب مورد نیاز این دریاچه، به میزان ۲/۱میلیارد مترمکعب را تأمین و از خشک شدن آن جلوگیری کرد.

قطبی ادامه داد: با اجرای این طرح طی شش سال می‌توان ۲۱میلیارد مترمکعب آب غارت شده دریاچه ارومیه را جبران کرد با این توضیح که با پلمب ۱۲هزار حلقه چاه از ۲۲هزار حلقه چاه غیرمجاز در حوضه ارومیه می‌توان در سال ۱/۷۶ میلیارد مترمکعب و با تغییر شیوه توسعه ناپایدار کشاورزی در ۲۵۰هزار هکتار، از هدر رفت ۲/۲۴ میلیارد مترمکعب در سال جلوگیری کرد. با این حساب، هر سال از این طریق چهارمیلیارد مترمکعب آب به دریاچه ارومیه وارد می‌شود و طی شش‌سال این میزان به ۲۴/۶ میلیارد مترمکعب می‌رسد. این کارشناس و پژوهشگر آب و خاک در پایان تصریح کرد: چنانچه این طرح اجرا شود پس از شش‌سال، آب مورد نیاز دریاچه تأمین خواهد شد و ۳۳سد احداث شده در حوضه آبریز ارومیه دوباره عملکرد اولیه خود را باز می‌یابند و امکان ذخیره‌سازی‌ آب و استفاده از آنها فراهم می‌شود.

راهکارهای مصوب

در حال حاضر، ۳۲۵هزار هکتار از مساحت ۵۰۰ هزار هکتاری دریاچه (تالاب) ارومیه خشک شده و این روند همچنان ادامه دارد؛ روندی که مسئولان را برآن داشته تا برای جلوگیری از این روند خانمان‌سوز چاره‌ای بیندیشند. بر همین اساس، ۲۴راهکار مصوب برای نجات دریاچه ارومیه در دستور کار قرار گرفته است. اجرای این راهکارها بنا به تصمیم دولت به وزارت جهادکشاورزی، وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط‌زیست واگذار شده است. در واقع این سه‌نهاد موظف شده‌اند با اجرایی کردن ۲۴راهکار تصویب شده، دریاچه ارومیه را احیا کنند. در این میان، اجرای دو راهکار بسیار مهم و کارساز که می‌تواند روند فعلی خشک شدن ارومیه را متوقف کند در حیطه مسئولیت وزارت نیرو قرار دارد. این دو راهکار عبارتند از: «باز کردن دریچه سدها» و «بستن و پلمب چاه‌های غیرمجاز». با وجود این، وزارت نیرو، طرح انتقال آب رودخانه‌های زاب و ارس را در دستور کار قرار داده است؛ دوراهکاری که اغلب کارشناسان و صاحب‌نظران عرصه محیط‌زیست و منابع طبیعی با آن مخالفند. ضمن آنکه این دو راهکار در شمار ۲۴راهکار تصویب شده برای احیای ارومیه قرار ندارند.